Elordanyŋ erekşelıgın tanytyp, ruhani qantamyryna när jürgızıp, mädeni ömırın jandandyra tüsken öner ūjymdarynyŋ bırı – «Jastar» teatry. Basynda tıptı töl sahnasy bolmasa da körermenderıne keremet tuyndylaryn qoiǧan teatr ärtısterı önerge adaldyqtyŋ, şeksız berılgendıktıŋ aiqyn ülgısın körsetkenın bılemız. Öz baspanasy, sahnasy bolmasa da qoǧamdaǧy jastar problemasyn qozǧap, ruhaniiattyŋ eŋ özektı taqyryptaryn nasihattaǧan teatr bügınde elorda ǧana emes, elımızde öz orny bar, ızbasar tärbielegen ornyqty öner ūjymy. Nebır talantty akterler men rejisserdı qanattandyryp, öner maidanyna attandyrǧan «Jastar» teatrynyŋ bügıngı tynys-tırşılıgın, şyǧarmaşylyq ızdenısın, josparlaryn bılmek maqsatynda teatr direktory mındetın atqaruşy, «Eren eŋbegı üşın» tösbelgısınıŋ iegerı Azamat ESKULOVPEN sūhbattasqan edık.
– Azamat Jūmabaiūly, özıŋız Jastar teatrynyŋ negızın qalauşynyŋ bırısız, «Jastar» teatry basşylyǧyn qolǧa alypsyz, öner ūjymynyŋ aldaǧy josparlary qandai? Qandai şyǧarmaşylyq ızdenıster bar, jetıstıkterıŋız qandai?
– Teatr basşylyǧyna kelgelı 4-5 aidyŋ jüzı bolypty. «Jastar» teatry – ülken ūjym, maǧan ülken jauapkerşılık jüktelgenın iyǧyma tüskende bılıp, sezınıp jatyrmyn. Ştatta 204 adam bar, juyrda T.Jürgenov atyndaǧy Ūlttyq öner akademiiasynan Jastar teatryna alu maqsatynda ırıkteu üşın 20 şaqty studenttı şaqyrdyq. Ärbır akterdıŋ, tehnikalyq qyzmetkerdıŋ babyn tabu, basqaru oŋai emes. Degenmen, osy salanyŋ nanyn jep, sahnada ter tökken jan retınde, adam retınde, azamat retınde öz teatryma qyzmet etuge täuekel ettım. «Täuekel tübı – jelqaiyq, ötesıŋ de ketesıŋ» degendei, şyǧarmaşylyq ūjymnyŋ bügını men bolaşaǧyna qyzmet etetın ortaq ısterdı bır demmen bastap kettık. Ärine, ol teatrdyŋ körkemdık jetekşısı, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, Abai atyndaǧy Memlekettık syilyqtyŋ laureaty, Ş.Aitmatov atyndaǧy halyqaralyq syilyqtyŋ iegerı, rejisser Nūrqanat Jaqypbaidyŋ jetekşılıgımen, ortaq şyǧarmaşylyq ūjymmen aqyldasu, pıkırlesu barysynda jüzege asyp otyr. Biyl 3 spektakldı sahnalau naqty josparymyzda tūr, ony Nūrqanat Jaqypbai, Däuren Serǧazin, Nūrfat Vahitov jäne qosymşa jas rejisser Şyŋǧys Jaqypbai bır qoiylymdy sahnalamaq niette.
Sondai-aq gastroldık saparlarǧa şyǧyp, teatrlar festivalderıne qatysamyz. 2024 jyldyŋ 2-15 mamyr aralyǧynda Türkiianyŋ Trabzon qalasyna sapar şeksek, elımızdıŋ öŋırlerıne Almaty, Jetısu oblystaryna baryp, audan ortalyqtarynda halyqqa öz önerımızdı körsetemız degen josparymyz bar. Sondai-aq Özbekstan, Qyrǧyzstan memleketterınen şaqyrtular kelıp jatyr. Būiyrsa, körşı memleketterge baramyz degen niettemız.
Özım de aktermın, basşylyq qyzmettı atqarumen qatar aiyna özıme jüktelgen rolderdı sahnalaudy bırge alyp jürmın. Ärine, qyzmet baby şyǧarmaşylyqpen köbırek ainalysuǧa mümkındık bere bermeidı, uaqytymnyŋ köbısı şaruaşylyq jūmystaryna ketetını ras. Qolymnan kelgenşe öz mındetımdı atqaruǧa tyrysyp jatyrmyn.
Teatrdyŋ jetıstıkterı köp: Rejisser Däuren Serǧazinnıŋ qoiǧan «Prank mahabbaty» Kökşetauda ötken respublikalyq festivalde «diplomant» retınde tanylyp, teatrymyzdyŋ aktrisasy Läzzat Quanyşova «Üzdık debiut» nominasiiasyna ie boldy. Almatyda ötken jas rejisserler festivalınde Şyŋǧys Jaqypbai «Eŋ üzdık jas rejisser» atandy. Şyŋǧys Aitmatovtyŋ 95 jyldyǧyna arnalǧan «Aitmatov jäne teatr» atty VI halyqaralyq teatr festivalınde «Jan pida» spektaklın qoiyp, Gran-pri jüldesın jeŋıp aldyq. Būl teatr tarihyndaǧy 16-şy bas jülde. Onyŋ premerasy qaŋtar aiynyŋ 31-de öttı.
Jandäulet Batai teatr qairatkerler odaǧynyŋ ūiymdastyruymen ötken «Eŋlıkgül – 2023» käsıbi syilyǧynyŋ «Jyldyŋ eŋ üzdık akterı» atalymy boiynşa jeŋımpazy atandy. Elımızdıŋ mädeniet, öner, sport salasyndaǧy üzdıkterdı anyqtaityn «TICKETON AWARDS – 2023» baiqauynda teatrymyzdyŋ aktrisasy Şehnaz Qyzyhanova «Jyldyŋ eŋ üzdık aktrisasy» atandy.
«Oian, qazaq!» filmı el boiynşa jaqsy körsetılım jinady, onda Mırjaqyp rolın teatrymyzdyŋ akterı Baqyt Hadjybaev somdaǧanyn bılesızder. Osy filmdı sahna tılımen «söiletsek» degen de armanymyz bar, ol jaǧy äzırge qūpiia bolyp qala tūrsyn. Bıraq, ol kinodan da joǧary tūratyn baǧaly dünie boluy kerek, bır mysqal artyq bolmasa, kem bolmauy tiıs, sondyqtan oǧan zor daiyndyqpen barǧan dūrys.
– Menıŋşe, teatr basşysy jaqsy menedjer, jaqsy ūiymdastyruşy bolǧany dūrys. Teatrǧa qarjy tartyp, rejisserlıkke Almaty, basqa öŋırlerden talantty jastardy tartuǧa bolatyn sekıldı, sızdıŋ oiyŋyz qandai?
– «Jastar» teatry – tyŋnan jol aşqan, jastar mäselesıne alǧaş ün qatqan bırınşı teatr. Qazır köptep aşylyp, jastar teatryna ainalǧan öner ūjymdary öte köp. Sonyŋ ışınde rejisser, ūstazymyz Nūrqanat Jaqypbai tärbielegen, sahnaǧa baptaǧan bızdıŋ teatrymyzdyŋ qazaq mädenietı üşın şoqtyǧy biık, sıŋırgen eŋbegı orasan. Syrttan kelgen adam aqysyn köbırek sūraidy, al teatrymyzdyŋ otymen kırıp, külımen şyǧyp jürgen öz rejisserlerımız teatrymyzdyŋ qyzmetı aiasynda baryn salyp jūmys ısteidı. Tek, ärine, är spektaklge sahnany bezendıru, kostiumge, kerek-jaraqqa, rekvizitterıne barlyǧyna bölıngen qarajat azdau. Barynşa jetkızuge tyrysamyz.
Jyldyq jospardaǧy üş spektakl şyǧarmaşylyq talqylau üstınde. Bız qoiylymdar arqyly elge, el ruhaniiatyna qyzmet etudı maqsat etıp otyrmyz.
– Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen mädeniet salasy qyzmetkerlerınıŋ jalaqysy köterılıp jatyr. Ūjymnyŋ materialdyq jaǧdaiy qalai, memlekettık qoldau sezıle me?
– Teatrda eŋbek etıp jatqan ärtıster, tehnikalyq qyzmetkerlerdıŋ jalaqysy jailap köterılıp keledı. Byltyr 15 paiyzǧa köterıldı. Ärtısterdıŋ jalaqysy – 250 myŋ teŋge kölemınde. Ärine, Astana üşın būl joǧary jalaqy emes, degenmen, jyl saiyn jalaqymyz köbeiıp, memlekettık qoldaudy sezınudemız. Akterler qosymşa kinoǧa tüsedı, konserttık baǧdarlamalarǧa qatysyp, keş jürgızedı, spektaklge daiyndyqtan tys uaqytta türlı mädeni ıs-şaralarǧa qatysady, sportpen ainalysady, oǧan şekteu joq. Bıraq, spektaklge än, bi, qimyl-qozǧalys daiyndyqtaryna mındettı türde qatysady. Nūrqanat aǧamyz qoiǧan temırdei tärtıp sondai, bärımız bırımız üşın, bırımız bärımız üşın ūjymda bır kısıdei jūmylyp, äreket etemız. Ūstazymyzdyŋ bızge bergen tälımı, tärbiesı sondai, oǧan şydaǧan akterler qalady, şydamaǧandary basqa jaqqa ketedı. Temırbek Jürgenov atyndaǧy qazaq ūlttyq öner akademiiasynda Nūrqanat Jaqypbai aǧamyzdyŋ şeberhanasynda bılım aldyq, önerge salǧan ırgetasymyz, negızımız sol kezde qatal talap arqasynda qalandy. Sondyqtan, äskerdegıdei qataŋ talap, zor jauapkerşılıktı erte sezındık. Teatrdyŋ ırgetasyn qalaǧan akterler bärımız bırge kele jatyrmyz. Bızdıŋ maqtanyştarymyz: teatrymyzdyŋ tūŋǧyş direktory Ǧani Qūljanov, Bahyt Hadjibaev, Ädıl Ahmetov, Däuren Serǧazin, Jandäulet Batai, Ainūr Rahipova, Madina Mai jäne de aramyzda teatrymyzdyŋ aqsaqaly öz käsıbınıŋ şeberı 80 jastaǧy Mūhtarhan Manap aǧamyz baryn maqtan etemız, qūrmetteimız. Öz ısıne adaldyq, käsıbi bılıktılık pen jauapkerşılık akterlerdı biık belesterge köterıp otyr. Sahnanyŋ kiesı men qūdıretın osyndaida erekşe sezınesıŋ.
Ülken akterlerdıŋ barlyǧy derlık memleket tarapynan üi alyp baspanaly boldy. Sonymen qatar, «Qazaqstandyq ipotekalyq kompaniiasy» memlekettık baǧdarlamasy boiynşa üi alǧan ärıptesterımız de bar. Mädeniet basqarmasy aldaǧy uaqytta da memleket tarapynan şyǧarmaşyl jastarǧa qoldau bolatynyn aitty. Tek aitatynym, bızde teatr biletınıŋ öte arzan ekenı qynjyltady. Bilettıŋ eŋ arzany – 500 teŋge, eŋ qymbaty – 2000 teŋge. Qazır kinoseanstyŋ özı kemınde eŋ arzany 2800 teŋge desek, bızdıŋ biletterdıŋ qūnynyŋ tym arzandyǧyn köruge bolady. Barlyq qoiylymdarymyz derlık tügel anşlagpen ötıp jür, biletterdıŋ 80 paiyzy Ticketon-men, qalǧany äkımşılık arqyly satylyp jür. Sahna dekorasiiaǧa qajettı, teatrǧa kerek jabdyqtardy tügel alu üşın biletterdıŋ baǧasy da joǧary boluy kerek dep esepteimın.
– Qyzylorda teatry gastrolmen kelgende körermender qysqy kiımmen otyrǧanyn baiqadyq, jalpy ǧimarattyŋ jaǧdaiy qalai, kürdelı jöndeu kerek pe?
– 69 jyl būryn tūrǧyzylǧan, temırjol vokzalynyŋ ǧimaraty bolǧan mekende bızge deiın Küläş Baiseiıtova atyndaǧy opera jäne balet teatry ornalasqan edı. Būǧan «Jastar teatry» 2015 jyly 1 nauryzda köşıp keldı. İä, ǧimarat kürdelı jöndeudı qajet etedı. Jel tūrsa, şatyryn qozǧaidy, jertöle suǧa tolyp ketedı, därethanaǧa su kelmei qalady, taǧysyn taǧy problemalar şaş-etekten… Osy jyly josparda qūrylys-jöndeu jūmystary bekıtıldı. Būiyrsa, teatr tarihi ǧimarat negızın saqtap, kürdelı jöndeuden ötedı.
– Qazır künde özgeretın zaman. Jastardy baiaǧy taqyryptar qyzyqtyrmaidy, özgeşe dramaturgiiany, şyǧarmaşylyq adamdaryn tartu oida bar ma?
– Qazırgı zamandy suretteitın şyǧarmalar barşylyq. «Qiianat» – äke-şeşe-bala üş jaqty qarym-qatynasyn körsetetın qoiylym. Qoǧamnyŋ eŋ özektı problemalary qozǧalady, oi salady. «Lift» spektaklı tastandy bala, onyŋ tegı, şyqqan jerı, öse kele qyzben tanyssa, ol onyŋ tuǧan qaryndasy bolyp şyqpai ma degen özegıŋdı aşy zapyranmen tyrnaityn şyndyqqa arnaldy. «Asauǧa tūsau», «Revizor», «Küieu bala» jäne taǧy basqa spektaklderımız bügıngı künnıŋ aşy şyndyǧyn, ūlttyq erekşelıkterımızdı körsetetın bıregei dünie bolyp şyǧatynyn maqtanyşpen aita alamyn. Şerhan Mūrtazanyŋ sözı bar: «Teatr köbeise, türme azaiady» degen. Sol sözdıŋ rastyǧyna künnen künge közımız jetıp kele jatqany ras. Sonyŋ ışınde «Jastar» teatry – elımızdegı bükıl jastar teatrlarynyŋ negızın qalauşy deuge tolyq negız bar. Belgılı qyrǧyz dramaturgı Qairat İmanäliev «Şoqan» atty dramalyq şyǧarmasyn bızge arnaiy jazyp jatyr.
– «Jastar» teatry janynan «Qanattylar» inkliuzivtı teatry aşylǧanyn bılemız. Jaŋa teatrdyŋ baǧyt-baǧdary qandai, öner salasyndaǧy erekşe jandarǧa qandai qoldau körsetıp otyrsyzdar?
– «Jastar» teatrynyŋ janynan 2021 jyly 15 qazanda Astana qalasy äkımdıgınıŋ qoldauymen erekşe önerlı, mümkındıgı şekteulı jandardy äleuettendıru, olarǧa jaŋa baǧyt sılteu maqsatynda «Qanattylar» inkliuzivtı bölımı aşyldy. Būl teatr TMD kölemındegı osy baǧyttaǧy jalǧyz teatr desek te bolady. Teatrda ştatpen 25 adam qamtyldy, olardyŋ basym köpşılıgı – 1,2 ,3-toptaǧy mügedekter. Repertuarlary da erekşe, «Üi taŋdaǧan laq», «Qyz jylaǧan…», «Küle alasyz ba?», taǧy basqa 4-5 qoiylymymen adamdarǧa ömır jaily, qiyndyqqa moiymau turaly motivasiia beredı. Arbada otyrǧan qyz-jıgıtterdıŋ közderı narttai janyp, ömırge qūştarlyqpen bilegenı, qūlaǧy estımeitın jandardyŋ än aityp, zaǧip jandardyŋ bileuı sau adamǧa ülken oi salady, «aiaq-qoly sau bız ne ıstep jürmız?» degendei tereŋ mūŋǧa batyryp, namysymyzdy qamşylai tüsedı, egemen elıŋe ölşeusız qyzmet etkıŋ keledı.
– Özıŋız turaly, özıŋız oinaǧan rolder turaly aitsaŋyz?
– Jetısu oblysy, Jarkent qalasy, Aqjazyq auylynda düniege keldım. Mektepten keiın Qaskeleŋdegı mädeniet kolledjınde bılım aldym. Temırbek Jürgenov atyndaǧy qazaq ūlttyq öner akademiiasyna oquǧa tüsıp, Nūrqanat Jaqypbai mektebınen öttım. Önerde de, ömır jolymda da ūstazymmen bırge kelemın. «Jastar» teatrynda bırneşe roldı somdadym, özımdı önerden, önerdı özımnen üzbei ızdep kele jatqan janmyn.
– Üstelıŋızden baiqadym, kıtap oqyp jatyr ekensız, kımderdı oqisyz, qalai ızdenesız?
– «Abai jolyn» qaita oqyp jatyrmyn. Ondaǧy qyzyqty siujetter, tartystar, ädemı suretteuler qaita esıme tüsıp, köp tyŋ ideialarǧa jetelep otyrǧany ras. Oqu, ızdenu, käsıbilık, jauapkerşılık, imandylyq pen adamgerşılıktı qatar alyp jüru – qazırgı eŋ basty mındetterım, boryşym. Jaratqan amandyq pen abyroi bersın deimın. Qazaq barda, halyq barda öner jasai beredı, jaŋǧyryp, özgerıp, alǧa jylji beredı, özıme de, özgege de – talap osy.
