Qazaqstan Jurnalister jäne Jazuşylar odaqtarynyŋ müşesı, halyqaralyq «Alaş» ädebi syilyǧynyŋ iegerı, aqyn, satirik, prozaşy, detektivşı Örıs Iаşükırqyzy köp jyl «Astana aqşamy» gazetınde qyzmet ettı. Biyl 75 jasqa tolyp otyrǧan Örıs apaidy öleŋ, proza, satira, detektiv siiaqty tört janrda erkın qalam sıltegen erekşe daryn iesı retınde tanimyz.
Mereilı jastyŋ süiınşısı retınde Örıs Iаşükırqyzynyŋ tört tomdyǧy oqyrmandaryna jetıp otyr. «Jan saraiym – öleŋım» dep atalatyn öleŋder jinaǧy, «Eskı qonystaǧy el» prozalyq şyǧarmalary bolsa, üşınşı tom jazuşynyŋ satirasyna arnalǧan eken. «Ūşyq pen pūşyq» dep aty aityp tūrǧandai, jazuşy uytty tılmen tırlıgımızde kezdese beretın jyqpyltym tırşılıkterdıŋ bır sipatyn tüirep ötedı. Ädebiettegı kenjelep qalǧan satira janrynyŋ türlenuıne bır adamdai üles qosqan Örıs apamyz 1970 jyly ataqty satirik-syqaqşy Asqar Toqmaǧambetovtıŋ oblysta ülken aqyndar aitysynda «Satirada jolyŋ bolsyn!» dep bergen batasyn alady. Sodan berı de syn-syqaqtyŋ ataqty atasy bolmasa da, satira qazanyn qainatyp, otyn jaǧyp, tılımen küidıre bılgen naǧyz apasy boldy. Qarymdy äzılımen qisynyn tauyp aita alǧan satirasy etten ötıp, süiekke jettı. Mümkın būl Örıs Iаşükırqyzynyŋ satiraǧa endı qalam sıltegen kezınde, 1970 jyly, ataqty satirik-syqaqşy bergen batanyŋ äserı şyǧar.
Soŋǧy tüienıŋ jügın arqalaǧan «Qūldyqtaǧy qylmys» şytyrman oqiǧasy detektiv janrynda jazylǧan. Būl janrda da avtor şeber detektivşı boldy. Onyŋ memlekettık tapsyryspen şyqqan osydan tört jyl būryn «Jıp tūzaq» detektivtı äŋgımeler jinaǧy («Däuır» baspasy, 2020 j.) jaryq körgen edı, sol eŋbektı jetıldırgen «Qūldyqtaǧy qylmys» («Balalar ädebietı» baspasy, 2024 j.) oqyrmandar arasynda ülken qyzyǧuşylyq tudyra otyryp, oqyrmandaryna jettı. Kıtap «Aşylmaǧan qylmystar» jäne «Aşylǧan qylmystar» degen ekı bölımnen tūrady. Būl detektivtıŋ oqiǧalary ömırde bolǧan oqiǧalardyŋ ızımen jazylǧan. 1967-2017 jyldar aralyǧynda jasalǧan äielder qylmysynyŋ bır üzıgı jazuşy qiialynda sūryptalyp, qazaqy közımen jazylyp, janrdy aşa tüsken. Qazaqy deitınımız de bar. Ökınıştısı sol, qylmystyŋ ortasynda qazaqtyŋ qyzy jür. Qalada ösken qūrbylaryna qaraǧanda imenşekteu, auylda ösken biiazy boijetkennıŋ ömırdıŋ iırımderıne tüskendegı äreketın baǧalaudyŋ özı de qiyn. Qylmystyŋ aty – qylmys. Alaida arǧy jaǧynan namysyna tiıp, aryn taptaǧan qara küş iesınen kek alǧanyn jaqtarymyzdy bılmei, tosynnan töngen qaterden qorǧanuy dep aqtai da almai, äiteuır, bır ökınış oqyrmanyn da şarpyp ötedı. Basty ükımdı oqyrmanyna qaldyrady.
– Mektepte jürgennen batys jazuşylarynyŋ detektivtı kıtaptaryn qyzyǧyp oqydym. Solardyŋ jelısımen tüsırılgen kinolardy da ūnatyp kördım. Äsırese Agata Kristidıŋ şyǧarmalary qatty ūnaityn. Qyzyq ärı qorqynyşty. Jas künımnen näzık jandy äielder arasynda ädıldıkten görı ädıletsızdıktıŋ basym bolatynyn kördım. Bıraq äielder özderıne jasalatyn qorlyq pen zūlymdyqtyŋ būǧauynda jürıp, künderdıŋ künınde qylmysqa barady dep oilamaityn edım. Bır künı auylda äjelerdıŋ, apalardyŋ bır-bırıne sybyrlap, auyldaǧy ekınşı äieldıŋ qylmysy turaly aityp otyrǧanyn estıdım. Olar äŋgıme etken äieldı men de bılıp, körıp jürmın. Keiınnen qolyma qalam ūstaǧanda äielder arasynda jymy bılınbeitın qylmystar turaly bır jazarmyn degen oi ünemı sanamda jürdı. Bıraq soǧan berık bekıp, pısken kezım osy edı. Bükıl ömırım osy jurnalistika salasynda, qalamgerlık pen şyǧarmaşylyqta öttı. Öz mamandyǧymdy, jalpy şyǧarmaşylyqty janymmen süigendıkten şyǧar, men mūnyŋ ystyq-suyǧyna, qiyndyǧyna tözdım. Öitkenı şyǧarmaşylyq – menıŋ keude tynysym, keŋıstık auam, bülkıldep soqqan tamyrymdaǧy qanym. Osy salada qyzmet etıp, şyǧarmaşylyqpen ömır sürgenıme aldymen Jaratuşy İeme, sodan soŋ özıme myŋ rizamyn! – degen Örıs Iаşükırqyzy ömır jolynyŋ osylaişa örıluın äkege degen süiıspenşılıkpen bailanystyrady. Äkesı Iаşükır auylda moldalyǧymen, tapqyrlyǧymen, aqyndyǧymen aty şyqqan adam edı. Ekı sözınıŋ bırınde «osy qyzym bärınen ozady» dep menı qanattandyryp qoiady eken. Bıraq 60-jyldary qarşadai qyzǧa jurnalistikanyŋ esıgın keŋınen aşyp, jolyna gül tösep beretınder az boldy. «Jurnalist bolu oŋai emes, äsırese qyzdarǧa» dep bastalatyn uäjdı köp estıdı. Alǧaşqy synaǧy da qyzyq edı. Audandyq gazetke qyzmetke kelgen qyzǧa redaktordyŋ orynbasary ne taqyryp bererın bılmegendei. Qolynda ūstap otyrǧan inenı jerge laqtyryp jıberıp, «Bır saǧat uaqyt ışınde osy taqyryp aiasynda şartty maqala jaz, maqalaŋ oidan şyqsa, bırden ädebi qyzmetker bop alynasyŋ» dep şart qoiypty. Örıs apai maqala jazbastan būryn, oǧan taqyryp tauyp alaiyn dep, şamaly oilanyp: «İks, İgrek jäne ine» dep at qoiyp, taban astynda şaǧyn essenı ūstatady. Oqiǧany qaz-qalpynda qaǧazǧa tüsırıp, bylai dep tüiındeidı:
«Şyndyǧynda, İkstıŋ qolynan ine tüsıp kettı. Tömen qarai şūqşiia beruge aldyndaǧy qyzdan ūialdy. «Üzılgen tüime közge tüsse ūiat-au. Redaktordyŋ orynbasary degen atym bar. Osy ma orynbasardyŋ türı dep otyrsa ne boldy? Bır jaqsysy, myna qyz maǧan qarap otyrǧan joq. Jaŋaǧy taqyrypqa bır närse jazyp otyr» dep İks oilaǧanşa bolǧan joq. Qyz ornynan tūryp, köz aldynda jazǧan maqalany ūsyndy. İneş dep qol qoiypty».
Söz tapqanǧa qolqa joq. Sol kezdesudıŋ basy sätımen bastalyp, 45 jyl eŋbek ötılınıŋ 33 jyly būqaralyq aqparat salasynda, 12 jyly memlekettık qyzmet salasynda öttı.
