Prezident Qasym-Jomart Toqaevtyŋ töraǧalyǧymen Almaty qalasynda seismikalyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu mäselelerı jönınde keŋes öttı. Jiynǧa Prezident Äkımşılıgı men Qauıpsızdık Keŋesınıŋ basşylyǧy, Ükımet müşelerı, qalalar men oblystardyŋ äkımderı, sondai-aq aimaqtardaǧy tötenşe jaǧdailar departamentterınıŋ jetekşılerı qatysty.
Üşten bırınde sılkınu qaupı bar
Memleket basşysy el aumaǧynyŋ üşten bır bölıgınde jer sılkınısı qaupı bar ekenın aitty. Seismologiialyq stansiialar soŋǧy 5 jylda 45 myŋnan astam dümpu jaǧdaiyn tırkegen. Onyŋ köbı – tömen baldyq jer sılkınısı.
«Bıraq aşyǧyn aitu kerek, Almatyda bolǧan tötenşe jaǧdai kezınde tiıstı organdar şūǧyl äreket etuge tolyq daiyn bolǧan joq. Al qala tūrǧyndary ne ısterın bılmei, abdyrap qaldy. Degenmen būl jiynnyŋ basty maqsaty – syn aitu emes, naqty şeşımder qabyldau. Mysaly, jūrttyŋ köpşılıgınde «tötenşe jaǧdaiǧa qajettı chemodan» da joq bolyp şyqty. Tiıstı oqu-üiretu şaralary mektepten, tıptı balabaqşadan bastaluy kerek. Būryn Almatyda osyndai täjıribe bolǧan. Sony qaita jaŋǧyrtu qajet. Sebebı qazır azamattardy tötenşe jaǧdaiǧa daiyndau jüiesı talapqa sai emes. Qūzyrly organdar halyqqa jan-jaqty tüsındıru jūmysyn jürgızuge tiıs. Oqu oryndarynda, memlekettık mekemelerde tūraqty jattyǧu ötkızıp tūru qajet. Būl öte maŋyzdy. Osy jūmysty dereu qolǧa alu kerek» dedı Prezident.
Memleket basşysy infraqūrylymdardyŋ halyqty evakuasiialauǧa daiyndyǧyna jäne qūlaqtandyru jüiesıne qatysty mäselege erekşe nazar audardy.
«Dabyl qosylmady. Būl dūrys şeşım boldy. Äitpese qalada dürbeleŋ tuyndaityn edı. Bıraq halyqty basqa bailanys arnalary arqyly habardar etu qajet bolatyn. Qūlaqtandyru bırneşe negızgı mındettı şeşuı kerek. Olardyŋ qaisysyn būryn qoldanu kerektıgı qauıp-qaterdıŋ auqymyna bailanysty. Alaida qoldanystaǧy algoritmderde būl eskerılmeidı. Qatty jer sılkınısı kezınde adamdardy zılzalanyŋ fizikalyq sipattamalary men episentrı turaly aqparat qyzyqtyrmaidy. Olar tabiǧat apatynyŋ qanşalyqty joiqyn ekenın onsyz da sezındı. Mūndai sätte, eŋ bastysy, tūrǧyndardy ärı qarai qalai äreket etu jönındegı aqparatpen qamtamasyz etu maŋyzdy. Azamattar «Üige oraluǧa bola ma?», «Qaidan kömek aluǧa bolady?» degen saualdarǧa jauap aluy kerek. Sondyqtan qūlaqtandyru jüiesın qaita qarap, ony barynşa naqty qajettılıkke beiımdeu qajet. Tehnikalyq qūraldar aqparattyŋ är adamǧa uaqytyly jetuın qamtamasyz etuge tiıs. Būl joly SMS-habarlamalar tym keş keldı. Sondai-aq dümpu kezınde baibalam salyp, jalǧan aqparat taratqandar boldy. Jūrtty ädeiı dürlıktırgen adamdardy zaŋǧa säikes jazaǧa tartu qajet» dedı Prezident.
Sabaq alyp, kemşılıkterdı tüzeiık
Memleket basşysy tötenşe jaǧdailardyŋ aldyn alu jäne joiu jüiesın materialdyq-tehnikalyq tūrǧydan jaraqtandyru deŋgeiınıŋ tömendıgın synǧa aldy. Būl seismikalyq monitoring jelısıne de, sondai-aq qūtqaruşylardy zamanaui qūral-jabdyqtarmen, tehnikamen jäne arnauly kiımdermen qamtamasyz etu ısıne de qatysty.
«Seismikalyq baqylaudy «Ūlttyq seismologiialyq baqylau jäne zertteu ǧylymi ortalyǧy» JŞS-ke qarasty Almaty, Şymkent qalalaryndaǧy jäne 12 oblystaǧy 70 seismologiialyq stansiia jürgızedı. Onyŋ 6-uy ısten şyqqan. Mamandardyŋ esebıne säikes bükıl el boiynşa qosymşa 285 seismologiialyq stansiia ornatu qajet. Joiqyn jer sılkınısı kezınde memlekettık materialdyq rezervtıŋ boluy jäne onyŋ qoljetımdılıgı airyqşa maŋyzdy. Kölık bailanysyn jedel qalpyna keltıru jäne medisinalyq kömek ūiymdastyru mümkındıgı de şeşuşı röl atqarady. Äkımder Tötenşe jaǧdailar ministrlıgımen bırlesıp, barlyq eldı mekennıŋ osyǧan qaǧaz jüzınde emes, ıs jüzınde daiyn ekenıne köz jetkızuge tiıs. Osy jer sılkınısınen sabaq alyp, jıberılgen olqylyqtardy tüzetu qajet» dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Jattyǧu men seminardyŋ paidasy joq
Prezident qūrylys barysynda seismikalyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu mäselesı tolyq şeşımın tappai otyrǧanyn aitty. Memleket basşysynyŋ pıkırınşe, zılzala kezındegı qauıpsızdık şaralaryn tübegeilı qaita qarau qajet. Prezident Almatynyŋ azamattyq qorǧanys jüiesı jer sılkınısıne daiyn bolmai şyqqanyn, al qūzyrly organdar tabiǧattyŋ būl synaǧynan öte almaǧanyn atap öttı.
«2021 jyly 7 ministrlıktıŋ bırlesken būiryǧymen Qazaqstan Respublikasynyŋ 2021-2023 jyldarǧa arnalǧan seismikalyq qauıpsızdıgın qamtamasyz etu jūmystarynyŋ tiımdılıgın arttyru jönındegı şaralar keşenı bekıtıldı. Basqa da mındetterdı qosa alǧanda, būl qūjatta Almaty qalasy üşın joiqyn jer sılkınısterı turaly avtomattandyrylǧan erte habarlau jüiesın engızu közdelgen edı. Ädettegıdei, berılgen esepte bärı dūrys. Osy maqsattarǧa bölıngen qomaqty qarajat igerılgen, nysandardy qabyldap alu aktısıne qol qoiylǧan. Bas prokuraturaǧa Sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgımen bırlesıp, osy mäselemen ainalysudy jäne bır aidyŋ ışınde qarajattyŋ qaida jūmsalǧanyn, dabyl jüiesınıŋ nege jūmys ıstemegenın anyqtaudy tapsyramyn. Soǧan qaraǧanda, bükıl elımızde ötkızılgen 27 myŋ seismikalyq jattyǧu men 2,5 myŋ seminardyŋ da tük paidasy bolmady» dedı Memleket basşysy.
Qasym-Jomart Toqaev Seismologiia salasyn damytudyŋ 2024-2028 jyldarǧa arnalǧan keşendı josparyn äzırlep jatqan Ükımetke seismikalyq qauıpsızdıktı qamtamasyz etu täsılderın qaita qaraudy tapsyrdy. Sonymen qatar Prezident būl jūmystyŋ nätijelerın baǧalaudyŋ naqty ölşemderın äzırleudı jäne tiıstı şaralar qabyldaudy talap ettı.
«Seismologiialyq monitoring pen jer sılkınısın boljau jüiesın tübegeilı jetıldıru qajet. Azamattar alǧaşqy dümpuge deiın bırneşe sekund būryn Google servisı eskertu jasaǧanyn aityp jatyr. Bızdıŋ jüieler būlai ıstei almady. Bız elımızde «smart-qalalar» qūruǧa niettımız. Olardy basqaru jaŋa tehnologiialarǧa, sonyŋ ışınde jasandy intellekt salasyndaǧy soŋǧy jetıstıkterge negızdeluı kerek. Sondyqtan älem boiynşa tiımdılıgı däleldengen innovasiialyq şeşımderdı qoldanysqa belsendı türde engızu qajet. Ükımet qysqa merzım ışınde zamanaui tehnologiialardy qoldanuǧa qatysty oŋtaily şeşım şyǧaruy kerek. Ärine, seismikalyq qauıptı aimaqta ornalasqan elımızdegı eŋ ırı qala retınde Almatyǧa basymdyq bergen jön. Bılıktı seismologtar men basqa da mamandardy daiarlauǧa erekşe nazar audaru qajet» dedı Prezident.
Qaǧaz jüzınde emes, ıs jüzınde jaqsartaiyq
Memleket basşysynyŋ pıkırınşe, Almatydan bölek, elımızdıŋ basqa da aimaqtary jer sılkınısıne daiyn boluǧa jäne qajettı infraqūrylymdy qamtamasyz etuge tiıs.
«Tūrǧyndar jinalatyn jäne olar uaqytşa panalaityn arnaiy oryndardy tekseru kerek. Sondai-aq azamattardy qauıpsız jerge köşıru, zardap şekkenderge jedel järdem beru, köşpelı emdeu oryndaryn aşu jūmysyn tiımdı ūiymdastyru qajet. Sonymen qatar materialdyq rezerv jetkılıktı boluǧa tiıs. Taǧy bır maŋyzdy mäsele. Apat bolǧan jaǧdaida basqa aimaqtardan qūtqaru qyzmetın jedel jetkızudı qamtamasyz etu kerek» dedı Qasym-Jomart Toqaev.
Sonymen qatar Prezident ǧimarattar men nysandardyŋ seismikalyq ornyqtylyǧyn küşeitu qajet ekenın atap öttı. Ükımet pen äkımdıkke osy mäselenı zerdelep, tiıstı şeşım qabyldau jönınde tapsyrma berıldı.
«Jalpy, tūrǧyndardyŋ tötenşe jaǧdaiǧa daiyndyǧyn qaǧaz betınde emes, ıs jüzınde jaqsartu qajet. Negızgı mındet – azamattardyŋ qauıpsızdıgın qamtamasyz etu. Būl, eŋ aldymen, ūlttyq qauıpsızdık mäselesı. Tötenşe jaǧdailar kezınde barlyq salalyq qūrylym jedel äreket etıp, üilesımdı jūmys ısteuı kerek. Dürbeleŋ men haosqa jol bermei, jaǧdaidy tūraqtandyryp, apattyŋ auyr saldaryn mümkındıgınşe jeŋıldetu üşın dūrys jäne uaqytyly äreket etu maŋyzdy.Tötenşe jaǧdailarǧa saqadai sai bolu – Ükımet bastaǧan memlekettık organdardyŋ ortaq mındetı» dedı Prezident.
Tötenşe jaǧdailar ministrlıgıne öz qyzmetın syni tūrǧydan qaita tarazylau mındetı jükteldı. Memleket basşysy ministr Syrym Şärıphanovtyŋ atalǧan sala mamany retınde teoriialyq bılımı bar ekenın, bıraq naqty ıske kelgende jūmysynyŋ nätijesı körınbei jatqanyn aitty.
«Qazırgı jūmysty köŋılden şyǧady dep aituǧa kelmeidı. Ministr Şärıphanovqa eskertemın. Eger sız öz jūmysyŋyzdy auyr sanaityn bolsaŋyz, aşyǧyn aityŋyz, ǧylymi-oqytuşylyq qyzmetıŋızge qaitaramyz. Onda tūrǧan eşteŋe joq. Qazırgı ahual öte kürdelı jäne jauapty, elımızdıŋ qauıpsızdıgıne tıkelei bailanysty. Sondyqtan bärımız jinaqy, ūqypty jäne belsendı boluymyz qajet. Basqa jol joq. Prezident Äkımşılıgı bügın aitylǧan barlyq mäselenı baqylauda ūstaidy» dedı Memleket basşysy.
Qasym-Jomart Toqaev jiyndaǧy sözın qorytyndylai kele, Almaty qalasynyŋ tūrǧyndaryna ündeu jasady.
Sonymen qatar jiynda Tötenşe jaǧdailar ministrı Syrym Şärıphanov pen Almaty qalasynyŋ äkımı Erbolat Dosaev söz söiledı.
