Ūialy bailanys ūialmaityn boldy

Ötken ǧasyrdyŋ toqsanynşy jyldarynyŋ basynda bır auqatty adamnyŋ qolynan tört būryşty kırpışke ūqsaǧan telefondy körgende sol kezde otyzdyŋ ainalasyndaǧy ekı-üş jıgıt «auzymyzdy aşyp, közımızdı jūmyp» taŋǧalǧanymyz bar-dy. Sol käsıpker aǧamyz salmaǧy şamamen üş-tört kelı tartatyn ūialy bailanysyn qolynan tastamaityn. Qyzyǧu­şylyǧymyz oianyp: «Būl ne telefon?» dep sūraǧanymyzda: «Būǧan senderdıŋ şamalaryŋ jetpeidı. Baǧasy bır qūnajyn tūrsa, ūstap jüru şyǧyny üş qūnajynnyŋ qūnyna teŋ ūialy bailanys» dep şırene jauap beretın. Kele-kele zaman özgerdı. Qazır odan on ese jetılgen qalta telefonyn şırengen şeneunık qana emes, mektepke endı barǧan auyl balasy da ūstap jür. Tıptı qalta telefonysyz kündelıktı tırlıgın elestete almaityn ūrpaq ösıp jetıldı. 

Tarif ösıp barady…

Ūialy bailanys – jaqsy. Bükıl şaruaŋdy bıtıresıŋ. Aişylyq alys jerlerden közdı aşyp-jūmǧanşa jyldam habar alasyŋ. Degenmen, «äi» deitın «äje» bolmaǧandyqtan, osy saladaǧy monopolister qyzmet baǧasyn şamadan tys qymbattata bastady. Mäselen, Activ ūialy bailanys operatory ötken jyldyŋ nauryz aiynda qyzmet qūnyn 1800 teŋgeden 2590 teŋgege köterıp edı. Qaraşa aiynda öz abonentterıne «sızdıŋ tarif josparyŋyz 3290 teŋge boldy» degen taǧy habarlama jıberdı.

Alaida baǧany ösırgennen olardyŋ qyzmet sapasy jaqsaryp ketıp jatqan joq.

Al ūialy bailanys operatorlary mūny «Qazaqstan Respublikasy Käsıpkerlık kodeksınıŋ 116-baby men «QR Bailanys turaly» zaŋynyŋ 20-babyna säikes bailanys operatory ūialy bailanys qyzmetı tarifın özı belgıleuge qūqyly. Osyǧan bailanysty bız abonentterge kem degende 30 kün būryn habarlama jıberıp, eskertıp, tarifterdı naryq talabyna sai qyzmet kölemı men sapasyna säikes kötere alamyz» dep tüsındıredı.

«Ksell» bailanys operatorynyŋ jauapty qyzmetkerı Nina Pletnevanyŋ aituynşa, tarif köterılgelı olarǧa män-jaidy bılgısı kelıp keluşıler men aryz-şaǧym aituşylar bırneşe ese köbeigen körınedı. «Alaida deidı ol – bız bärın naryq zaŋyna sai ıstep otyrmyz. Keiıngı kezde bızde abonentter sany alty ese östı. Osyǧan bailanysty jelıge tüsetın jükteme de artty. Qyzmet sapasy men jyldamdyǧyn arttyru üşın qosymşa jabdyqtar satyp aluǧa tura keldı. Al mūndai qymbat jabdyqtardy tek alys şetelderden jetkızemız. Onyŋ bärıne qomaqty qarjy jūmsalyp otyr».

Astana qalasynyŋ tūrǧyny Qazura Serıkova özınıŋ on bes jyldan berı  Beeline ūialy bailanysynyŋ abonentı ekenın aitady. «Jaqynda ötken jyldyŋ aiaǧynda ūialy telefonyma olardyŋ qyzmet qūnyn aiyna – 3500-3700 teŋgege deiın köteretını turaly habarlama keldı. Özımnıŋ narazy­lyǧymdy bıldırıp ortalyq keŋsesıne baryp edım «ökınışke qarai, tariftı qymbattatu – bızdıŋ şarasyzdan ıstep otyrǧan äreketımız. Eger būlai ıstemesek, özımız şyǧynǧa batamyz. Mūnyŋ sebepterı köp. Kırısterımızdıŋ köp bölıgın infliasiia jep qoiyp otyr. Keiıngı kezde mobildı internettıŋ sūranysy ösıp, būl baǧyttaǧy jüktemelerdı azaitu üşın qosymşa jabdyqtardy ıske qostyq. Eger bızdıŋ ūialy bailanys qiyndyq keltırse, basqa arzandau operatorǧa auysuyŋyzǧa bolady» dep keŋes berdı» deidı.

Jönsızdıkter rettele me?     

Qazaqstan Respublikasynyŋ Bäsekelestıktı qorǧau jäne damytu agenttıgı 2023 jyldyŋ 27 jeltoqsanynda ükımettıŋ gov.kz saitynda ūialy bailanystar operatorlarynyŋ naryqtyq qyzmetı tūrǧysynda tekseru bastalǧany turaly aqparat taratty.

Köptegen abonentterdıŋ qyzmet baǧasynyŋ ösuıne narazylyq tanytqan aryz-şaǧymynan keiın ūialy bailanys qyzmetınıŋ tariftık josparyna taldau jasalyp, jüzege asyryp otyrǧan ıs-şaralardyŋ zaŋdylyǧy baqylandy.

Osyǧan säikes 2023 jyly ūialy bailanys operatorlarynyŋ tariftık josparlary boiynşa baǧanyŋ 7,7-den 57,3 paiyzǧa deiın köterılgenı anyqtaldy. Mäselen, ötken jyldyŋ mamyr-­şılde ailary aralyǧynda ǧana ūialy bailanys operatorlary özderınıŋ resmi saittarynda jariialaǧan aqparatta  ai saiyn­ǧy abonenttık tölem men 30-dan astam tariftık jospardyŋ qyzmet qūny artqany körsetken. Būl şyn mänınde, qattyraq aitsaq, betımen ketuşılık edı. Osyǧan bailanysty qūzyrly organdar qazırgı uaqytta käsıpkerlık kodeks­tıŋ 199-babynyŋ 3-tarmaǧyn eskere otyryp, bäsekelestıkke qarsy ıs-äreketterdıŋ belgılerın saqtamady nemese köpe-körneu būzdy degen küdıkpen «Ksell» AQ, «MT-S» JŞS (Tele2/Altel) jäne «Kar-Tel» JŞS (Beeline) ūialy operatorlaryna qatysty käsıpkerlık Kodekstıŋ 170-baby boiynşa tergeu jürgızıp jatyr.

Elordalyq käsıpker Aidar Bekjanovtyŋ pıkırınşe, Kcell de, Beeline de – naryqta öz oryndaryn äldeqaşan aiqyndap alǧan ūialy bailanys monopolisterı. Olardyŋ baǧany jylyna ekı ret köteruı tıpten orynsyz. Ony aitasyz, olar bylai da özderınıŋ tūtynuşylarynan ebın tauyp aqşa aludyŋ basqa da joldaryn äbden meŋgerıp alǧan. Tariftık jospar bır aiǧa jetedı dep jarnamalaǧanmen, şyn mänınde jiyrma segız künde sızden jaŋa tariftıŋ aqşasyn alyp otyrady. Būdan bölek, telefonyŋyzdyŋ «bögde jüktemelerge qosylyp ketıp» kün saiyn bırlık jeuı de jiı bolatyny jasyryn emes. Mıne, osyndai jönsızdıkterdı retteu üşın jaŋa jyl qarsaŋynda elımızdıŋ ūialy bailanys operatorlarynyŋ jūmystary tekserıletın boldy. Odan şyǧatyn qorytyndy – halyqqa körsetıletın osy saladaǧy jūmys­ty oŋtailandyryp, būrynǧydan da jaqsartady degen senım mol.

Nätije qandai bolmaq?

Ūialy telefon operatorlarynyŋ baǧany qymbattaudaǧy taǧy bır uäjı 5G jelısın engızumen bailanysty degenge saiady. Ras, būl tehnologiia jelıge auqymdy qūrylǧylardy qosuǧa mümkındık berdı. Mälımetterdı beru jyldamdyǧyn arttyrdy. Onyŋ soŋǧy innovasiia jetıstıgı ekenın eşkım de joqqa şyǧarmaidy. Qazaqstan 5G engızu jönınde Ortalyq Aziiada köş basynda keledı. Būl da – bızdıŋ auyz toltyryp aitar nätijemız.

Ötken jyldyŋ qazan aiynda 35,9 Mbit/s-qa jetken eldegı mobildı internet jyldamdyǧynyŋ jyl basynan berı 68,6 paiyzǧa köterıluı – sonyŋ aiǧaǧy. Al 2027 jylǧa deiın būl ürdıs barlyq oblys ortalyqtaryn jaŋa buyn ūialy bailanysymen qamtuǧa mümkındık  beredı dep otyr mamandar. Ükımet būl jūmysty merzımınen būryn, 2025 jyldyŋ soŋyna deiın aiaqtasa, tıptı qūba-qūp, – deidı qoǧamdyq orta.

Alaida aiaq astynan baǧany şaryqtatyp jıberu osyndai oŋ nätijelerge köleŋkesın tüsırıp tūrǧanyn jasyruǧa bolmaidy.

«Ūnamasa, basqa operatordy taŋdaŋyz» degen jauapty qazır ärkım de estidı. Tıptı keibır qyz­metkerler «bızdıŋ elımızdegı ūialy bailanys düniejüzındegı eŋ arzany bolyp otyr. Sondyqtan azdaǧan mölşerde qyzmet qūnyn kötergenge narazylyq bıldıru dūrys bolmaidy» dep köpşılıktıŋ özın kınälaitynyn qaitersız.

Qazırgı uaqytta Qazaqstandaǧy ūialy bailanys naryǧynyŋ 80-85 paiyzyn Kcell men  Beeline operatorlary ielenıp otyr. Ūialy bailanys naryǧynda halyqtyŋ sūranysyn qanaǧattandyryp otyrǧan joǧarydaǧy ekı bailanys operatorlarynyŋ bäsekelesı  – Tele 2 men Altel.

Aitsa aitqandai, keiıngı kezde auyldyq jerlerdegı abonentter men şaǧyn qalalardaǧy keibır ūialy bailanys tūtynuşylarynyŋ basym köpşılıgı Tele 2 operatoryna auysa bastady. Onyŋ sebebı de tüsınıktı.

Sonymen, Ybyrai atamyz jyrlaǧandai, «öner-bılım bar jūrttar tastan sarai salǧyzyp, aişylyq alys jerlerden jyldam habar alǧyzyp» bek quantyp edı. Alaida naryq dep qaltasynyŋ qamyn küitteitınder halyqtyŋ būl quanyşyn köp köre bastaǧandai…

Būǧan jol bermeudı közdegen qolynda qūzyretı bar tiıstı organdar qazır «Kcell» AQ (Kcell jäne Astiv sauda markalary), «Kar-Tel» JŞS (Beeline sauda markasy), «Mobail Telekom-Servis» JŞS (Tele 2, Altel sauda markasy) jūmystaryn alty ai boiy teksermekşı. Nätije köpşılıktıŋ köŋılınen şyǧardai oŋ bolady dep sengımız keledı.