Ūzaqqa sozylatyn soǧys

Ukraina men Reseidıŋ soǧysyp jatqanyna 2 jylǧa taiady. Resei Qaruly Küşterı bastapqyda Kievtıŋ tübıne deiın ekpındep barǧanymen, jarty jyldan keiın şegıne soǧysyp, Dnepr özenınıŋ şyǧys jaǧalauyna deiın yǧysty. Degenmen, Ukrainanyŋ 20 paiyzǧa juyq aumaǧy – älı de Resei küşterınıŋ baqylauynda. Mausym aiynda bastalǧan Ukraina armiiasynyŋ qarymta şabuyly da közdegen nätijege qol jetkıze almady. Qazır soǧys pozisiialyq kezeŋge öttı. Iаǧni soǧys­tyŋ ūzaqqa sozylatyny anyq.

Qarymta şabuyldan qaiyr joq

Qaraşa aiynyŋ soŋynda Ukraina prezidentı Zelenskii Ukraina armiiasynyŋ soǧys taktikasyn özgertetının mälımdedı. «Ukraina qarymta şabuyl barysynda qalaǧan maqsattarǧa qol jetkıze almady. Bız jyldam nätijege qol jetkızemız dep oiladyq. Onyŋ üstıne, Ukraina odaqtastardan qajettı kölemde qaru men oq-därı almady, jasaq sanynyŋ şekteu­lı boluy da jyldam qozǧaluǧa mümkındıktı azaitty. Sondyqtan bız strategiiany özgertıp, ketken qatelıktı saraptaudamyz. Aldaǧy operasiialar basqaşa bolady» dedı ol.

Jaqynda «The Washington Post» gazetı Ukraina men Resei soǧysyna taldau jasaǧan maqala jariialady. Maqalada «Ukraina Qaruly Küşterı jazǧy şabuyl kezınde Azov teŋızıne deiın jete almai, alǧa qoiǧan maqsattary oryndalmady. Oǧan operasiiany josparlau kezındegı Ukraina Qaruly Küşterınıŋ basşylyǧy men Batystaǧy odaqtas­tarymen kelıspeuşılıgı sebep bolǧany» atap körsetıldı.

AQŞ-tyŋ beldı basylymynyŋ deregıne qaraǧanda, Amerika men Ukraina äskeri qyzmetkerlerınıŋ arasynda tek taktikalyq jaqtan ǧana emes, strategiialyq mäseleler boiynşa da eleulı kelıspeuşılık bolǧan. Mäselen, Pentagon operasiiany meilınşe jyldam, iaǧni Resei äskerı qorǧanysyn myǧymdap ülgergenşe säuır aiynda bastaudy ūsynǧan. Ukraina qolbasşylary qaru-jaraqty köbırek alyp, ony äskerge üiretuge köbırek uaqyt bölu kerek, şabuyldy sodan keiın bastaǧan dūrys degen ūstanymda bolǧan. Sondai-aq Amerikanyŋ da, Ukrainanyŋ da äskeri qyzmetkerlerı Resei äskerınıŋ qorǧanys mümkındıgın laiyqty baǧalamaǧan, olardyŋ jappai minalap, ülken şyǧynǧa ūşyrasa da soǧysqa şyǧa beretının eskermegen.

«The New York Times» gazetı tamyzda Ukrainadaǧy soǧystyŋ bır jarym jylynda ekı taraptan

500 000

äsker qaza tapty degen

Qazan aiynda Resei äskerı Donesk oblysyndaǧy Avdeevkaǧa şabuyl bastaǧan soŋ Ukrainanyŋ Zaporoje oblysyndaǧy negızgı şabuyl küşı – 47-brigada sonda auystyrylǧan. «Washington Post» jazuynşa, būl – Ukraina şabuylynyŋ toqtaǧandyǧynyŋ belgısı.

Ukraina Qaruly Küşterınıŋ bas qolbasşysy general Valerii Zalujnyi da «The Economist» basylymyna bergen sūhbatynda maidandaǧy jaǧdaidyŋ tyǧyryqqa tırelgenın moiyndap, Ukraina soǧys­tyŋ jaŋa deŋgeiıne ötuge mäjbür ekenın, soǧystyŋ ūzaqqa sozylatynyn, Batys pen AQŞ kömektı üzgen künde de soǧys pozisiialyq ädıspen jalǧasatynyn atap öttı.

Demek, Zelenskii de, general Zalujnyi da kömek kelmegen künde de soǧys toqtamaitynyn meŋzep otyr. Al Resei ūzaq soǧysuǧa äldeqaşan bekınıp bolǧan. Ukraina bolsa, soǧysty öz jerın berıp aiaqtaǧysy kelmeidı.

Şyǧyn da az emes…

Qazırgı uaqytta soǧys ekı tarap üşın de kürdelı bolyp tūr, naqtylap aitqanda, ekı jaq ta tyǧyryqqa tıreldı. Ukraina soǧys bastalǧannan berı batystyŋ kömegıne arqa süiep otyr. Eger Batystyŋ kömegı bolmaǧanda, Ukraina qazırgıdei ūzaq uaqyt qarsylyq körsete almai, Resei bırer aida közdegen maqsatyna jetıp, soǧys äldeqaşan aiaqtalǧan bolar edı. Bıraq soǧys Resei mülde oilamaǧan baǧytta örbıdı. Öitkenı Resei Ukrainaǧa äsker kırgızgende 2008 jylǧy Gruziiadaǧy jaǧdai qaitalanady dep oilady, Ukraina halqy qatty qarsylyq körsetedı dep mülde oilaǧan joq. Osy nemqūraidylyq saldarynan Resei de auyr şyǧynǧa batty.

Ukraina qaruly küşterınıŋ bas ştaby 5 jeltoqsan künı «Resei Ukrainaǧa soǧys aşqaly 333 840 äskerınen aiyryldy» dep mälımdedı. Būl qaza tapqandar men jaralanǧandardy da qamtidy. Sonymen qatar, Ukraina qaruly küşterı 2022 jyldyŋ 24 aqpanynan berı Reseidıŋ 5587 tankısın, 10416 sauytty kölıgın, 7987 artilleriialyq jüiesın, 605 raketaǧa qarsy qūrylǧysyn, 323 ūşaq, 324 tıkūşaǧyn, 10483 avtomaşinasyn jäne 22 keme/katerın, bır süŋguır kemesın qirattyq dep otyr. Ukraina tarabynyŋ mälımetınşe, Resei 4 jeltoqsannyŋ özınde 1030 soldatynan aiyrylǧan. Ärine, sūrapyl soǧys kezeŋınde mūndai derekterdı naqtylau qiyn. Onyŋ üstıne, Kievtıŋ būl deregıne qatys­ty Resei Qorǧanys ministrlıgı eşqandai mälımdeme jasamady.

Soǧys bastalǧannan berı ekı tarap ta maidandaǧy öz şyǧyndary jaily tolyq aqparat bermei otyr. Mäskeu bır jyl būryn 5937 soldatynan aiyrylǧanyn aitty da,  odan keiın eşqandai mälımet jariialamady. Al Kiev bolsa, jalpy şyǧynyn soǧys aiaqtalǧannan keiın jariialaimyz dep otyr.

27 qaraşada Britaniia barlau­şylary «keiıngı alty aptada Resei eŋ köp şyǧynǧa ūşyrady. Būǧan Reseidıŋ Avdeevkaǧa şabuyly sebep boldy» dep mälımdese, «The New York Times» gazetı tamyzda Ukrainadaǧy soǧystyŋ bır jarym jylynda ekı taraptan 500 myŋ äsker qaza tapty dep jazǧan edı. Al soǧystyŋ ekı elge salǧan ekonomikalyq ziianyn qazır däp basyp aitu qiyn. Kiev ekonomika instituty soǧystyŋ Ukrainaǧa salǧan oirany 150 milliard AQŞ dollarynan asyp kettı dep otyr. Halyqaralyq valiuta qory 2023 jyldyŋ säuırınde soǧys saldarynan Resei ekonomikasynyŋ ösımı 2022 jyly 2,1%-ǧa tömendedı. 2024 jyly būl körsetkış 1,3%-ǧa deiın jetedı dep mälımdedı.

Kömek te kemıdı

Osydan bırneşe kün būryn NATO-nyŋ Bas hatşysy Iens Stoltenberg odaqtas elderge «Ukraina jaqtan jaǧymsyz habarlar estuge daiyn bolyŋdar!» dep eskertu jasady. Bas hatşynyŋ aituynşa, NATO müşelerı Ukrainaǧa beremız dep uäde etken qajettı qaru-jaraqty jetkızıp bere almaǧan. Atap ait­qanda, ötken jyly AQŞ bastaǧan batys elderı Ukrainaǧa bır million danadan astam snariad jetkızemız dep Ukrainany köje buaz qylyp, qazırge deiın mūnyŋ 300 myŋy ǧana jetkızılgen. Demek, batys elderınıŋ Ukrainaǧa kömek körsetude aituy men uäde etken qaruyn uaǧynda jetkızuı ekı türlı bolyp tūr. Onyŋ üstıne, Odaqtas elderdıŋ qoimalaryndaǧy qaru-jaraq ta azaidy. Qaru-jaraq öndırısın arttyryp, kömektı küşeitemız degenmen, būl uäde de kün ötken saiyn siyr qūimyşaqtap barady.

«Jau jaǧadan alǧanda börı etekten» degendei, Taiau şyǧystaǧy jaǧdaidyŋ kürt uşyǧuy da Ukrainaǧa «jyǧylǧanǧa jūdyryq» bop tidı. Resei 2022 jyldyŋ aqpanynda Ukrainaǧa qarsy äskeri operasiia­ny bastaǧannan berı AQŞ Ukrainanyŋ eŋ ırı qoldauşysy bolyp, Ukrainaǧa 100 milliard dollar äskeri kömek körsettı, onyŋ 43 mlrd-y qaru-jaraq türınde berıldı. Qazan aiynda AQŞ prezidentı Djo Baiden AQŞ Kongresınen Ukraina men İzrailge qoldau körsetu üşın qauıpsızdıkke 105 milliard dollar böludı maqūldaudy sūrady. Alaida Kongrestegı oŋşyl respublikaşylar Ukraina üşın qosymşa qarajatty maqūldauǧa qarsylyq tanytyp, tek İzrailge ǧana kömek körsetsek degen syŋai tanytty. Degenmen, keiın būl qūjat kerı qaitarylyp, kömek körsetu kölemıne Ukrainany da qamtu talap etıldı. Qazırgı uaqytta AQŞ Kongresı Ukraina men İzrailge qosymşa kömek retınde 61 milliard AQŞ dollaryn böldı. Bıraq 4 jeltoqsan künı Aq üi AQŞ Kongresıne Ukrainaǧa kömek körsetuge arnalǧan qarajat jyl soŋyna deiın tausylatynyn eskerttı. Al EO Ukrainaǧa 50 milliard euro (şamamen 54 milliard AQŞ dollary) kömek beru mäselesınde qazırge deiın kelısımge kele almai otyr. Oǧan Vengriia qarsylyq bıldırude.

Jaŋa qauıp töbe körsettı

Resei prezidentı Vladimir Putin ötken jūma künı Resei äskerınıŋ sanyn 1,32 millionǧa deiın köbeituge mümkındık beretın jarlyqqa qol qoidy. Būǧan Ukrainadaǧy soǧysqa bailanysty qauıpter sebep boldy. Sonymen Kremldıŋ mälımetı boiynşa, Resei Qaruly Küşterınıŋ jalpy sany 2 209 130-ǧa jettı. Mūnyŋ qanşasy Ukraina soǧysyna qatysyp jatqany belgısız. Bıraq äskerınıŋ köptıgıne qaramastan Resei erıktılerdı de, şetel azamattaryn da soǧysqa tartyp jatyr. Al Ukraina tarapy soǧys bastalǧan kezde bır million azamatty soǧysqa jūmyldyruǧa mümkındıgımız bar dep mälımdegenımen, qazır aldyŋǧy şepte äsker sanynyŋ tapşylyǧy da sezıle bastady. Onyŋ üstıne, 2 jylǧa juyq qandy qyrǧyn soǧys Ukraina äskerlerın de äbden qaljyratty.

Keler jyly Reseide de, Ukrainada da prezident sailauy ötuı tiıs. Alaida Ukraina prezidentı Zelenskii «qazır sailau ötkızıp, saiasi şu jasaityn kezeŋ emes» dep ony ötkızuden bas tartty. Zelenskiidıŋ būl şeşımı Ukraina bilık basyndaǧylar arasyndaǧy bilık talasy men alauyzdyqty küşeitken. Sonyŋ bır körınısı retınde Kiev qalasynyŋ merı   Klichkonyŋ Zelenskiige qarsy älemdık bırneşe tanymal sait pen gazetke sūhbat berıp, Ukraina basşysyn aiyptap, ony avtokrat dep ataǧanyn aitsaq ta jetkılıktı sekıldı. Osy dau-damaidan būryn, Zelenskii «Resei soǧysyp jeŋe almasyna közı jetkennen keiın, endı jymysqy täsılge köştı. Olar bızdı ışten ırıtıp, elımızde töŋkerıs jasamaq» dep mälımdegen bolatyn. Batys basylymdary Ukraina bas barlauşysynyŋ äielınıŋ ulanuy Zelenskiimen qatysty degen maqala da jariialady. Demek, Ukrainada ışkı qaişylyq, ışkı qaqtyǧys elesı de kezıp jür.

Al Resei bolsa, İrannan, Soltüstık Koreiadan qaru-jaryq alumen qatar, öŋırlık qaişylyqtardy asqyndyryp, AQŞ-ty Ukraina mäselesıne moiyn būra almaityndai küige tüsıruge tyrysyp baǧuda. «Resei bızdıŋ dosymyz» dep mälımdegen HAMAS-tyŋ İzrailge soǧys aşuy da jaǧdaidy köp özgerttı. Venesuela men Gaiana arasyndaǧy jaǧdai da kürt uşyǧuy mümkın.