Auyl şaruaşylyǧy önımderın öndıru, ony satu, ärbır daqyldy räsua etpei qaita öŋdeu – tauar öndıruşılerdıŋ, bır sözben aitqanda, diqandardyŋ maŋdai terı, taban aqysy adalynan kelıp, qyrmany qyzyl boluynyŋ bır belgısı. Bärı sätımen bolsa, şaruaqordyŋ ala jazdai beinetınıŋ qaitarymy retınde qarjy tūraqtylyǧyn arttyrudyŋ eŋ maŋyzdy baǧyty.
Naryq qatynasy jüiesı damyǧan elderde auyl şaruaşylyǧy önımderın tūtynuşylaryna tıkelei satu – menedjmenttıŋ qūramdas bölıgı. Būl, bır jaǧynan, auyl şaruaşylyǧy tauarlaryn öndıru men öŋdeu önerkäsıbınde, osy ıspen ainalysatyn ūjymdarda marketing strategiiasynyŋ negızın qūraidy. Iаǧni satuşy men satyp aluşynyŋ arasyndaǧy deldaldardyŋ qolyn qysqartyp, önımdı tūtynuşyǧa jetkızude tiımsız şyǧyndardy boldyrmauǧa kömektesedı. Auyl şaruaşylyǧy önımderı men azyq-tülıktı taratu, öŋırlerdıŋ brend tauarlaryn nasihattaudaǧy orny bölek Astanada ötetın jyl saiynǧy auyl şaruaşylyǧy önımderınıŋ järmeŋkesı diqan men halyq arasyndaǧy altyn köpır dep aituǧa äbden bolady.
Ürdıs 2017 jyldary bastalǧan edı. Bas qalamyz EKSPO-2017 halyqaralyq körmesın ötkızu kezınde är aimaqtan kelgen auyl şaruaşylyǧy önımderınıŋ järmeŋkesı öŋırdıŋ mädeni künderımen qatar öttı. Bırtındep mädeniet auqymy jaŋa formatqa auyssa da, jyl saiynǧy auyl şaruaşylyǧy önımderınıŋ järmeŋkesı qalalyqtardyŋ asyǧa kütetın, köŋılge toqtyq äkeletın berekelı merekesıne ainaldy.
Sol jyldan berı şyǧystyŋ baly, Syrdyŋ kürışı, Atyraudyŋ balyǧy, Jaŋaarqanyŋ qymyzy, Aqtöbenıŋ tarysy, Jetısudyŋ almasy, soltüstıktıŋ ūny men Türkıstannyŋ kökönısı astanalyqtar dastarqanynyŋ körkın kırgızıp keledı.
Ädette, öŋırlerden kelgen auyl şaruaşylyǧy önımderınıŋ järmeŋkesı küzdıŋ alǧaşqy aiynda är senbı-jeksenbıde ötedı. Biyl da berekelı mezgıldıŋ basty oqiǧasy bolyp, auyl şaruaşylyǧy järmeŋkelerınıŋ mausymy sättı aiaqtaldy. Jalpy alǧanda, oǧan respublikanyŋ är öŋırınen 600-den astam fermer qatysty. Olar 10 myŋ tonnadan astam auyl şaruaşylyǧy önımderın naryqtaǧy baǧadan äldeqaida arzan etıp jetkızıp, qala tūrǧyndaryna satty.
Järmeŋkeler halyqtyŋ köŋıl küiın köterıp, jaqyndastyratyn qasietı de bar. Ūzyn-sonar sauda sörelerı, jük tielgen kölıkterı qatar ornalasyp, satyp aluşylar top-tobymen kelıp-ketıp jatuy da erekşe körınıs. Būl kädımgı bazarlarǧa qaraǧanda aiyrmaşylyǧy bar. Diqandarmen bırge kelgen körkemönerpazdar ūjymy da osy än men dännıŋ merekesıne ülesın qosyp, dumandatyp jıberedı. Baiqaǧan janǧa satyp aluşylardyŋ tauar öndıruşılerıne degen qūrmetı sezılıp tūrady. Jyl saiyn alystan at arytyp azyq-tülık jetkızgen diqandarǧa degen alǧysy da bolar. Satuşylar astanalyqtarǧa qyzmetın jyly qabaqpen körsetkenıne kuä boldyq. Ärkım är oblystan öz keregın ızdeidı. Rasynda, Astana tūrǧyndaryn qūraityndar – osydan 30 jyl būryn kelgen är öŋırdıŋ tumasy. Qyzmet babymen ne bolmasa ülken şaharda ömır sürgısı kelgenderdıŋ sanasynda jas künnen dämın bılıp, jep ösken süiıktı asy bolady. Mıneki, auyl şaruaşylyǧy önımderınıŋ jyldan-jylǧa dästürge ainalyp, onyŋ tiımdılıgın däleldeitın de bır sebebı osy önımderdıŋ ötımdılıgı bolsa kerek.
«Brend» dep soŋǧy kezde aityp jürmız. Är öŋırdıŋ klimat jaǧdaiyna qarai tek sol jerdıŋ suy men künıne, köp jyldyq diqandardyŋ täjıribesıne negızdelgen ötımdı önımı bar. Jyl saiynǧy järmeŋkenıŋ arqasynda är oblystan keletın önımdı kütıp, sol dämdı jegımız kelıp dämetıp otyratyn ädetımız de bar.
Osy kezeŋ eldıŋ tısı qyzylǧa tiıp, auzy aqqa jarityn kezeŋı deuge bolady. Öitkenı būryndary küzdık dep atalatyn soǧymǧa deiıngı ettı osy järmeŋkeden bastap satyp alady. Qalamyzda et dükenderı ne bolmasa bazarlar da joq emes. Alaida järmeŋkeden et satyp aludyŋ sänı bölek. Ettıŋ babyn bıletınder öŋırlerdıŋ ösetın şöbı men şabyndyǧyna qarai sol jerde ösken maldyŋ dämın keltıredı deidı. Eger öŋır şöleittı, şöbı aşy bolsa, ony jegen maldyŋ etı de tatymdy keledı. Oǧan qosarlana satylatyn şūjyqtar men et önımderı de täbettı körındı. Bügınde et öŋdeudı jaqsylap üirenıp aldy. Qainatylǧan, ystalǧan, keptırılgen deisız be, ärtürlı dämdeuış qosylǧany bar. Dämı tıl üiıredı. Osy ädıspen qazırgı künı qazynyŋ da tür-türın jasaityn boldy. Järmeŋkege tüsken zattyŋ bärı veterinarlyq tekseruden ötken, ädemılep orap qoiǧan zattyŋ baǧasy da quantady.
Jetısu men Almaty almasymen ataqty. Şetelden kelgen almalarmen salystyrǧanda öz elımızde ösetın almanyŋ dämı erekşe, iısı aŋqyp tūrady. Köpke deiın saqtalmaityndyqtan, mezgılınde jep alǧanǧa ne jetsın! Jyl boiy auyzdan dämı ketpeitındei molynan alyp, artylǧany – türlı tospa jasaityn qalalyqtar üşın jaqsy mümkındık.
Batys Qazaqstan oblysymen bırıgıp kelgen Qyzylorda oblysynyŋ auyl şaruaşylyǧy önımderınıŋ öz erekşelıgı bar. Aldyŋǧy oblys önımdı qaita öŋdeuge män berse, Syrdyŋ aq kürışın qappen alyp jatqandardyŋ sany jyldan-jylǧa köbeiıp keledı. Tegınde, qala bazarynda kürıştıŋ tür-türı bar. Aldy Būhara, Taşkent, Qytaidan da kelıp jatyr. Alaida Qyzylorda aq marjanynyŋ jönı bölek. Sauda jasaudyŋ da mädenietı qalyptasyp jatqanyn osy öŋır şarua qojalyqtarynyŋ qyzmetınen kördık. Satuşylardyŋ bırtektı kiımı közge tüstı. Sauda qataryndaǧy tazalyq ta ūiymdastyruşylardyŋ daiyndyǧyn bıldıredı. Būl järmeŋke – «Qazaly» kämpitınıŋ künı. Astanalyqtar kelılep alyp jatuyna qaraǧanda, būl tauar naryqtan oiyp tūryp öz ornyn alǧan sekıldı.
Jük kölıgıne lyq tielgen qauynnyŋ barlyq türıne qarap sūranys bolsa tauardyŋ da tabylatynyna senımdımız. Būryn joǧalyp bara jatqan küläbı, sarala, torlama, şytyrlaq, taǧy basqa Syrdyŋ boiynda ösetın qauyndar erte pısetın özbekterdıŋ qauyndaryn ysyra almasa da, järmeŋke bolǧanda elordalyqtar satyp alyp bır jasap qalady. Baǧasy da jaqsy.
Şyǧys Qazaqstan oblysy balymen belgılı. Biyl küzde şyǧystan kelgen 50 tonna baldy astanalyqtar ekı künde ülestırıp äkettı. Baldyŋ da tür-türı bar. Bal öndıruşıler satuşylarǧa är baldyŋ emdık qasietın aityp, naǧyz baldy qant qosylǧan qoiyrtpaqtan qalai ajyratuǧa bolatynyn tüsındırıp jatady. Būl da dästürlı järmeŋkenıŋ bır körınısı.
Rasynda da, järmeŋke osyndai jaŋalyqtarymen taŋǧaldyrdy. Eŋ bastysy, şaruaǧa da, tūrǧyndarǧa da qolaily jaŋa naryqtyŋ qajetın däleldedı. Halyq ta Arqanyŋ ūzaq qysyna qajettı azyq-tülıgın osy järmeŋkeden qamdap aluǧa üirenıp, jaŋa dästür qalyptasty.
Būǧan taǧy da qosarymyz, elordada ekı audan aumaǧynda demalys künderı järmeŋkeler ötedı. Esıl audanynda Sauran köşesı, 7 mekenjaiynda senbı-jeksenbı künderı aşyq aspan astynda auyl şaruaşylyǧy önımderınıŋ järmeŋkesı tūraqty jūmys ısteidı. Oǧan T.Jürgenov köşesı, 27-de ötetın järmeŋkege azyq-tülık tauarlaryn köterme baǧamen jetkızuşıler, Qaraǧandy jäne Aqmola oblystarynyŋ jaqyn audandaryndaǧy şarua qojalyqtary, sondai-aq, «Şapaǧat» bazarynyŋ köterme saudamen ainalysuşylary qatysady.
