Adamzat üşın janyn pida etken jandar turaly qoiylym
Elımızdıŋ öner ölkesınde dara jolymen tanylyp, halyqaralyq, respublikalyq teatr festivalderınde üzdıkter qatarynan körıngen Jastar teatrynyŋ talantty ūjymy körermenın jaŋa tuyndyny ūsyndy. Zaŋǧar jazuşy Şyŋǧys Aitmatovtyŋ 95 jyldyq mereitoiyna arnalǧan VI Halyqaralyq «Aitmatov jäne teatr» festivalınde GRAN-PRİ jüldesıne ie bolǧan Ş. Aitmatovtyŋ «Jan pida», «Jan azaby», «Ǧasyrdan da ūzaq kün», «Aq keme, O.Bökeidıŋ Jetım bota, R.Mūqanovanyŋ «Mäŋgılık bala beine» şyǧarmalary negızınde qoiylǧan «Jan pida» tragediiasynyŋ premerasy 31 qaŋtarda sahnalandy. Zalda ine şanşar oryn bolmady, premera anşlagpen öttı.
Spektakldıŋ qoiuşy rejisserı – Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, QR Memlekettık syilyǧynyŋ laureaty Nūrqanat Jaqypbai.
– Adamzatta meilıŋ ol Pravoslav bolsyn, islam dının ūstansyn, katolik ia basqa bolsyn, Allaǧa senım, ümıt, şyndyq bıreu ǧana. Osy premerada bırneşe şyǧarma tūtas bır simfoniialyq dünie bolyp körermenge jettı dep oilaimyn. Şyŋǧys Aitmatov – süiıktı jazuşym, barlyq şyǧarmasyn bılemın, ärqaisysyn jeke-jeke sahnada qoiǧanmyn. Osy joly ataqty jazuşynyŋ bırneşe şyǧarmasyn bır sahnada qoiudy jön sanadym, aitar oidy spektaklde oinaǧan ärtıster – şäkırtterım tüsındı dep esepteimın,-deidı rejisser Nūrqanat Jaqypbai.
– Şyǧarmada ärqily taǧdyr, ärtürlı qimyl bolǧanymen aitar oiy bıreu ǧana, ol – adam üşın eŋ qiyny – künde adam bolyp ömır süru, tuǧan jerge süiıspenşılık, mäŋgürttengen ūrpaq mäselesı. Aitmatov aitqan oilardy qazırgı «Z» buynynyŋ şyndyqtarymen jalǧastyra otyryp suretteidı,- deidı Edıge rölın somdaǧan ärtıs, Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı, Memlekettık syilyqtyŋ laureaty Ädıl Ahmetov.
Ǧasyrdan da ūzaq körıngenımen, uaqyt-aǧzam alaqanynda pende ǧūmyrynyŋ jarq etken säulesı qas-qaǧym. Jürektı jan üşın sol ölşeulı sättıŋ qūny da, baǧasy da teŋdessız. Äitse de örkeniet örıstep, qūndylyǧy özgergen bügıngı bızdıŋ tym-tym qatygezdeu qoǧamda adam janyna üŋılıp, arman-mūŋymen bölısudıŋ özı qiiametke ainalyp bara jatqany jasyryn emes.
Adam armanynan materialdyq qūndylyǧy basym tüsken qoǧamda keide sanaǧa säule qūiyp, oiǧa töŋkerıs jasaityn şyǧarmaǧa sūranady adam jany. Ädebiet älemınıŋ üş bırdei suretkerı tuyndysyndaǧy tamyry üzılmes ortaq tındı rejisser osy oi biıgınde saraptaidy.Ruhani qūldyrau men qaǧynan jerıgen mäŋgürtterdıŋ ärqily äreketın, ūrpaq sabaqtastyǧyn saqtap qalu men sol altyn köpırdıŋ üzılmeuı mäselesınortaǧa salady. Tabiǧat pen adam balasy arasyndaǧy kürdelı qarym qatynasty biık adamgerşılık deŋgeide köterıp, onyŋ mäŋgılık ajyramas bailanysyna filosofiialyq astarmen qarauǧa ündeidı.
Jaryq düniede adamǧa ne qiynşylyq kezdespesın, ol kımnen qiianat körmesın, bıraq, şyndyq mäŋgı ömır süredı. Adam tuady, öledı, bıraq mäŋgı-baqi ölmeitın şyndyq bar, aqiqat bar…
…Armysyŋ, Aq keme! Aq keme! Būl jüzıp kele jatqan– men…Senımen osylai qoştasa otyryp, maǧan, senıŋ: «Armysyŋ, aq keme! Būl kelıp tūrǧan men ǧoi!» – degen sözıŋdı qaitalau ǧana qaldy…
…Al poiyzdar şyǧystan batysqa qarai, batystan şyǧysqa qarai jüitkıp jatady…
Spektaklde eŋ basty rolderdıŋ bırı Būǧy Anany somdaǧan aktrisa Ainūr Rahipova mäŋgürttıŋ anasynyŋ azabyn ǧana emes, Jer-Ananyŋ aşy azabyn, bar auyrtpalyǧyn, qaiǧy-qasıretın körsettı, körermenge köp oi saldy.
– Aŋyzǧa ainalǧan täsılmen kelgen rölımdı mistikalyq jolmen kelgen deuge bolady. 9-synypta oqyp jürgen kezımde Şyŋǧys Aitmatovtyŋ romanyndaǧy Naiman-Ana turaly äŋgımesın oqyp, mäŋgürt ūlyna qarap tūryp Naiman–Ana ai men kün, küllı älem turaly, özı turaly ataqty joqtau jyryn aitqany qatty äser etkenı sonşalyq, şyǧarmanyŋ äserınen qatty jyladym. Sonda özımnıŋ akterlık qabıletımdı aiqyndaǧandai boldym. Sodan 10 klasta oqyp jürgen kezımızde Ǧ.Müsırepov atyndaǧy Qazaq memlekettık akademiialyq balalar men jasöspırımder teatrynda qoiylǧan Ş.Aitmatovtyŋ «Plaha» – «Jan pida» spektaklın Naiman-ana rölın Güljan Qalabaevanyŋ oryndauynda kördım. Maǧan qatty äser ettı. Oquǧa tüserde de Naiman-ana rölın jattap alyp, aityp, öttım. Repertuaryma endı. Ömır boiy oinaǧan saiyn jaŋaryp, jaŋǧyra beretın, şeberlıgım şyŋdala tüsetın rölge ainaldy, menıŋ rölım deuge laiyqty der edım. Osy şyǧarmalardy ünemı qaitalap oqyp tūramyn, sebebı, maǧan är ärıptıŋ tūsynda jasyrynǧan bır syr tūnyp tūratyn sekıldı, oqyǧan saiyn sol jasyrynǧan syr aşyla beretın siiaqty äser etedı. Ärtıske oinap şyǧu oŋai emes, odan keiın jaqsylap bır tynyǧu kerek, qoiylym soŋynda ışıŋ bosap, japanda jalǧyz qalǧandai emosionaldyq küizelıske tüsesıŋ. Sebebı, janyŋdy jep oinaisyŋ ǧoi är röldı. Sahnadaǧy serıktesıŋe de köp närse bailanysty. Däuren Serǧazinmen oinau – maǧan keremet küş beredı, onyŋ röldı bar janyn salyp oinauy «Sen menı tanisyŋ ba?» degenımde közınen aqqan taram-taram jasynan körıp, odan saiyn şiryǧyp, sahnada baryŋdy saluǧa tyrysasyŋ, sahnadaǧy serıktestıŋ myqtylyǧynyŋ osyndai äserı bar. Rejisser, ūstazymyz Nūrqanat aǧamyzdyŋ analardyŋ anasy, biık qasietımen, qūdıretımen bükıl adamzattqa ortaq tūlǧaǧa ainalǧan Naiman-Anany taŋdap aluy, onyŋ rölımen köp närsenı aituy, bızderdı, ärtısterdı baryn salyp oinaityn transqa kırgızıp jıberuı, körermenge köp oi saluy – rejisserdıŋ asqan şeberlıgı der edım.Aǧaidyŋ aituynşa, ärtıstıŋ är qimyly, sözı, tıptı közıŋdı aşyp, kırpıgıŋdı kötergende körermenge oi salardai salmaq boluy qajet dep esepteimın degen keŋesın myqtap jadyma tüiıp, sahnaǧa tas-tüiın bolyp şyǧatynymyz da sondyqtan.Biıkterdıŋ biıgı, asyldyŋ asyly – sol Anany adamzattyŋ qorlap, zorlaityny, sol arqyly adamzattyŋ azyp-tozǧan äreketterın, mäŋgürttengen ūrpaq qasıretın aşy mūŋmen, zapyran toly öksıkpen jetkızedı. Qazırgı adamzat Jer-Anany da solai zorlap otyr,bauyryndaǧy mūnaiyn soryp alyp, ornyn da toltyrmaidy, jer betın türlı qoqysqa toltyryp, tabiǧatqa alaŋdamaityn mäŋgürttengen jastardy tärbielep jatqanymyz şyndyq. Osyny rejisser oily körermenge osy qoiylym arqyly aitady, körsetedı, – deidı ana rölın ǧajaiyp somdaǧan aktrisa Ainūr Rahipova.
Şynynda da tabiǧat pen adam balasy arasyndaǧy kürdelı qarym qatynas jaiynda ünemı jazǧan «Adamzattyŋ Aitmatovy» atanǧan Şyŋǧys Aitmatovtyŋ oiyn spektakl arqyly damytqan Nūrqanat Jaqypbai adamnyŋ tabiǧatqa jasaityn jauyzdyǧy men zor qiianatşyldyǧyn qoiylymda äşkerelegendei. Bırneşe şedevr şyǧarmadan bır üzdık qoiylym jasaǧan rejisserdıŋ eŋbegı qol soǧarlyqtai tamaşa tuyndy, filosofiiaǧa toly eŋbek. Rejisser bükıl ömırınde qoiǧan spektaklderın ırı, kürdelı bır düniege jinaqtap, halqynyŋ aldynda esep bergen siiaqty. Ony Aitmatovtyŋ şyǧarmalaryn oqyǧan adam ǧana tüsınuı bek mümkın. Al, sahnada beinelengen mäŋgürt ūrpaq, qazırgı zamannyŋ beinesı – qolynan telefony tüspeitın, körkem şyǧarma oqymaityn, ata-anasyna meiırımsız basqa ūrpaqtyŋ kelgenın aituy – bügıngı künnıŋ şyndyǧyna säikes keletını taǧy aqiqat. Işıŋdı aşy öksık tyrnaityny da sondyqtan… Tek spektakl uaqytynyŋ tym sozylyp ketuı az oidy, qysqa uaqytta saz etıp jetkızu qajettıgın aitar edık. Üş saǧatqa juyq janymyzdy şüberekke tüiıp, qylbūraudai qysymǧa alǧan ūly öner, saŋlaq öner jaŋa ūrpaqpen ärı qarai jasai bersın degıŋ keledı.
