Jyl saiyn qaŋtar aiynda Şveisariianyŋ kurortty qalasy Davosta el prezidentterı, biznes köşbasşylary, körnektı oişyldar bas qosady. Bügınde jahandyq ekonomikalyq forumnyŋ geografiiasy keŋeiıp, bedelı artyp, älem elderıne baǧyt-baǧdar körsetetın ūiymǧa ainaldy. Spikerler jer jahannyŋ negızgı mäselesın talqylap qana qoimai, şeşılu joldaryn ūsynady. Sondai özektı taqyryptyŋ bırı jasandy intellektke (Jİ) arnaldy.
NE AITYLDY?
«Jİ – ekonomika men qoǧamnyŋ qozǧauşy küşı» dep atalǧan sessiia aiasynda AI jäne keleşek eŋbek naryǧy, AI: tepe-teŋdıktı saqtauşy qūral, Jİ adamzat ömırın 360 gradusqa özgertedı, generativtı jasandy intellekt: Törtınşı öndırıstık revoliusiianyŋ qozǧaltqyş küşı taqyryby qamtyldy.
Halyqaralyq valiuta qorynyŋ mälımetınşe, Jİ türlı sala qyzmetınıŋ 60-70 paiyzyn avtomattandyryp, eŋbek naryǧynyŋ 40 paiyzyna äser etetın bolsa, ozyq elderdıŋ ekonomikasynda 60 paiyzǧa deiın jetedı. Būl – qiial emes, ömır şyndyǧy, uaqyt talaby. Mäselen, Microsoft kompaniiasy serviz qyzmetınde joǧary tehnologiiany qoldanu arqyly 100 million dollar ünemdedı. Bügınde älemnıŋ alpauyt kompaniialary jasandy intellektını intellektualdy baǧyttar: aǧartuşylyq, medisina, jurnalistika jäne taǧy basqa salada tiımdı qoldana bastady.
Ekonomikalyq forumda diskussiiaǧa qatysqan sarapşylar 2023 jyly pilottyq jobada Jİ öndırıske engızılse, 2024 jyly keŋ kölemde qoldanu üderısı jüretının aitty. Tıptı, 2030 jylǧa qarai Jİ ekonomikaǧa äser etetın käsıpker nemese joba menedjerı rölın atqarady dep kütılude. OpenAI ǧylymi-zertteu ortalyǧynyŋ direktory Sem Altman taiau jyldary adamdar joǧary tehnologiianyŋ senımdılıgın moiyndap, odan qauıptenudı qoiatynyn däiektedı. Kompiuter ǧalymy Roi Amaranyŋ oiynşa, Jİ ǧalamdyq deŋgeidegı bastamalardy ıske asyryp qana qoimai, bastamaşy qyzmetın atqaratyn kün jaqyn. Būl oidy quattaǧan Insitro Inc kompaniiasynyŋ direktory Dafna Koller «Jasandy intellekt – adamdardyŋ potensialy jetpeitın kürdelı mäselelerdı şeşedı. Mysalǧa, medisina, auylşaruaşylyǧy, klimattyŋ özgeru baǧytyndaǧy jahandyq mäselelerdı qarastyru kerek» dedı. Al Cohere Inc kompaniiasynyŋ bas direktory Eiden Gomestıŋ sözınşe, älem masştabyndaǧy bastamany atqaruǧa jasandy intellektınıŋ äleuetı jetedı. Singapurdyŋ Bailanys jäne aqparat ministrı Jozefine Teo adamzattyŋ keleşegın jasandy intellektpen bailanystyrdy. Sonda adamdar jasandy intellektısız örkendei almaityn jaǧdaiǧa jettı me?
NESIMEN EREKŞE?
Prezident Qasym-Jomart Toqaev Digital Bridge 2023 halyqaralyq forumynda «Jasandy intellekt – būdan bylai ǧylymi fantastika emes, ömırdıŋ aqiqaty. Jaŋa däuırdıŋ bastalǧanyna kuä bolyp otyrmyz. Kezınde elektr jaryǧy men internettı adam ömırın qalai tübegeilı özgertse, jasandy intellektınıŋ yqpaly däl sondai orasan zor. Ol adamzattyŋ tūrmys saltyn müldem basqa arnaǧa būryp, jūmys prosesterın avtomattandyrady jäne auqymdy ekonomikalyq qūndylyq qalyptastyrady» dep baǧa bergen-dı.
Davos forumynda generativtı jasandy zerdege basymdyq bergenı jaidan jai emes. İntellektınıŋ būl türı nesımen erekşelenedı, sonyŋ mänın aşyp alsaq. Uaqyt maşinasy atalatyn algoritmder jüiesı üş qasietke ie. Iаǧni model, derek jäne esepteudı meŋgeru arqyly eŋ aqyldy adamdardyŋ potensialynan bırneşe ese asyp tüsedı. Model – aqparat qabyldaityn jäne öŋdeuge ikemdı algoritm (algoritm – bastapqy mälımettı paidalanyp ızdegen nätijege jetkızetın äreket tızbegı). Derekke algoritmderdı üirenetın türlı mysaldar jatady. Soŋǧysy algoritmnıŋ auqymyn, maŋyzyn, deŋgeiın, qasietın esepteu jatady. Osyndai kürdelı tehnologiialyq prosesterdı meŋgergen ǧylymi tehnologiia adammen sūhbattasyp, suret salyp, muzyka öŋdei alady. Olar älem tılderın tanu, ajyratu, audaruǧa qabılettı bolady. Mysaly, aǧylşyn tılınıŋ sözdık qoryn üirenıp, odan öleŋ qūrap, än aityp, esse nemese ǧylymi joba jazyp, antiplagiat baǧdarlamasynan 97 ötkızedı. Derek negızınde jaŋa algoritm ısteitın jasandy zerde öner, himiia, fizika, biologiia, matematika, injiniring jäne taǧy basqa bılım-ǧylym salasyn meŋgeredı. Chat-bottar üşın media jasau, önımdı äzırleu jäne dizain salasy qarapaiym ıs-äreket sanalady.
Goldman Sachs mälımetı boiynşa, generativtı AI jahandyq jalpy ışkı önımdı (JIÖ) 7 paiyzǧa arttyruǧa qabılettı. McKinsey & Co kompaniiasynyŋ esebınşe, generativtı jasandy intellekt jahandyq ekonomikaǧa jyl saiyn 4,4 trillion dollarǧa deiın arttyrady. Būl – bank ısı, servistık qyzmet, medisina, bılım beru, auylşaruaşylyǧy, önerkäsıp taǧy basqa salalardy transformasiialaidy. Mysaly, bank sektorynda generativtı AI ekojüiesı jylyna qosymşa 200-340 milliard dollarǧa deiın tabys äkeluı mümkın. Jİ tabysynyŋ 75 paiyzy tūtynuşylar operasiia (bank nemese qor naryǧy), baǧdarlamalyq qamtamasyz etu (baǧdarlamany jobalau, öndeu jäne kodtau prosesı), marketing, sondai-aq ǧylymi-zertteu jūmysynan keledı.
Qysqasy, jasandy intellektıden qai memleket bas tartsa, örkeniet köşıne ılese almai, bügıngı afrikalyq elderdıŋ küiın keşedı. Bıraq onyŋ ziiany da bar. Ǧalymdar mūny joqqa şyǧara almaidy.
ZİIаNY QANDAI?
20-25 jyl būryn smartfon bızdıŋ kündelıktı ömırımızge enıp, ajyramas bölşegıne ainalady degenge kım sendı? Sol sekıldı qalaimyz ba, qalamaimyz ba jasandy zerde ömırımızge enedı. Örkendep, örleude Jİ qyzmetıne süienuden basqa amal joq. Bıraq ziiandy tūsyn da ūmytpau kerek. Būl turaly İlon Mask «Mūnyŋ jaǧymdy da, jaǧymsyz da tūsy bar. Ony paidalanudyŋ tiımdı tūsy öte köp desek te, ol iadrolyq bombalar siiaqty ülken qauıp töndıruı mümkın ekenın esten şyǧarmau qajet. Sondyqtan bızge būl salany älı de jan-jaqty zertteu kerek» dep maŋyz berdı.
Sarapşylar algoritm maşinasy adam sanasynyŋ damuyn tejeitınıne qauıptenıp otyr. Sebebı bılım aluşylar öz zerde-zeiının damytudyŋ ornyna kömekşı bottarǧa jiı-jiı jügınıp, tehnologiiaǧa täueldılıgı arta beredı. Būl – adamzattyŋ keleşegı üşın öte qauıptı. Bolaşaqty boljaityn futurolog Gerd Leongard «Tehnologiiada etika joq. Ol adami qūndylyqtar turaly oilamaidy. Onyŋ oilaityny – fakt. Mäsele de osynda» deidı. AQŞ jurnalisterı saittaǧy «Jasandy intelektını retteu» atty taqyryptaǧy maqala joǧalyp ketkenın aityp, dabyl qaqty. Iаǧni öz betınşe şeşım şyǧaru qabıletıne ie bola bastady.
Eŋ qorqynyştysy, Jİ internetke bailanǧan adamzatqa feik aqparat taratu qaupı bar. Gartner Research kompaniiasynyŋ sarapşysy Avivoi Litan «Ǧylymi tehnologiia tanymal adamdarǧa ūqsas beine men fotosuret salyp, dauysyn däl qaitalai alady. Iаǧni jalǧan akkaunttar qūryp, aqparattyq şabuyl jasap, taratuǧa qabılettı» dedı.
Derekter men mälımetterdıŋ qūpiialyǧyn saqtau qiyndaidy. Öitkenı tehnologiia üşın aqparattyq qūpiia degen mülde bolmaidy. Tıptı bankterdıŋ nemese memlekettıŋ qūpiia derekterın onlain saqtau mümkın bolmaidy. Kün tärtıbıne kiberqauıpsızdık mäselesı şyǧyp, jazuşylar men jurnalister, suretşıler men kompozitorlar avtorlyq qūqyǧyn qorǧauy qiyndaidy.
Qysqasy, aşyqtyq pen jariialyqty ūstanatyn robottardan eşnärse jasyru mümkın bolmaidy. Qazır adamdar smartfonǧa qandai täueldı bolsa, aldaǧy uaqytta Jİ-ke baǧynyşty bolady. Qūldyqtyŋ eŋ ülkenı – osy. Būl turaly tüsırılgen fantastikalyq kinolar köp.
P.S: 1971 jyly negızı qalanǧan Davos ekonomikalyq forumynyŋ kün tärtıbıne Jİ taqyryby şyǧaruy – zaŋdylyq. Öitkenı Törtınşı önerkäsıptık revoliusiiany ıske asyratyn ǧylymi tehnologiia – jasandy intellekt memlekettıŋ ılgerıleuınde maŋyzdy röl atqarady. Degenmen onyŋ ziiany men zalalyn saraptau da – maŋyzdy mäsele.
