Elımızde jyl saiyn ekı myŋǧa juyq äielden jatyr moiny obyry anyqtalsa, 600 äiel köz jūmady eken. Būl dert äielderde köp kezdesetın onkologiia aurularynyŋ üştıgıne kıredı. Mamandar soŋǧy kezde aurudyŋ «jasaryp» bara jatqanyn aitady. Qaterlı auru qaidan paida bolady? Aldyn alu üşın ne ısteu kerek? Äiel öz densaulyǧyna qanşalyqty jauapty? Osy jönınde elordalyq joǧary sanatty ginekolog-därıger Äsel Nūrǧalievamen äŋgımelesken edık.
– Būl dertke adam aǧzasyndaǧy papilloma virusy sebepker dep jatady. Jalpy jatyr moiny obyrynyŋ alǧaşqy belgılerı qandai?
– Jatyr moiny obyry – keŋ taralǧan auru. Köbıne oǧan 45-50 jastaǧy äielder şaldyǧady. Bıraq soŋǧy kezde tūrmysqa şyqpaǧan qyzdarda da kezdesetını anyqtalyp jatyr. Alǧaşqy belgılerınen būryn paida bolu sebepterıne nazar audarǧan jön. Temekı şegu, bei-bereket tösek qatynasy, immundyq jüienıŋ tömendeuı, jynystyq jolmen jūǧatyn türlı infeksiia, jüktılıkke qarsy därı-därmektı köp uaqyt qabyldau, erte jastan bala köteru jäne taǧy basqa sebepterı bar. Eger äielderde menstrualdy kezeŋnen tys uaqytta qan ketse, jatyr moiny obyrynyŋ negızgı belgısı boluy mümkın. Sonymen qatar ıştıŋ tömengı jaǧynyŋ auyruy, salmaq joǧaltu, şarşaŋqylyq jäne keide zärde qannyŋ paida boluy da kezdesedı. Eger osy belgılerdıŋ bırı baiqalsa, tez arada därıgerge körıngen jön. Öitkenı auru tört satyda jyldam damidy. Bastapqyda jatyrǧa jaqyn ornalasqan limfa tüiınderıne qarai taraluy mümkın. Ekınşı satysynda qynaptyŋ joǧarǧy jaǧyna qarai ösedı. Odan keiın jambas qabyrǧalaryn zaqymdap, zär şyǧaru jolyn būǧattauy mümkın. Al törtınşı satyda tık ışekke nemese quyqqa alys ornalasqan organdarǧa jetedı.
– Aurudyŋ aldyn alu üşın ne ısteu kerek?
– Ärine, eŋ aldymen, ginekolog därıgerdıŋ profilaktikalyq tekseruı maŋyzdy der edım. Eger äiel tūraqty tekserıluge baryp tūrsa, aurudy erte satysynda anyqtauǧa bolady. Ünemı baqylau patologiialyq aurulardyŋ aldyn alady. Jylyna bır ret tügılı, bala tuǧannan keiın müldem körınbeitın, densaulyǧyna salǧyrt qaraityndar bar. Odan keiın jynystyq serıktesterdı auystyra beruge bolmaidy.
Qazır köptegen elde aurudy erte anyqtauǧa mümkındık beretın sitologiia ädısı qoldanylady. Jylyna bır ret osyndai tekseruden ötetın äielder özgerıstıŋ aldyn alady. Sonymen qatar äielderdıŋ barlyǧy APV-test tapsyruy kerek. Būl – eŋ tiımdı diagnostika.
– Qazırgı kezde mūndai auruǧa şaldyqqan nauqastardy qalai emdeidı?
– Jatyr moiny obyry auruyna şaldyqqandardy üş ädıspen emdeidı. Hirurgiialyq, säulelık terapiia jäne himioterapiia. Bırınşısı – keŋ taralǧan ädıs. Himioterapiialyq ädıste obyrdy azaitu nemese közın joiuǧa arnalǧan arnaiy därı-därmek qoldanylady. Al säulelık terapiiada obyr jasuşalaryn joq qylu üşın joǧary energetikalyq säuleler qoldanylady.
– Vaksinasiia turaly ne aitasyz?
– Jaŋa profilaktikalyq proseduralarǧa adamnyŋ papilloma virusyna qarsy vaksinasiia kıredı. Älemde mūnyŋ tiımdılıgı däleldenıp otyr. Vaksina Qazaqstanǧa da keldı. Ony 11 jastan 26 jasqa deiıngı barlyq äiel ala alady. Biyl jaŋa oqu jylynan bastap ata-ana kelısımı boiynşa 11 jastaǧy jasöspırım qyzdarǧa jatyr moiny obyryna qarsy vaksinasiialau jūmysy jürgızıledı. Sonymen qatar tört jyl saiyn jürgızıletın erte anyqtauǧa arnalǧan mındettı onkoskriningten 30 jastan 70 jasqa deiıngı äielder öte alady.
Gülmira Aimaǧanbet
