Sybailas jemqorlyqtyŋ aldyn aludaǧy maŋyzdy qadam – memlekettık apparattyŋ jūmysyn oŋtaily ärı tiımdı ūiymdastyru. Memlekettık qyzmet ısterı agenttıgımen būl baǧytta bırqatar keşendı jūmys atqaryluda.
Memleket basşysynyŋ «Ädılettı memleket. Bırtūtas ūlt. Berekelı qoǧam» atty Qazaqstan halqyna Joldauynda memlekettık basqaru ısın qaita jaŋǧyrtu jaŋa kezeŋdegı basym baǧyt retınde belgılengen. Mūny ıske asyru halyqqa ädıl, adal, aşyq qyzmet körsetetın, adamǧa baǧdarlanǧan servistık sipattaǧy memlekettık apparat qalyptastyrudy közdeidı.
Osyǧan orai, älemdık täjıribedegı jetıstıkter men memlekettık qyzmettıŋ mansaptyq jäne pozisiialyq modelderınıŋ ūtymdy elementterı eskerılıp, elımızde memlekettık apparattyŋ jūmysyn tiımdı ūiymdastyru jaŋaşa sipatta örıs aluda. Naqtyraq aitsaq, mansaptyq modelge säikes, ırıkteudıŋ aşyq jüiesın qamtamasyz ete otyryp, jas memlekettık qyzmetşıge tömengı lauazymdardan bastau arqyly meritokratiia qaǧidaty boiynşa ösu mümkındıgı, al pozisiialyq modelge sai jeke sektordan käsıbi mamandardy tartu tetıkterı engızılıp otyr.
Kadrlardy ırıkteudıŋ aşyq, ädıl jüiesın qalyptastyru – sybailas jemqorlyq täuekelderınıŋ aldyn aludaǧy basty qadam. Osy oraida agenttıkpen memlekettık qyzmettıŋ barynşa aşyqtyǧyn qamtamasyz etu üşın «E-qyzmet» jüiesın jaŋǧyrtu jürgızılude. Memlekettık qyzmetke jaŋa ırıkteu algoritmı äzırlenıp, konkurstyq räsımdı ötkızu formaty qaita qaraldy. Konkurstyŋ jetıldırılgen tärtıbı ümıtkerlerge aldyn ala belgılengen uaqytta ötetın äŋgımelesuden basqa barlyq kezeŋderde älemnıŋ kez kelgen nüktesınen jäne kez kelgen uaqytta konkursqa qatysuǧa mümkındık beredı. «Adami faktordyŋ» yqpalyn jäne sybailas jemqorlyq täuekelderın boldyrmau üşın ırıkteu kezeŋderınen ötu kezınde ümıtkerler turaly aqparat tolyǧymen jasyrylyp, olarǧa ID-nömır beru közdelgen. Būǧan qosa, proktoring jüiesı ümıtkerlerdıŋ testıleu kezındegı jasaǧan ıs-äreketın qadaǧalaidy. Konkurs qorytyndysy boiynşa eŋ köp ūpai jinaǧan ümıtker jeŋımpaz retınde jüiemen anyqtalady. Mūnyŋ memlekettık qyzmetke tamyr-tanys arqyly ornalasu turaly stereotipke tosqauyl qoiary anyq.
Älemdık täjıribede sybailas jemqorlyq qūqyq būzuşylyqtarǧa tosqauyl retınde rotasiialau instituty keŋınen qoldanylady. Qyzmetşılerdı rotasiialau olardyŋ käsıbi äleuetı men basqaru täjıribesın tiımdı paidalanudy jüzege asyryp, sybailas jemqorlyqtyŋ oryn alu täuekelderın azaitady.
Būǧan deiın tiıstı qyzmettık baspanalarmen qamtamasyz etuge mümkındıktıŋ şekteulıgı rotasiialaudy tejeitın özektı mäselenıŋ bırı bolǧan edı. Agenttık bastamasymen zaŋnamaǧa engızılgen özgerısterge säikes, endı basqa eldı mekenge rotasiialanǧan qyzmetşılerge tūrǧyn üidı jaldau üşın rotasiialyq tölemder tölenedı. Būl şara memlekettık qyzmetşılerdı rotasiialaudy kedergısız jüzege asyruǧa mümkındık beredı. Al bır ornynda ūzaq otyru faktoryn boldyrmau sybailas jemqorlyqtyŋ oryn alu täuekelın azaitady.
Memlekettık qyzmet jüiesınde sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyldyŋ basty qūraly retınde memlekettık qyzmetşıler üşın etikalyq standarttardy belgıleitın Ädep kodeksı qoldanylady.
2022 jyly memlekettık qyzmetşılerdıŋ Ädep kodeksı jaŋa redaksiiada qabyldandy. Onda aşyqtyq, ädıldık, adaldyq, sypaiylyq, adal niet jäne adamǧa baǧdarlanu memlekettık qyzmettıŋ negızgı ädeptık qaǧidattary retınde belgılendı. Osylaişa, qyzmetşıler jūrtşylyqpen jūmys ısteuge daiyn ekenın körsetıp, öz qyzmetınıŋ aşyqtyǧyn qamtamasyz etuı, halyqtyŋ sūranysyna sai qyzmet körsetuı jäne azamattardyŋ ötınışın qarau kezınde äure-sarsaŋǧa jol bermeuı tiıs.
Jemqorlyq deŋgeiı tömen elderdıŋ täjıribesı būl derttıŋ aldyn aludaǧy eŋ basty jäne strategiialyq tūrǧyda eŋ pärmendı şara qoǧamda jemqorlyqqa qarsy mädeniettı qalyptastyru ekenın körsetıp otyr. Jemqorlyq – būl tūtas qoǧam bolyp küresetın dert. Būl jalpy azamattarymyzdyŋ, äsırese memlekettık qyzmetşılerdıŋ sanaly özgeruı baǧytynda jürgızıletın keşendı ideologiialyq jūmysty qamtidy
Elımızdıŋ barlyq öŋırınde sybailas jemqorlyqtyŋ aldyn aluǧa jäne qyzmettık ädep normalaryn būzuşylyqtyŋ, memlekettık qyzmetke kır keltıretın tärtıptık terıs qylyqtyŋ profilaktikasyna baǧyttalǧan ıs-şaralar äzırleudı közdeitın Ädep keŋesterı jūmys atqarady. Olardyŋ basty mındetterınıŋ qatarynda sybailas jemqorlyq täuekelderın taldau jäne memlekettık organdardyŋ sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl zaŋnamasyn būzu profilaktikasy boiynşa jūmys qorytyndylaryn qarau, sybailas jemqorlyqtyŋ aldyn alu nysandary men ädısterın jetıldıru mäselelerı boiynşa ūsynymdar äzırleu arqyly sybailas jemqorlyqty eskertu men onyŋ aldyn alu kıredı. Būl baǧytta ädep jönındegı uäkılder tarapynan jan-jaqty tüsındıru jūmysy jürgızılıp, jyl basynan 17 myŋnan astam azamat pen qyzmetşıge konsultativtık kömek körsetıldı.
Memlekettık qyzmet jäne sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl turaly qoldanystaǧy zaŋnamalarǧa säikes memlekettık organdardyŋ, ūiymdardyŋ, kvazimemlekettık sektor subektılerınıŋ basşylaryna qol astyndaǧy qyzmetşılerdıŋ sybailas jemqorlyq qylmystaryn jasaǧany üşın jauaptylyq qarastyrylǧan. Biyl osy mäselenı küşeitu maqsatynda zaŋnamaǧa tolyqtyrular engızıldı. Endı qol astyndaǧy qyzmetşısı bırneşe ret nemese ırı jäne asa ırı mölşerde sybailas jemqorlyq qylmys jasasa, saiasi memlekettık qyzmetşınıŋ tärtıptık jauapkerşılıgı mındettı türde qaralady.
Sonymen qatar, saiasi memlekettık qyzmetşı būrynǧy jūmys orny boiynşa qyzmetı kezeŋınde özıne tıkelei baǧynysty qyzmetşınıŋ sybailas jemqorlyq qylmysy üşın otstavkaǧa ketu jauapkerşılıgınen bosatylmaidy.
Elektrondyq memlekettık qyzmetterdı damytu – sybailas jemqorlyqty boldyrmaudyŋ tiımdı tetıgınıŋ bırı. BŪŪ-nyŋ elektrondyq ükımettı damytudyŋ jahandyq reitingınde Qazaqstan 28-orynǧa köterıldı. Bügınde memlekettık qyzmetterdıŋ 93 paiyzy elektrondy türde körsetılude. Būl adam faktorynyŋ oryn almauyna ülken septıgın tigızude.
Memlekettık qyzmet körsetu sapasyna baqylaudy jetıldıru aiasynda proaktivtı monitoring jasau arqyly qūqyq būzuşylyq oryn alǧan jaǧdaida zaŋdylyqty ornatu täjıribesı bastaldy. Jürgızılgen monitoring öŋırlerde 600-ge tarta negızsız bas tartu jäne tolyq jauap joldamau faktılerın anyqtap, qyzmet aluşylardyŋ qūqyǧy qorǧaldy.
Memlekettık qyzmetter körsetu salasyn odan ärı jetıldıru aiasynda agenttık «Memlekettık qyzmetter turaly» zaŋǧa engızıletın tüzetuler äzırleude. Soǧan säikes, memlekettık qyzmet körsetu barysynda «bas tartusyz räsımderge» köşu, körsetıletın qyzmettı aluşylardyŋ qūqyǧyn dereu qalpyna keltıru jüiesın qalyptastyru qarastyryluda. Sondai-aq merzımderdı esepteu, halyqaralyq-qūqyqtyq qatynastar instituttaryn engızu, klientke baǧdarlanu, proaktivtık, kompozittık, eksaumaqtyq, körsetıletın qyzmettı beruşıge senım jäne onyŋ derbes jauapkerşılıgı qaǧidattaryn engızu jönınde ūsynystar äzırlendı.
Memlekettık qyzmet körsetudı rettep otyrǧan normativtı qūqyqtyq bazalardy taldau nätijesı boiynşa agenttıkpen tiıstı memlekettık organdarǧa anyqtalǧan kemşılıkterdı joiuǧa qatysty 470 ūsynys engızıldı. Agenttık memlekettık qyzmet körsetude eşqandai qūpiia bolmauy tiıs jäne ol tolyqtai aşyq boluy kerek degen aiqyn ūstanymda. Memlekettık apparat qyzmetınde biurokratiianyŋ oryn aluy onyŋ tiımdılıgın tömendetıp, sybailas jemqorlyq täuekelın tudyruy mümkın ekenın eşkım joqqa şyǧarmaidy.
Prezidenttıŋ memlekettık apparattyŋ qyzmetın biurokratiiadan aryltu jönındegı şaralar turaly Jarlyǧyna säikes, agenttıkpen jürgızılgen monitoring jäne taldau nätijelerı boiynşa biurokratiialyq kedergılerdı joiuǧa qatysty 373 ūsynys äzırlendı. Būl ūsynystar servistık memlekettık apparatty qalyptastyruǧa jäne artyq biurokratiialyq kedergılerdı joiuǧa qatysty bolyp otyr. Mūnyŋ barlyǧy körsetıletın memlekettık qyzmettıŋ jūrtşylyq üşın aşyqtyǧy men tiımdılıgın qamtamasyz etıp, zaŋǧa qaişy türlı ärekettıŋ oryn almauyna septıgın tigızedı dep kütılude. Jemqorlyqqa jappai tözımsızdıktı qalyptastyru jäne onyŋ qoǧamdaǧy ädıldık prinsipterıne qaişy äreket ekenın är adamnyŋ sanaly türde sezınuı, tüsınuı maŋyzdy.
Memleket basşysy Türkıstanda ötken Ūlttyq qūryltaida «Eŋ bastysy, bız memlekettık apparat ökılderınıŋ sana-sezımın özgertuge basa män beruımız qajet. Olar tuǧan-tuystarynyŋ arasynda ne bolmasa qoǧamda abyroi-bedelge ie boludy emes, eŋ aldymen, halyqqa, elge adal qyzmet etudı maqsat tūtuǧa tiıs. «Adal azamat» degenımız – osy» dep atap öttı.
Jeke bastyŋ qamynan görı eldık müddenı biık qoiu adamdy abyroi biıgıne kötererı anyq. Qoǧamdyq sanada adamşylyq qasietter men ar-ūjdan joǧarǧy idealdarǧa ainalǧanda ǧana är adam öz basynyŋ paidasyn emes, eldıŋ qamyn oilaityn azamattyq sana deŋgeiıne köterıledı. Ol üşın ruhani-adamşylyq qūndylyqtardy adamnyŋ boiyna sıŋıru men tūraqtandyrudy erte jastan bastau qajet. Mūny tärbie, bılım beru ürdısımen bırge jürgızu kerek. Adaldyqty adamşylyqtyŋ ölşemı retınde boiyna sıŋırgen adamdardyŋ memleket pen qoǧamǧa tigızer paidasy qaşanda zor. «Adal azamat» bolu är adamnyŋ özı ömır sürıp otyrǧan memleket pen qoǧam aldyndaǧy jauapkerşılıgın tereŋ sezınuınen bastalady.
Bügınde agenttık aldynda memlekettık qyzmetşılerdıŋ «Adal azamat» idealdaryna sai keletın käsıbi jäne tūlǧalyq qasietterın ünemı ılgerıletu mındetı tūr. Būl nenı bıldıredı? Ärbır memlekettık qyzmetşı sybailas jemqorlyq körınısıne, memlekettık qyzmetke kır keltıretın biurokratiiaǧa, közboiauşylyq formalizmge, jūmystyŋ imitasiialyq sipatyna jäne qyzmettıŋ jasandy deklarativtı elementterıne jol bermei, jūmys täsılın özgertıp, jaŋaşa serpınge qadam jasauy kerek. Eŋ bastysy, qoǧam müddesın öz müddesınen joǧary qoia alatyn tūlǧalyq qasietke ie boluy tiıs. Osy talaptardy engızu tetıkterın qalyptastyru – agenttık jūmysynyŋ basym baǧytynyŋ bırı.
Jemqorlyq deŋgeiı tömen elderdıŋ täjıribesı būl derttıŋ aldyn aludaǧy eŋ basty jäne strategiialyq tūrǧyda eŋ pärmendı şara qoǧamda jemqorlyqqa qarsy mädeniettı qalyptastyru ekenın körsetıp otyr. Jemqorlyq – būl tūtas qoǧam bolyp küresetın dert. Būl jalpy azamattarymyzdyŋ, äsırese memlekettık qyzmetşılerdıŋ sanaly özgeruı baǧytynda jürgızıletın keşendı ideologiialyq jūmysty qamtidy.
Sybailas jemqorlyqtyŋ aldyn alu şaralaryna qatysty bügınde agenttıkpen jasalyp jatqan jūmystar sybailas jemqorlyqtyŋ oryn aluyna mümkındık tudyratyn türlı kedergını joiumen, onyŋ sebepterınıŋ aldyn alumen bailanysty bolyp otyr. Jemqorlyqqa jol bermeu – basty nazarda. Būl jūmys tūraqty türde jalǧasyn tabady.
Darhan JAZYQBAI,
Memlekettık qyzmet ısterı agenttıgınıŋ töraǧasy
