Bügıngı taŋda azamattarymyzdyŋ şetelde dıni bılım aluy mäselesı özektılıgın joǧaltqan joq. Būl studentterdıŋ kümändı oqu oryndarynda bılım alu arqyly radikaldanu qaupı bar ekendıgıne bailanysty. Qazaqstandyqtardy basqa elderdıŋ dıni oqu oryndaryna ne tartady jäne ol jaqqa oquǧa barǧanda qandai qauıp bar? Dıntanuşy mamannan sūrap bıldık.
– Nūrsūltan Jeŋısūly, aityŋyzşy, qazaqstandyqtar nege şetelge dıni bılım aluǧa qūmar?
– Tarihqa qysqaşa şolu jasai otyryp, bız ateizm ideologiiasy basym bolǧan. Keŋes Odaǧy ydyraǧannan keiın elımızde «ruhani jaŋǧyru» dep atalatyn kezeŋnıŋ bastalyp, dınge degen qyzyǧuşylyqtyŋ aitarlyqtai artqanyn köremız. Nätijesınde syrtqy älemmen belsendı äreket bastaldy, onyŋ ışınde mūsylmandardyŋ islam elderıne baryp, sol jerde dıni bılım alu mümkındıgı paida boldy.
– Būl elderge oquǧa barǧanda qandai da bır qauıp bar ma?
– Ökınışke qarai, şetelde bılım alǧan qandastarymyzdyŋ atamekenıne ūlttyq ruhani qūndylyqtarǧa qaişy keletın jat, dästürlı emes dıni ideologiiany äkelıp soǧuy jiı kezdesedı. Keiın terıs dıni bılım alu nätijesınde būqaranyŋ ruhani bırlıgınıŋ būzyluyna, halyqtyŋ jekelegen toptary arasynda ideologiialyq qarama-qaişylyqtardyŋ, qaqtyǧystardyŋ tuyndauyna äkelıp soqty. Tıptı tyiym salynǧan aǧymdardyŋ jetegınde ketıp, neşe türlı arandatuşylyqqa ılıngender de joq emes. Ūlttyq qūndylyqtarǧa mülde qarsy ideiadaǧy bılım alǧandardy da jüzdestırdık. Būl qaryn aştyratyn dünie.
– Sonda barlyq şeteldık teologiialyq oqu ornynda oqu qauıptı me?
– Şeteldık oqu oryndaryn ekı tūrǧydan qarastyru dūrys. Bırınşısı – Qazaqstan mūsylmandary dıni basqarmasy resmi türde memorandum jasasqan belgılı oqu oryndary. Osyǧan säikes, dıni bılım alu üşın sol oqu oryndaryna tüsulerıne bolady. Öitkenı olarda tärbie dästürlı dınımızge negızdelgen. Al, şet memleketterdıŋ kümändı oqu oryndarynda bılım alǧan studentter konsuldyq esepke tūrmaidy. Qazaqstan elşılıgıne habarlaspaidy. Basqa joldarmen osyndai oqu oryndaryna kırıp, ekstremistık ūiymdardyŋ yqpalynda laŋkestık äreketterge baratyn adamdar jiı kezdesedı. Dıni basqarma rūqsat bergen universitter Qazaqstan mūsylmandary arasynan Mysyrdaǧy äl-Azhar universitetı, Stambul universitetı, Marmara universitetı, Ankara universitetı, Seljuk universitetı, Türkiiadaǧy Haseki institutyn, Özbekstan halyqaralyq islam akademiiasyn, Resei Federasiiasyn erekşe atap ötuge bolady. İslam instituty, Mäskeu islam universitetı jäne Malaiziia halyqaralyq islam universitetı Kuala-Lumpur.
– Elımızdegı dıni mekemeler turaly tolyq maǧlūmat bere alasyzdar ma?
– Qazaqstan Respublikasy Bılım jäne ǧylym ministrlıgı Dın ısterı komitetınıŋ mälımetıne säikes, elımızde 13 dıni oqu orny bar. Onyŋ ışınde 11 oqu orny islam baǧyty boiynşa bılım beredı. Nūr-Mübarak universitetı 9 medrese-kolledj, 1 – QMDB janyndaǧy İmamdardyŋ bılıktılıgın arttyratyn İslam instituty. Hristiandyq baǧytqa 2 oqu orny kıredı, olar – Almaty pravoslavielık teologiialyq seminariiasy jäne «Märiia – Şırkeudıŋ anasy» diokeanaralyq joǧary teologiialyq seminariiasy. Aita keterlıgı, qazaqstandyq ruhani bılım beru ūiymdarynyŋ maqsaty – eŋ aldymen elımızdegı dın qyzmetkerlerın daiyndau, olardyŋ qazaqstandyq dästürler men mädenietke, ruhaniiatymyzǧa sai dıni sanany qalyptastyru. Demek, teoriialyq tūrǧydan bügınde dıni bılım alu üşın şetelge barudyŋ erekşe qajettılıgı joq.
– Elımızdegı azamattardyŋ dıni bılım aluyna bızdıŋ resmi dın ökılderınıŋ ūstanymy qandai?
– Qazaqstan Mūsylmandary Dıni Basqarmasy alǧaşqy dıni bılımdı öz elıŋızde alyp, odan keiın ǧana dıni bılımıŋızdı odan ärı tereŋdetu üşın şetelge barudy qataŋ türde ūsynady. Iаǧni, ırgelı bılımdı şyŋdap, salt-dästürımızdı, mädenietımız ben dılımızdı tüsıngennen keiın ǧana şetelge şyǧu kerek. Osylaişa, elımızde bazalyq dıni bılım alǧan studentterge QMDB joǧaryda atalǧan şetelde ūsynylǧan dıni oqu oryndarynda qosymşa bılım aluǧa granttar böledı.
– Otandyq dıni kadrlardy daiarlauǧa sūranys bar ma?
-Sūranys aitarlyqtai joǧary, sondyqtan Ekstremizm men terrorizmge qarsy kürestıŋ 2018-2022 jyldarǧa arnalǧan memlekettık baǧdarlamasy aiasynda talapkerlerge öz öŋırlerındegı dıni kadrlardy tolyqtyru maqsatynda Bılım jäne ǧylym ministrlıgı arqyly qosymşa granttar jäne jekelegen oblystardyŋ äkımdıkterınıŋ granttaryn bölu turaly şeşım qabyldanǧan bolatyn. Mäselen, 2022 jyly Astana qalasynyŋ äkımdıgı orys jäne qazaq tılderın meŋgergen teologiia jäne dıntanu mamandarynyŋ jetıspeuşılıgıne bailanysty Nūr-Mübarak, L. Gumilev atyndaǧy EŪU men Qoja Ahmet Iаssaui universitetterınde oquǧa 28 grant bölgen. Osy jyly grant sanyn arttyru josparda bar.
– Nūrsūltan Jeŋısūly, şetelde teologiialyq bılım aluǧa niettı jandarǧa qandai keŋes berer edıŋız?
– Azamattarymyzdyŋ ruhani qauıpsızdıgı ūlttyq qauıpsızdıkke tura proporsional dep aita alamyz. Kez kelgen qazaqstandyq dıni sauaty boluy qajet. Däl senımdı derekközderden dūrys bılım alu jastarymyzdyŋ adaspauyna, destruktivtı dıni ideologiianyŋ jelısıne tüspeuıne mümkındık beredı. Sondai-aq, dınge qatysty, onyŋ ışınde teologiialyq bılım aluǧa bailanysty sūraqtar tuyndaǧan jaǧdaida iKomek-109 telefony arqyly elordadaǧy Dınderdı zertteu ortalyǧyna habarlasuǧa bolatynyn atap ötkım keledı.
