«Jūrttyŋ ai saiyn jūmsaityn qarjysynyŋ teŋ jartysynan köbı azyq-tülık aluǧa ketedı. Ükımettıŋ äreketı jetkılıksız bolyp otyr. Tyiym salu jäne şekteu şaralary uaqytşa ǧana äser etedı. Mūndai qadamdar qiyndyqtyŋ betın qaitarsa da, odan bırjola qūtyluǧa mümkındık bermeidı, tıptı, mäselenı uşyqtyrady deuge bolady. Auyl şaruaşylyǧy jäne öndırıs salasynyŋ damuynda naqty nätije joq. Azyq-tülık infliasiiasynyŋ basty sebebı de – osynda. Elımızde öndırıletın tauardyŋ kölemı ışkı sūranysty qamtamasyz etuge jetpeidı. İmportqa täueldımız» dep mälımdedı Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev elımızdıŋ äleumettık-ekonomikalyq damuy jönındegı keŋeste söilegen sözınde. Prezident infliasiia ösken saiyn halyqtyŋ tabysy qūnsyzdanyp jatqanyna nazar audardy.
Nauryz aiyndaǧy sailaudan keiın eskı de jaŋa Ükımettı (ekı-aq ministr auysty) qaita jasaqtaǧan Amanat partiiasy qarapaiym qazaqstandyqtarǧa kütpegen «syi» jasady. Ol – janarmai baǧasyn qymbattatu. 12 säuırden bastap Ükımet Aİ-92 jäne Aİ-93 markaly janarmaidyŋ bır litrın 182 teŋgeden 205 teŋgege, iaǧni 11 paiyzǧa ösırdı. Dizel otyny 20 paiyzǧa ösıp, bır litrı 295 teŋgeden satyla bastady. Būl «qadamdy» Energetika eks-ministrı Bolat Aqşolaqov «Ükımet janarmai tapşylyǧyna ūrynbas üşın osyndai qadamǧa bardy» dep tüsındırdı. Negızgı sebep būl emes-tı. Ol keiınırek aityldy.
Arzan janarmaidy köleŋkelı jolmen körşıles elder tonnalap tasyp äketedı eken. Būǧan tosqauyl qoiu üşın Ükımettegı şeneunıkter avtokölıkpen jäne temırjol kölıgımen janarmai eksporttauǧa qataŋ tyiym saldy. Mūnai önımderın şekaradan zaŋsyz ötkızetın deldaldardyŋ joly kesıldı. Şeteldık satyp aluşylarǧa är litrıne 450 teŋge degen baǧa belgılendı. Bıraq būlardyŋ bärı janarmai baǧasyn ūstap tūruǧa kömektese almady. «Seryi» eksportty būrynnan oilastyryp, «dūrys» jolǧa qoiyp alǧan alaiaqtar ailasyn asyra berdı. Aqyry, Ükımet «sūr» shemalarmen küresuge küş-jıgerı jetpeitının bılıp, baǧany qymbattatty.
İılmegen infliasiia
Ötken jyldyŋ soŋynda elımızdegı infliasiia kölemı 22 paiyzdy qūrady. Ol 2023 jyly aqpan aiynda 21,3 paiyzǧa tömendedı. Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev Ükımetke jyl soŋyna deiın infliasiia deŋgeiın ekı esege: 11 paiyzǧa deiın tömendetuge tapsyrma berdı. Ükımet ony oryndai ala ma, joq pa, uaqyt körseter.
Al janar-jaǧarmai baǧasynyŋ ösuı infliasiia üderısıne qalai äser etetının Ükımet üiındegı jiynda Premer-ministr Älihan Smaiylov bylai tüsındırdı: «Şynymen de, janar-jaǧarmai baǧasynyŋ ösuı infliasiiaǧa belgılı bır deŋgeide äser etedı. Olardyŋ tūtynu qorjynyndaǧy ülesı: dizel otyny – 0,4 paiyz, Aİ 92 janarmai – şamamen 2 paiyz. Osyny eskere otyryp, biylǧy baǧa ösuınıŋ tıkelei äserı infliasiianyŋ 0,35 paiyzdyq tarmaǧyna baǧalanady». Älihan Smaiylov özı basqaratyn Ükımettıŋ şalaǧai şeşımınıŋ baǧaǧa tek janama ǧana äserı bolatynyn aityp, sendırgısı keldı.
BAQ ökılderı aldynda Premer-ministr: «Nauryz aiynyŋ qorytyndysy boiynşa bız infliasiia qarqynynyŋ aitarlyqtai baiaulaǧanyn köremız. Eger aqpan aiynda jyldyq infliasiia 21,3 paiyz bolsa, nauryz aiynyŋ qorytyndysy boiynşa 18,1 paiyzǧa azaidy. Būl ürdıs odan ärı jalǧasady. Bız infliasiia qysymyn tömendetuge baǧyttalǧan ıs-şaralar keşenın belsendı türde ıske asyramyz» dep batyl söiledı.
Şynynda da solai ma? Eskı de jaŋa Ükımettıŋ infliasiia üderısın tejeuge qatysty ıs-äreketı nätije bere me? Būl jerde mynadai mäsele bar: qūzyrly ministrlıkterdıŋ ıs-qimyly bır-bırımen üilespeidı. Tıptı bır-bırıne qarsy deuge bolady. Energetika ministrlıgı janarmai baǧasyn ösırdı, al Sauda jäne integrasiia ministrlıgı baǧany tömendetuge tyrysuda. Ol qoldan kele qoiar ma eken?..
Arzan gaz tyǧyryqtan şyǧarady
Sauda jäne integrasiia ministrı Serık Jūmanǧarin janarmaidyŋ qymbattauy azyq-tülık tauarlary baǧasynyŋ ösuıne sonşalyqty äser etpeitınıne senımdı.
«Menıŋşe, būdan azyq-tülıktıŋ baǧasy aitarlyqtai qymbattamaidy. Öitkenı naryqtaǧy ahualǧa yqpaly bar ırı-ırı öndıruşılerdıŋ köpşılıgı janarmai emes, gaz tūtynady. Äzırşe gazdyŋ baǧasy arzan. Sol sebepten dizel otyny qymbattasa da, ol tamaqtardyŋ qūnyna qatty qysym jasaidy dep oilamaimyn. Al būlai senımdı aityp tūrǧanym, bız köktemgı egıs jūmysyna arzan baǧamen 413 myŋ tonna dizel otynyn bölıp qoidyq» dep tüsındırdı mäselenıŋ mänısın S.Jūmanǧarin Ükımettıŋ dälızınde jurnalisterge.
Tılşılerdıŋ közın jetkızu üşın ol naqty sandardy mysalǧa keltırdı.
«Ärtürlı tauarlardyŋ qymbattau deŋgeiı de bırdei emes: mysaly, tauar jeŋıl bolǧan saiyn ol barynşa arzan bolmaq. Jūmyrtqa men tauyq etın alsaq, onda janarmaidyŋ özındık qūny 2 paiyzdy qūraidy, qantta – 5 paiyz. Eger künbaǧys maiyn alsaq, onda dizel otyny 25 paiyzǧa köterıletın bolsa, mai 2,4 paiyzǧa qymbattaidy. Iаǧni ärbır litrıne 700 teŋge dep alsaq, būl şamamen 15-17 teŋge bolady» dedı S.Jūmanǧarin. Ol joǧary qarqynmen örşitın infliasiiany tejeudıŋ qandai joly baryna da arnaiy toqtaldy.
«Qazır infliasiianyŋ deŋgeiı tömendep keledı. Ükımet özıne jüktelgen tapsyrmany oryndai alatynyn körsettı. Bıraq maqtanuǧa älı erte. Aldymyzda mausymaralyq dep atalatyn säuır, mamyr jäne mausym ailary bar. Būl ailarǧa da bız aldyn ala qamdandyq. Qazırgı taŋda 33 myŋ tonna kartop, 11 myŋ tonna säbız, 7 myŋ tonna qyryqqabat pen piiaz qoryn jinap qoidyq. Özımızdıŋ önımder tūtynuşylyq ainalymǧa engenşe osy qordy paidalanamyz» dep tüsındırdı ministr.
Sarapşylar ne deidı?
Alaida qarjy salasynyŋ sarapşy-mamandary janarmai baǧasynyŋ ösuı azyq-tülık jäne qyzmet türlerı qūnynyŋ qymbattauyna äkeledı degen pıkırde. Qarjyger Rasul Rysmambetov janarmai baǧasynyŋ ösuınen azyq-tülık qūny şamamen 3-7 paiyzǧa qymbattaitynyn aitady.
«Ükımet Prezidenttıŋ tapsyrmasyn oryndaudyŋ bırneşe jolyn qarastyrady. Bırınşıden, olar infliasiiany sanau täsılın qaita qarastyrady. Ekınşıden, infliasiiany ekı esege deiın azaitu degenımız – būl eksportty jäne importalmastyrudy köteru. Ükımet mūnaiǧa, metaldarǧa, bidai satuǧa basymdyq beredı. Biznes jürgızudıŋ şarttaryn jaqsartu mäselesıne de erekşe köŋıl böledı. Üşınşıden, menıŋşe, infliasiia turaly emes, ekonomikanyŋ, öndırıstıŋ küşı, jūmys oryndaryn aşu, biznestegı kedergılerdı joiuǧa den qoiatyn kez keldı. İnfliasiia būl qolmen basqaratyn närse emes, ol – bar-joǧy aǧzanyŋ temperaturasy. Eger ekonomikalyq tūrǧydan salauatty, dūrys ömır saltymen jürsek, infliasiia öz-özınen qalypty jaǧdaiǧa keledı» deidı R.Rysmambetov.
Qazaqstan qarjygerler qauymdastyǧynyŋ sarapşysy Zarina Skripchenko 2023 jyldyŋ soŋyna deiın Ükımettıŋ infliasiiany ekı esege deiın tömendetuı mümkın emes ekenın aitady. Ol üşın tūtynuşylyq baǧa indeksı qalǧan 8 aidyŋ ışınde 0,7 paiyz kölemınde tejeluı tiıs.
«İnfliasiiany aitarlyqtai azaitu üşın Ükımet biudjet şyǧyndary men Ūlttyq qordan bölınetın qarajattyŋ kölemın qysqartuy qajet. Al biudjettıŋ kölemın 1,5 trln teŋgege ūlǧaitu jäne janarmaidy qymbattatu infliasiiany tejeu üderısın qiyndata tüsedı. Janarmaidyŋ ösuı elımızdıŋ ışkı naryǧyndaǧy baǧanyŋ «sekıruıne» jaǧymdy yqpal etedı. Iаǧni azyq-tülık baǧasyn eşkım ūstap tūra almaidy» deidı ol.
