Қазақстан Республикасы Қаржы мониторингі агенттігінің ресми өкілі Әлібек Әбділов жалпы қаржы пирамидасы және Қазақстан Республикасы Қаржы мониторингі агенттігінің алаяқтармен күресіндегі іс-әрекеті жайында баяндап берген болатын. Айта кетсек, қаржы пирамидасы – қаржы инвестициясы саласындағы қылмыстық сипатының ең қауіпті түріне жатады. Олардың елімізде таралуы халықтың қаржылық жағдайына нұқсан келтіретіндіктен, әлеуметтік және қоғамдық шиеленістің артуына алып келеді.
– Өкінішке қарай, адамдар әлі де тез арада көп ақша табамын деп алаяқтардың тұзағына түсіп жатыр. Азаматтар күнделікті еңбекпен келмейтін пассивті табыстың барлық ұсынысына, әсіресе ғаламтордағы мол байлыққа кенелтемін деушілерге келгенде қырағылықты ұмытады. Сол себепті халықты жағдайдан хабардар етіп, қаржылық сауаттылыққа оқыту жұмысын жүргізудеміз. Өз кезегінде Қаржы мониторингі агенттігі алаяқтықпен күресті ерекше бақылауға алды. Осы мақсатта қаржы пирамидасының өмірлік циклін қысқарту және олардың салымшылары қатарын барынша азайтуға арналған арнайы жоба жасады. Өйткені қандай да болмасын пирамида пайда болғаннан бастап құлдырағанға дейін бірнеше кезеңнен өтеді. Алғашқы ашылуы, яғни бастамасынан кейін өсіп-өркендеуі мүмкін. Бастапқы лектегі салымшылар өз қаражатын алғаннан кейін кейінгілерге жетпей дағдарысқа түсіп, артынша күйрейді. Соңғы лектегілердің қаражаты осылайша күйіп кетеді.
Біздің міндетіміз – жәбірленушілердің арыз-шағымын күткізбей-ақ, «жалған қаржы» компаниялары жұмысының бастапқы кезеңінде анықтауды қамтамасыз ету. Осы мақсатта мүдделі уәкілетті органдармен және ұйымдармен өзара әрекеттесу үшін арнайы алгоритм әзірленді.
– Қаржы пирамидасының жиі кездесетін түрлеріне тоқталып өтсеңіз. Оның заңсыз құрылым екенін қалай анықтап білуге болады?
– Қаржы пирамидасының бір түрі – матрица. Бірнеше сатыдан немесе деңгейден тұратын мұндай қаржы пирамидасына белгілі бір қатысушылары жиналып, өзінен кейінгі қатарға адам тартады. Тіркелген адамдардың саны белгілі бір мөлшерге жеткенде, алдындағылар өзіне тиісті бонусын ала отырып, жаңа деңгейге көтеріледі. Осылайша, қаражат құюшылар таусылғанға дейін жалғаса береді.
Желілік маркетинг те әрбір тартылған адам үшін пайдасын көріп, салымшыларын көбейтуді мақсат тұтады. Негізгі механизмі – тауарларды (қызметтерді) өткізу. Бұл жағдайда сатылатын өнім желеу ғана. Пирамида биіктеп, деңгей неғұрлым жоғары болса, соғұрлым көп салымшы көбейеді, демек пайда көп болады, өйткені бастапқы қатысушылар әрбір жаңа қатысушы үшін пайда алады. Инвестиция компаниясы – мұндай ұйым көбінесе биржалық саудаға қатысу, танымал мейрамханалар немесе қызмет көрсететін компаниялардың қызметіне және т. б. тендерлерге, шетелдегі жылжымайтын мүлікке және басқа да құнды мүліктерге қатысу арқылы бағалы қағаздар нарығына инвестициялауды ұсынады. Алғашқы қатысушылардың табысы, жаңа инвесторлардың есебінен қалыптасады. Тұтынушылар кооперативі – инвесторлардың жылжымалы және жылжымайтын мүлікті сатып алуы үшін пайызсыз несиелер беруге негізделген. Мессенджердегі чат – адамдарды пирамидаға тартудың бұл әдісі WhatsApp және Telegram мессенджерлерінде чаттар құру арқылы жүзеге асады. Принцип – топ құру, оған қосылу үшін белгілі бір соманы төлеу керек. Қосылғаннан кейін топқа белгілі бір адамдарды қосымша шақырып, қатарын көбейтіп, оны орындағандарға түскен ақшадан 200-400 пайыз сыйақы беріледі. Шақырылған қатысушылардың саны шектелмейді. Әдетте, бұл түрі шағын сомаларды инвестициялау арқылы ақша табуға бағытталған.
Бұл жолда микроқаржы ұйымдары (ломбард, қайта қаржыландыру, қоса қаржыландыру ұйымдары) бұл істен сырт қалмайды. Әдетте, мұндай ұйымдар несие арқылы ақша табу мүмкіндігін беру желеуімен азаматтардан қаражат тартады.
Қызығушылығына қарай біріккен клубтар жұмысы – круиз, саяхат, бизнес құру және алға жылжыту бойынша тренинг, маркетинг, инвестиция негіздері, копирайтинг, пальмистика, астрономия, психикалық тепе-теңдікті жақсарту, психология, нумерология, символ, магия және т. б. бағдарламаларға байланысты белгілі бір мерзім ішінде жаңа адамдарды тартуы және клубқа мүшелік жарнасын төлеуі керек.
Блокчейн технологиясын оқыту, криптография платформалары – крипто биржаларына инвестициялар, жобаларды әзірлеу, тағы басқа түрлері классикалық іскерлік белсенділік үлгілері арқылы жасалады. Халықаралық қаржы орталығы – Астана аумағында жүзеге асатын операцияларды қоспағанда, Қазақстан Республикасында криптовалютамен кез келген операцияларға тыйым салынғанын атап өткіміз келеді.
Бүгінде шабуылдаушылар криптовалютадағы инвестиция арқылы оңай пассивті кіріс ұсынады. Крипто алмастырғыштар Интернетте қызметтерді ұсынады. Цифрлық активтер есірткінің заңсыз айналымы, ақшаны жылыстату және терроризмді қаржыландыру үшін де қолданылады. Бұл әрекеттердің барлығы заңсыз және Қылмыстық кодекс аясында жазаланады. Сондықтан алаяқтардың айла-амалына түспеуге кеңес береміз. Мұндай фактілер белгілі болған жағдайда, Қаржы мониторингі агенттігіне 8-7172-70-84-78, call-орталық 8-7172-70-09-58, 1458 телефондары арқылы хабарлауыңызды сұраймыз.
– Бұқараны ақпараттандыруда қандай технологияны пайдаланасыздар?
– Заман ағымына ілесіп, нақты шындыққа тез бейімделеміз. Қойылған мақсатқа жету үшін алдын алу шараларының кешені әзірленіп, жасанды интеллект енгізілуде. Осылайша, IT-құралдарын пайдалана отырып, ғаламторда, яғни жаңалықтар порталы, блог, веб-сайт және әлеуметтік желідегі аккаунттардан құқық бұзушылық мазмұндағы мәтіндерді анықтаймыз.
Қаржы пирамидасының белгілері бар материалдар Cybernadzor жүйесінде бұғаттау үшін құзыретті министрлікке жіберіледі. 2022 жылы қаржы пирамидасы белгілері бар 6,5 мың сайт пен аккаунтты бұғаттауға мүмкіндік берді. Биылдың өзінде 7 мыңға жуық сілтеме бұғатталды. Салыстыру үшін айтсақ, 2020 жылы бұл көрсеткіш 600 (578) болды. Өткен жылдың соңынан қаржы пирамидасына жазылушылардың мақсатты аудиториясымен ақпарат-түсіндіру жұмысы жүргізілуде. Біз азаматтардың күмәнді жобаларға ақша салып, ақшасын жоғалтуын күтпейміз. Былайша айтқанда, белсенді жұмыс істеп жатырмыз.
– Қаржы пирамидасының қызметі туралы бүгінде құқық бұзушылық белгілі болған кезде ғана жаңалықтар порталдары мен әлеуметтік желілерден біле аласыз. Азаматтардың белгілі бір жобада қаржы пирамидасы белгілерінің бар-жоғын өз бетінше тексеруге мүмкіндігі бар ма?
– Иә, халықтың мұндай мүмкіндігі бар. Жыл басынан бері интернет-ресурстарды тексеретін Telegram бот іске қосылды. Енді азаматтарымыз веб-сайттар мен әлеуметтік желілерді қаржы пирамидасы белгілерін өз бетінше тексере алады. Бұл олардың «алаяқтық» схемаларға тартылуының алдын алады. Жасалған өнім сұранысқа ие болып, халық арасында үлкен сұранысқа ие екені қазірдің өзінде белгілі. Қысқа мерзімде азаматтардың 6 мыңнан астам өтініші қаралды, оның ішінде ботпен (3127) автоматты түрде жауап берілген. Осымен тоқтап қалмай, азаматтарды жаңалықтар, жүргізіліп жатқан жұмыстар және ескерту ақпараттары туралы хабардар ету мүмкіндігін жүзеге асыруды жоспарлап отырмыз.
