مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ قىزمەتىن بيۋروكراتيادان ارىلتۋ تۋرالى ارنايى جارلىققا قول قويدى. پرەزيدەنت بۇل تۋرالى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا دا توقتالىپ, «بۇل قۇجات مەملەكەتتىك ورگاندارداعى ىشكى راسىمدەردى تۇبەگەيلى قايتا قاراپ, زاڭ شىعارۋ جانە بيۋدجەت ۇدەرىستەرىن وڭتايلاندىرۋدىڭ باستاۋىنا اينالادى» دەپ ناقتى تۇسىندىرگەن ەدى.
جاڭا جارلىققا سايكەس, رەسمي ورگانداردا شەشىمدەردىڭ قابىلدانۋى جىلدامداتىلىپ, ءبىرىنشى باسشىلاردىڭ دەربەستىگى مەن جەكە جاۋاپكەرشىلىگى ارتادى. قۇجات اينالىمى مەن ەسەپ بەرۋدى ازايتادى. سونىمەن قاتار جۇكتەلگەن مىندەتتەردى جەدەل جۇزەگە اسىرۋ كەزىندە مەملەكەتتىك مەكەمەلەر نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردى قابىلداي بەرمەك. ول ءۇشىن ءوز فۋنكتسيالارىن زاڭنامالىق دەڭگەيدە ناقتىلاپ جاتپايدى.
ايتا كەتەرلىك تاعى ءبىر جاڭالىق – بيۋدجەت ۇدەرىستەرىنىڭ كەزەڭدەرى ەكى ەسە قىسقارۋى. سونىمەن قاتار ۆەدومستۆولىق ەسەپ بەرۋ ءىسى دە جۇيەلەنىپ, اۆتوماتتاندىرىلماق. دەمەك, بۇل جارلىق مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردى قاجەتسىز راسىمدەر مەن ۇدەرىستەردەن بوساتادى. بۇل – ءبىز كوزدەپ وتىرعان «اشىق, ءادىل, ەستۋشى مەملەكەت» قاعيداتىنا جەتۋگە باستايتىن بىردەن-ءبىر قادام.
مەملەكەت باسشىسى بەكىتكەن جارلىققا سايكەس, بيۋروكراتيادان ارىلتۋدىڭ بىرنەشە ماڭىزدى قاعيداتتارى ايقىندالدى. جوعارىدا اتالعاندارعا قوسا, مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ ازاماتتارمەن, بيزنەسپەن جانە ءبىر-بىرىمەن تسيفرلىق فورماتتا جان-جاقتى ءوزارا ءىس-قيمىل جاساۋىنىڭ باسىمدىعىنا ءمان بەرىلمەك. مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ بيۋروكراتيانى قىسقارتۋعا, جۇيەلى رەينجينيرينگكە جانە ىشكى راسىمدەر مەن پروتسەستەردى وڭتايلاندىرۋعا ىنتالاندىراتىن ۇيىمداستىرۋشىلىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ جانە قولداۋ دا پريوريتەتتى قادام.
بايقاعانىمىزداي, جارلىقتا جۇيەلى جانە قولدانبالى شارالار كەشەنى قاراستىرىلعان. بۇل شارالاردىڭ جۇزەگە اسىرىلۋى مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ جەدەل, ناتيجەلى ارەكەت ەتۋىنە سەپتەسەدى. كەشەندى رەينجينيرينگ نەگىزىندە ۆەدومستۆولىق ەسەپ بەرۋ ءىسىن جۇيەلەۋ جانە اۆتوماتتاندىرۋمەن قوسا, اقپاراتتىق جۇيەلەردە بار مالىمەتتەردى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ سۇراتۋىنا تىيىم سالىنادى. بۇعان قوسا, قاعاز تۇرىندەگى قۇجاتتارعا بۇرىشتاما سوعۋ جانە ولاردىڭ پاراقتارىنا الدىن الا قول قويۋ جويىلماق. قاشىقتان جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باسشىلارىن قۇرالدارمەن قامتاماسىز ەتىپ, جاعداي جاساۋ جانە باسقا دا ماسەلەلەر قاراستىرىلاتىن بولدى. بۇل پروتسەستەردىڭ بارلىعى دا ومىرلىك قاجەتتىلىكتەن تۋىنداعان ماڭىزدى شەشىمدەر.
باسىمدىق بەرەتىن تاعى ءبىر ماڭىزدى فاكتور – جارلىقتا قامتىلعان شارالار تۇپكىلىكتى ناتيجەگە اسەر ەتپەيدى. سايىپ كەلگەندە, بۇل قادامدار مەملەكەت باسشىسىنىڭ ساياسي جانە ەكونوميكالىق رەفورمالارىن مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋىن قامتاماسىز ەتەدى.
جارلىقتا كوزدەلگەندەي, تسيفرلاندىرۋ – بيۋروكراتيادان ارىلۋدىڭ كەلەسى قاعيداسى. قاعازسىز قۇجات اينالىمىنا كوشۋ – ءومىردىڭ ءوزى تۋىنداتقان تالاپتىڭ ءبىرى, ول تۋرالى ايتىلعانىنا دا ءبىراز جىل بولدى. الايدا وسى ۋاقىتقا دەيىن قۇجاتتار ەلەكتروندى فورماتتا قالىپتاستىرىلعانمەن, قاعاز تاسىمالداعىشتا قايتالانىپ كەلەدى. قازىر تسيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى قارقىندى. سوندىقتان بۇل قاعيداتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن شارالاردىڭ تۇتاس ءبىر بلوگى قاراستىرىلعان. ولاردىڭ ىشىندە – زاڭ شىعارۋ اياسىندا قاعاز تاسىمالداۋشىلاردان باس تارتۋ
تسيفرلىق مەملەكەت – ءبىز كوزدەگەن مەجەنىڭ ءبىرى. ونىڭ اياسىندا جۇرگىزىلەتىن ءىس-شارالار ناتيجەسىندە ازاماتتارمەن بارىنشا از قاتىناس جاساۋ جانە ولاردان قانداي دا ءبىر مالىمەتتەردى سۇراتۋدى ازايتۋ كوزدەلۋدە. ناتيجەسىندە مەملەكەتتىك اپپاراتتى بيۋروكراتيادان ارىلتۋ ازاماتتار ءۇشىن سەرۆيس ساپاسىن ارتتىرۋعا الىپ كەلەدى. ويتكەنى بۇرىنعى شارتتار بويىنشا الدىمەن ەرەجەلەر جاسالىپ, سودان كەيىن عانا پروتسەسس اۆتوماتتاندىرىلاتىن. قورىتىندىسىندا ازاماتتار راستايتىن قۇجاتتاردى اكەلۋگە ءماجبۇر بولىپ, پروتسەسس ءبىر ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن ءارتۇرلى وتىنىشتەر بەرۋدى نەمەسە بيزنەستى باقىلاۋ راسىمدەرى وبەكتىگە بارىپ, تەكسەرۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلاتىن. سوندىقتان, جارلىقتا كوزدەلگەندەي, تسيفرلاندىرۋ – بيۋروكراتيادان ارىلۋدىڭ كەلەسى قاعيداسى. قاعازسىز قۇجات اينالىمىنا كوشۋ – ءومىردىڭ ءوزى تۋىنداتقان تالاپتىڭ ءبىرى, ول تۋرالى ايتىلعانىنا دا ءبىراز جىل بولدى. الايدا وسى ۋاقىتقا دەيىن قۇجاتتار ەلەكتروندى فورماتتا قالىپتاستىرىلعانمەن, قاعاز تاسىمالداعىشتا قايتالانىپ كەلەدى. قازىر تسيفرلىق تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى قارقىندى. سوندىقتان بۇل قاعيداتتى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن شارالاردىڭ تۇتاس ءبىر بلوگى قاراستىرىلعان. ولاردىڭ ىشىندە – زاڭ شىعارۋ اياسىندا قاعاز تاسىمالداۋشىلاردان باس تارتۋ. بۇدان باسقا, راسىمدىك ماسەلەلەر جەتىلدىرىلىپ, سايكەسىنشە, بۇل قادام جەكەلەگەن پروتسەستەردە ءفورماليزمدى ايتارلىقتاي جويادى. تۇتاستاي بۇل قاعيداتتى ءتيىمدى ىسكە اسىرۋ اياسىندا كوزدەلگەن ءىس-شارالار قىزمەتكەرلەردىڭ جۇمىس ۋاقىتىن ۇنەمدەپ, كەڭسە قاعازدارى, ونىمەن بايلانىستى وزگە دە تاۋارلاردى الۋ ازايادى.
ماماندار ەسەپتەردىڭ بارلىق تۇرلەرىن ءبىر اقپاراتتىق الاڭدا جۇيەلەۋدى جوسپارلاپ وتىر. دەمەك, بۇل باستاما ىسكە اسقان كەزدە مەملەكەتتىك ورگاندارعا بىرنەشە, ءار جەردەگى دەرەككوزدەردەن قاجەتتى دەرەكتەردى ىزدەۋ قاجەت بولمايدى, ولاردىڭ بارلىعى ءبىر جۇيەدە جيناقتالادى. ءتيىمدى شارانىڭ ءبىرى رەتىندە بەلگىلەنگەن شارالار شەڭبەرىندە «ە-ءوتىنىش» جۇيەسى وتىنىشتەردىڭ بارلىق تۇرلەرىن قابىلداۋ ءۇشىن «ءبىر تەرەزە» رەتىندە وزگەرتىلەتىنىن دە ايتا كەتەلىك.
بۇگىندە مەملەكەتتىك اپپارات 35 مىڭنان استام فۋنكتسيانى جۇزەگە اسىرادى. ال وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ولاردىڭ سانى قازىرگىدەن بىرنەشە ەسە از بولدى. بۇل جىل سايىن مەملەكەتتىك ورگاندار فۋنكتسيالارىنىڭ سانى ارتاتىنىن ايعاقتايدى. وسىعان بايلانىستى پرەزيدەنت جارلىقتا جاڭا, جەتكىلىكسىز نەگىزدەلگەن بيۋروكراتيالىق تالاپتاردىڭ ەنگىزىلۋىنە جول بەرمەۋدى تاپسىردى.
جارلىقتا بەس جاڭا قاعيدا تۋرالى ايتىلدى. ەل پرەزيدەنتى مەملەكەتتىك اپپارات جۇمىسىنداعى باسىمدىق فورماسى ەمەس, مازمۇنى بولۋى ءتيىس ەكەنىن ناقتى اتاپ ءوتتى. سوندىقتان بيۋروكراتيادان ارىلتۋدىڭ تاعى ءبىر قاعيداسى – مازمۇننىڭ فورمادان باسىمدىعى. جاسىراتىنى جوق, قازىرگى تاڭدا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ كۇندەلىكتى جۇمىسى مىندەتتەر مەن ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە ەمەس, كۇندەلىكتى وپەراتسيالىق قىزمەتكە باعىتتالعان. ونىڭ ۇستىنە مەملەكەتتىك ورگاندار اراسىندا كەشەندى, ءوزارا ءىس-قيمىل جوق ەكەنى دە ماسەلەنى قيىنداتا تۇسەدى. جاڭا قۇجات وسى ولقىلىقتاردىڭ ورنىن تولتىرۋعا باعىتتالعان. وسى ماقساتتا ۆەدومستۆوارالىق فورماتتاعى تەتىكتەر مەن راسىمدەردىڭ دە ءرولىن قايتا قاراۋ ءلازىم.
بيۋروكراتيانى قىسقارتۋدى, جۇيەلى رەينجينيرينگتى جانە ىشكى راسىمدەر مەن پروتسەستەردى وڭتايلاندىرۋدى ىنتالاندىراتىن مەملەكەتتىك اپپاراتتىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ جانە قولداۋ دا جارلىقتا قاراستىرىلعان قاعيداتتىڭ ءبىرى. مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ رەفورمالاردى وتكىزۋشى بولا وتىرىپ, وزەكتى شارالاردى ازىرلەۋگە بەلسەندى تۇردە تارتىلۋى وتە ماڭىزدى. سوندىقتان جارلىقتا بيزنەس-پروتسەستەردى رەينجينيرينگتەۋ بويىنشا شارالار بلوگى قاراستىرىلعان. ەڭ الدىمەن مەملەكەت باسشىسى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باقىلاۋىنداعى بارلىق تاپسىرمالارعا تولىق رەۆيزيا جۇرگىزىپ, ىشكى پروتسەستەردى قايتا قاراۋدى تاپسىردى. وڭ ناتيجە بەرەتىن باستاما ەكەنى ءسوزسىز.
بۇل رەتتە مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى اگەنتتىگىنە جۇكتەلىپ وتىرعان نەگىزگى ماسەلەنىڭ ءبىرى – بيۋروكراتيا كورىنىستەردىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا بارلىق اكىمشىلىك راسىمدەرگە تالداۋ جاساپ, ءار جارتى جىل سايىن ناتيجەسىمەن ناقتى ۇسىنىمدار بەرۋ ارقىلى قولدانىستاعى سالالىق نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەرمەن بەكىتىلگەن ەرەجەلەر مەن قاعيدالاردى ۇنەمى جاڭعىرتۋ. اتالعان ماسەلە وتە وزەكتى. ويتكەنى مامانداردىڭ ايتۋىنشا, سوڭعى ءۇش جىلدىڭ وزىندە ازاماتتارعا قىزمەت كورسەتۋدەن 4 مىڭنان استام نەگىزسىز باس تارتۋ فاكتىلەرى انىقتالعان. بۇدان بولەك, 16 مىڭعا جۋىق قىزمەت الۋعا كەلگەن ازاماتتىڭ وتىنىشتەرىنىڭ نەگىزسىز ۋاقىتىن سوزىپ, اۋرە-سارساڭعا سالعان فاكتىلەر دە بولعان. «تىيىم سالىنباعاننىڭ بارلىعىنا رۇقسات» قاعيداتىمەن ارتىق, زاڭدا كورسەتىلمەگەن قۇجات سۇراتىپ, قولدان كەدەرگى جاساپ كەلگەن جاعدايلاردىڭ سانى ءۇش جىلدا شامامەن 130 مىڭعا جەتتى. وسىلاردىڭ بارلىعىنا سەبەپشى – بيۋروكراتيا. ايتا كەتەيىن, بۇل تەك انىقتالعانى عانا. دەمەك, ابدەن اۋرە-سارساڭعا ءتۇسىپ, قاعازباستىلىقتان قينالعان ازاماتتار سانى بۇدان دا جوعارى بولۋى بەك مۇمكىن.
ءىس-شارانى ءتيىمدى جۇزەگە اسىرۋ ماقساتىندا مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر مەن ازاماتتار اراسىندا جىل سايىن بيۋروكراتيا ماسەلەسىنە قاتىستى ونلاين ساۋالناما جۇرگىزىلۋ كوزدەلىپ وتىرعانى دا قۋانتارلىق. بۇل, ءسوز جوق, بيۋروكراتيالىق تەتىكتەردىڭ جاسىرىن تۇرلەرىن انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەتىن ءتيىمدى شارا.
الداعى ۋاقىتتا زەردەلەپ, ماقساتتى اتقارىلاتىن جۇمىس لەگى كوپ. وزگەرىستەر اۋقىمدى. قازىر – تەز قيمىلداپ, جەدەل ارەكەت ەتەتىن ۋاقىت. سوندىقتان اعىمداعى جۇمىستاردى دا اقساتپاي, جاڭاشىلدىقتى دا مەيلىنشە تەز قولدانىسقا ەنگىزۋ – بۇگىندە باستى تالاپ. بيۋروكراتيانى مەيلىنشە ازايتقاندا عانا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ تيىمدىلىگى ارتادى. مەملەكەت باسشىسى اتاعان مىندەت-مەجەلەردى تابىستى شەشۋگە جول اشىلادى. «جاڭا قازاقستاننىڭ» ىرگەتاسى ساياسي جانە ەكونوميكالىق رەفورمالاردىڭ ۇيلەسىمدى بايلانىسى نەگىزىندە قالانۋى ءتيىس. بۇل ەلىمىزدى دايەكتى تۇردە ىلگەرى دامىتۋدى جانە ازاماتتاردىڭ تۇرمىس دەڭگەيىن جەڭىلدەتۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
ەندىگى جەردە مەملەكەتتىك اپپارات ماقساتى ايقىن, حالىقتىڭ مۇددەسىن كوزدەيتىن, بيلىكتەگى نەگىزگى سالالارعا قاتىستى ناقتى ۇستانىمداردى ايقىنداعان ماڭىزدى قۇجاتتى ءتيىمدى ورىنداۋ ارقىلى ەل يگىلىگىنە جاراتۋى ءتيىس.
نۇرلىبەك وجاەۆ, ءماجىلىس دەپۋتاتى
