ەندى ەڭ تومەنگى جالاقى 60 مىڭ تەڭگەگە دەيىن وسەدى. ال شىنايى كورسەتكىشتى الىپ قارايتىن بولساق, وندا 60 مىڭ تەڭگەنىڭ ءوزى ءبىر ادامنىڭ ءومىر سۇرۋىنە جەتكىلىكسىز. وعان ينفلياتسيا دەڭگەيى مەن پاتەر اقىسى, جول جانە ازىق-تۇلىكتىڭ قىمباتتاۋىن قوسساق, وندا ءتىپتى از ەكەنىن تۇسىنەمىز. نارىقتاعى باعانى تۇراقتاندىرۋ مەحانيزمدەرى دۇرىس جۇمىس ىستەمەيتىن قازاقستان ءۇشىن, ەڭ تومەنگى جالاقىنىڭ 60 مىڭ تەڭگەگە كوتەرىلۋى نارىقتىڭ دا رەتسىز باعا كوتەرىلۋىنە اسەر ەتۋى مۇمكىن بە؟ كوبىنىڭ تاپقانى تاماقتان ارتىلمايتىن ازاماتتار قىمباتشىلىق قىسقان زاماندا قالاي كۇن كورەدى؟ بۇگىنگى كۇنى ەڭ تومەنگى جالاقىنى قانشاعا دەيىن كوتەرۋ كەرەك؟ بيۋدجەت شاما-شارقى قانشاعا دەيىن كوتەرۋگە جەتەدى؟ 60 مىڭ تەڭگە حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا سەپتىگىن تيگىزە قويا ما؟.. سۇراقتاردىڭ جاۋابىن دەپۋتات, ەكونوميست-ساراپشىلاردان سۇراپ بىلدىك.
مۇرات باقتيارۇلى,
قر پارلامەنت سەناتىنىڭ دەپۋتاتى:
قايتا قارالۋى كەرەك
– قازاقستاندا وكىنىشكە قاراي, ەڭ تومەنگى جالاقى 42500 تەڭگە بولىپ كەلدى. ەلىمىزدە بۇل ەڭ تومەنگى جالاقىمەن ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل 100 دوللارعا دا جەتپەيدى. بيىل پرەزيدەنتىمىز ق.توقاەۆ جولداۋىندا ونى 60 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كوتەرۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتتى. قازىر ول سەناتتا تالقىلانىپ جاتىر. ءدال قازىرگى ازىق-تۇلىك باعاسى كۇن ەمەس, ساعات سايىن قىمباتتاپ جاتقان كەزدە 60 مىڭ تەڭگەلىك ەڭ تومەنگى جالاقى ادامداردىڭ قاجەتتىلىكتەرىن قاناعاتتاندىرا الادى دەپ مەن ايتا المايمىن. مۇنى قازىر ەلىمىزدە ميلليونداعان ادام الىپ وتىر عوي. بىراق مەملەكەتتىڭ قازىرگى مۇمكىندىگى دە سول. بۇگىنگى كۇنى جاقسى ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە, ەڭ تومەنگى جالاقى 90 مىڭ تەڭگەدەن تومەن بولماۋى كەرەك. مەنىڭ ويىمشا, بۇل قايتا قارالۋى كەرەك. سەبەبى قازىرگى كۇنى ازىق-تۇلىك پەن كۇندەلىكتى تۇتىناتىن قاجەتتى تاۋارلار باعاسىن ۇستاپ تۇرۋ مۇمكىن ەمەس. سەبەبى ءبىر بىزدە ەمەس, الەمدە سولاي. ينفلياتسيا دا وتە جوعارى. بارلىعىن ەسكەرە وتىرىپ, مەنىڭشە, بۇل ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىنە ۇكىمەت تە, پارلامەنت تە قايتا ورالاتىن بولادى. 60 مىڭ تەڭگەلىك ەڭ تومەنگى جالاقى كەدەي ەلدەردىڭ دەڭگەيىندەگى كورسەتكىش دەپ ەسەپتەيمىن. بىزدە وكىنىشكە قاراي, ەلىمىزدە كەدەيلەر سانى ارتۋدا.
جۇمىسپەن قامتۋ يا مەملەكەت تاراپىنان بەرىلەتىن الەۋمەتتىك كومەك ادامداردىڭ بارلىعىن قاناعاتتاندىرا الماي كەلەدى. سوندىقتان كەدەيلەنۋ پروتسەسى بار, كۇشەيىپ كەلەدى. ونى تەرىسكە شىعارا المايمىز. ءبىز حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋ ءۇشىن قاجەتتى تاۋارلارمەن قامتاسىز ەتۋ, يمپورتتى ازايتىپ, وتاندىق تاۋار سانىن ارتتىرۋ, شاعىن جانە ورتا بيزنەس يەلەرىن قولداۋىمىز كەرەك. بىزدە وكىنىشكە قاراي, باعدارلامالار بار, بىراق ول ءوز دەڭگەيىندە جۇمىس ىستەپ جاتقان جوق. تولىپ جاتقان كەرەك ەمەس جوبالار بار, وسى كەزەڭدە سولاردى قىسقارتۋ ارقىلى جالاقىنى كوبەيتۋگە بولادى.
ماقسات حالىق,
GSB UIB بيزنەستى تالداۋ
ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى,
ەكونوميست:
دەرەكتەر شىندىققا جاناسپايدى
– بىردەن ايتۋ كەرەك, 42500 تەڭگە مولشەرىندەگى ەڭ تومەنگى جالاقى وتە از بولدى. ىندەت كەزىندە قينالعان جۇرتقا 42500 تەڭگەدەن بەرگەن كەزدە ەكونوميستەر بولىپ ەسەپتەپ, كەمى 70 مىڭ تەڭگەنىڭ ماڭايىندا بولۋى كەرەك دەپ ايتقانبىز. نەگە ولاي؟ ول ۋاقىتتا اقش-تىڭ ءوزى ءار ازاماتىنا 1200 دوللار كولەمىندە كومەك بەردى. ونى ەسەپتەۋ وتە وڭاي. امەريكانىڭ ەكونوميكاسىن ايتساق, جان باسىنا شاققانداعى جالپى ىشكى ءونىم 60 مىڭ دوللار شاماسىندا. ال بىزدە 10 مىڭ دوللار شاماسىندا. سوندا بىزدە ەڭبەك ونىمدىلىگى 6 ەسە تومەن. امەريكاداعى ءاربىر ازامات بىزگە قاراعاندا ءونىمدى جىلىنا 6 ەسە جوعارى وندىرەدى. 200 دوللار, 80 مىڭ تەڭگەدەن اسىپ جىعىلادى. رەسەيدە ەڭ تومەنگى جالاقى 60-70 مىڭ تەڭگە ماڭايىندا. دەمەك, بىزدە دە بۇل جوعارى بولۋى كەرەك. بىردەن ايتۋ كەرەك, 60 مىڭ تەڭگەگە كەلەسى جىلى ەمەس, وتكەن جىلى كوتەرۋ كەرەك ەدى. وتكەن جىلعى جانە وسى جىلعى ينفلياتسيانى قوسساق, سوندا بۇگىندە ەڭ تومەنگى جالاقى 70 مىڭ تەڭگەنىڭ ۇستىندەگى قاراجات بولۋى كەرەك.
ەڭ تومەنگى كۇنكورىس شەگى دەگەن ۇعىم بار, تۇتىنۋشىلىق سەبەت نەگىزىندە ەسەپتەلەدى. بىزدە بۇل تىزىمگە 43 تاۋار كىرەدى, ەڭ سوڭعى رەت 2006 جىلى بەكىتىلگەن. ارادا 15 جىل وتسە دە, ءالى وزگەرگەن جوق. تۇتىنۋشىلىق سەبەتتىڭ ءوزى ەۋروپادا ەڭ ازى 300 تاۋاردان باستالىپ, 600 تاۋارعا دەيىن ەنگىزىلەدى. ۇلىبريتانيادا شامپاندى دا ەنگىزگەن. تۇتىنۋشىلىق سەبەتكە بىزدە 43 قانا تاۋار ءتۇرى كىرەدى. بىزدەگى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس شەگى – 34 مىڭ تەڭگە. ونىڭ ءوزى كۇنكورىس شەگىنە ەشقانداي سايكەس كەلمەيدى. سوندىقتان ەڭ تومەنگى جالاقىنى كوتەرۋ كەرەك. ورتاشا جالاقى بۇگىندە 256 مىڭ تەڭگە. بۇل تسيفر شىندىققا جاناسپايدى. الەمدە ورتاشا مەدياندىق جالاقى دەگەن بار. ول كىشكەنە بولسىن شىندىققا كەلەدى. بىزدە ازاماتتارىمىزدىڭ باسىم بولىگىندە جالاقىسى – 100 مىڭ تەڭگەمەن 200 مىڭ تەڭگە ارالىعىندا. Cونىڭ اراسىنان ورتاشاسىن شىعارادى. بىزدە بيىل مەدياندىق جالاقى 150 مىڭ تەڭگە دەپ تۇر. باتىستىق تاجىريبەمەن قاراساق, وسى مەدياندىق ورتاشا جالاقىنىڭ 50 پايىزى ەڭ تومەنگى جالاقى بولۋى كەرەك. سوندا ءدال قازىرگى كۇنى ەلىمىزدەگى ەڭ تومەنگى جالاقى 75 مىڭ تەڭگە بولۋى كەرەك, ال كەلەسى جىلى وسى جىلعى ينفلياتسيا قوسىلىپ, ول 80 مىڭ تەڭگەگە كوتەرىلۋى كەرەك. رەسەي ۇكىمەتى وزدەرى ەنگىزىپ جاتىر, ورتاشا مەدياندىق جالاقىنىڭ 43 پايىزىن ەڭ تومەنگى كۇنكورىس شەگى رەتىندە بەكىتۋدى كوزدەيدى. ەلىمىزدە بۇگىنگى كۇنى ەڭ تومەنگى جالاقى 75 مىڭ تەڭگە بولسا, ەڭ تومەنگى كۇنكورىس شەگى شامامەن 64 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كەلۋى كەرەك.
ارمان بەيسەمباەۆ,
قارجى ساراپشىسى:
جىرتىعىن جاماۋدى دوعاردى
ەڭ تومەنگى جالاقى 60 مىڭ تەڭگە بولسا دا, ودان ءمان جوق. باستى سەبەپتەردىڭ ءبىرى, بۇعان دەيىنگى ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى مۇلدەم قۇلدىراپ, حالىقتىڭ جىرتىعىن جاماۋدى دوعاردى. سوندىقتان بۇل ويلاستىرىلعان شارا دەپ ەسەپتەيمىن. تەك مەملەكەت ونسىز دا ەكونوميكا ءزارۋ بولىپ تۇرعان شەشىمدى راستادى. ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن ارتتىردىق. ينفلياتسيا ۇدەپ تۇر. ۇكىمەت كەي ماماندىق يەلەرىنىڭ جالاقىسىن كوتەردى, بىراق ونىمەن بىرگە ازىق-تۇلىك, قاجەتتى تاۋار باعالارى شارىقتاپ بارادى. جاڭا جىلدان باستاپ, مۇعالىم, دارىگەرلەردىڭ جالاقىسى ارتقانمەن, ولار ونى سەزىنبەيدى. ەڭ تومەنگى جالاقى ادام اش قالمايتىنداي مولشەردە جاسالادى ءوزى. ەڭ تومەنگى جالاقى شالقىپ ءومىر سۇرۋىڭىزگە كومەكتەسپەيدى. ال ساپالى ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيىن الساق, سول 60 مىڭ تەڭگەنى 5-كە كوبەيتىڭىز. وعان جەتەتىن كۇنننىڭ اۋىلى وتە الىس. بىزدە شيكىزات بار, مۇناي بار. بىراق حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى تومەن. ەكونوميكامىزدىڭ ونى ارتتىرۋعا ءدال قازىر شاماسى جەتپەيدى.
بىزگە ۇقساعان مۇناي مەن شيكىزاتقا باي ەلدەردى الىپ قارايىق, نورۆەگيادا 19 ميلليون, ءباا-دە 8 ميلليون, اۆستراليادا 25 ميلليون, كانادادا 9,9 ميلليون, چيليدە 5,3 ميلليون حالىق تۇرادى. ولاردىڭ حالقى جاقسى ءومىر سۇرەدى.
سامات مۇساباەۆ,
قر پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى:
ۇكىمەتتەن ناقتى ارەكەت كۇتەدى
– بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدەگى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيى 35 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى دەگەن اقپارات بار. ال وسى 35 مىڭ تەڭگەنى ءبىر ايلىق تىرشىلىككە قالاي جەتكىزۋگە بولادى؟ قازىرگى نارىقتاعى ازىق-تۇلىك باعاسىنا قاراساق, بۇل ءتىپتى ادام سەنبەستەي جاعداي. ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە, كوپتەگەن وڭىرلەردە قارا جۇمىسشى مەن قاراپايىم مامانداردىڭ جالاقىسى 60-90 مىڭ تەڭگە شاماسىندا. دەمەك, ورتاشا جالاقى كولەمى دە وسى ماڭايدا دەگەن ءسوز. قىمباتشىلىق ماسەلەسى ەل پرەزيدەنتى دەڭگەيىندە قوزعالسا دا, پروبلەما شەشىلگەن جوق. باعا وسكەن ۇستىنە ءوسىپ بارادى. ال از جالاقىنى قاناعات ەتكەن حالىق سىلدىر سوزدەن شارشادى. ەندى ۇكىمەت تاراپىنان ناقتى ارەكەت كەرەك.
قازاق جەرىنىڭ باسىم بولىگى – اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرى. وسىنداي كەڭ جەر مەن زور مۇمكىندىگىمىز بولا تۇرا ازىق-تۇلىكتىڭ باعاسىن تۇراقتى, حالىق قينالماستاي دەڭگەيدە ۇستاپ تۇرا الماي كەلەمىز. كەلەسى, حالىق كوپ تۇتىناتىن ەت, ءسۇت ونىمدەرىنە سۋبسيديانى ارتتىرۋ كەرەك. اسىرەسە, جىلقى, سيىر, تۇيە شارۋاشىلىقتارىنا وڭ كوزبەن قاراپ, مال باسىن ارتتىرىپ, ەلىمىزدىڭ سۇرانىسىن قامتاماسىز ەتە الاتىنداي دەڭگەيگە جەتكىزۋ كەرەك. ازىق-تۇلىك ءوندىرىسى سالاسى ماسەلەسىن نەعۇرلىم تەز جانە تەرەڭ تەكسەرۋ قاجەت. ەلىمىزدە وندىرىلگەن شيكىزات پەن وتاندىق ونىمدەردى ەكسپورتتاۋعا اسىقپاي, ەڭ الدىمەن, ءوز حالقىمىزدى ساپالى دا ارزان ونىممەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ جولىن قاراستىرۋىمىز كەرەك. وتاندىق وندىرۋشىلەر دايىنداعان الەۋمەتتىك ازىق-تۇلىكتىڭ حالىققا قولجەتىمدى باعامەن ساتىلۋى دا ۇكىمەت تاراپىنان قاتاڭ قاداعالانۋى ءتيىس.
عالىمجان كەرىمبەك,
حالىقارالىق اقپاراتتاندىرۋ
اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى:
حالىق جاعدايىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلەدى
– ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى كۇنكورىس دەڭگەيى وتە تومەن. قازىرگى 60 مىڭ تەڭگەنىڭ ءوزى, حالىقتىڭ تىنىس-تىرشىلىگىنە ەشقانداي وزگەرىس اكەلمەيدى. قايتا ءبىزدىڭ ەلدە الەۋمەتتىك داعدارىستىڭ كۇشەيۋىنە جانە حالىقتىڭ جاعدايىنىڭ تومەندەۋىنە اكەلەدى. ەگەمەندى ەلمىز, دامىعان 30 ەلدىڭ قاتارىنان كورىنەمىز دەيدى, ال ءبىزدىڭ الەۋمەتتىك الەۋەتىمىز وعان سايكەس كەلمەيدى. ونىڭ ۇستىنە وراسان زور بايلىعىمىز, كەڭ-بايتاق جەرىمىز بار.
سوندىقتان كۇنكورىس دەڭگەيىن كوتەرۋ قاجەت, ورتاشا جالاقى دەڭگەيىنە كەلتىرۋ كەرەك دەگەن پىكىرگە قوسىلامىن. ول مۇمكىندىككە ءبىزدىڭ ەلدىڭ الەۋەتى جەتەدى. كۇنكورىس دەڭگەيىن كوتەرۋدەن ەشبىر قورىقپاۋ قاجەت, وسى ساياسات ارقىلى ءبىز ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايىن كوتەرەمىز. سانالى ۇرپاق پەن سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋعا ناقتى قادامداردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ەكونوميكانىڭ وزىندە كەلەسىدەي زاڭدىلىق بار, شىعىس كوبەيگەن سايىن كىرىس تە كوبەيەدى, ال بىراق سول شىعىستاردى ءتيىمدى پايدالانىپ, كىرىس اكەلەتىن باعىتتارعا جۇمساۋىمىز قاجەت.
ساپارباي جوباەۆ,
ەكونوميست, قازاق تەحنولوگيا جانە
بيزنەس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى:
كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ كۇشەيۋىنە اسەر ەتەدى
– نەگە 60 مىڭ تەڭگە؟ نەگە 80-90 مىڭ ەمەس؟ سەبەبى بيۋدجەت مۇمكىندىگى وسىعان ساي كەلەدى. ەگەر ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن ەكى ەسە كوبەيتسەك, كاسىپورىن يەلەرى مەن ادامدارعا سالىقتى كوپ مولشەردە تولەۋگە تۋرا كەلەدى. سوندىقتان 42500-ءدى 60 مىڭ تەڭگەگە وزگەرتىپ وتىر. ونى ەڭ كوپ دەگەندە 80 مىڭ تەڭگەگە كوتەرۋ مۇمكىن جاعداي, ودان ارعىعا شاما جەتپەيدى. سەبەبى ول تومەنگى جالاقى عوي. سوندا دا ونى كوتەرەتىن بولساق, كاسىپورىندار كولەڭكەلى ەكونوميكاعا ءوتىپ كەتەدى. سونشا جالاقى بەرۋگە شاماسى جوق, از ايلىققا جۇمىس ىستەتۋى ءۇشىن ءبىر-ەكى ادامدى عانا جۇمىسقا الىپ, قالعاندارىن ەسەپكە الماي ىستەتەدى. بۇل قازىر دە بار. ال ەندى ەڭ تومەنگى جالاقىنى كوتەرسەك, سىبايلاس جەمقورلىقتىڭ جايلاۋىنا, كولەڭكەلى ەكونوميكانىڭ كۇشەيۋىنە اسەر ەتەدى. ەگەر ىندەت بولماعاندا, 65-66 مىڭ تەڭگە كوتەرۋگە مۇمكىندىگىمىز بار ەدى.
باۋىرجان ىسقاقوۆ,
ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ
كانديداتى,پروفەسسور:
ەكونوميكاعا سەرپىلىس بەرمەيدى
– بىزدە ينفلياتسيا رەسمي 7,5-8 پايىز دەلىنەدى, شىن مانىندە 15-20 پايىزدان دا اسىپ كەتىپ وتىر. سول ءۇشىن 60 مىڭ تەڭگەگە كوتەردى. ءدال قازىرگى ينفلياتسيانىڭ ءوسىپ تۇرعان كەزىندە ەڭ تومەنگى جالاقىنى كوتەرۋ حالىققا ەداۋىر كومەك بولا قويمايدى. بىزدە وسى جالاقىنى 1 ميلليونداي عانا ادام الىپ وتىر. ءبىز ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرىن ارتتىرۋىمىز ءۇشىن ءبىر ادامنىڭ ءبىر ايعا جەتەتىن قارجى كولەمىن ەكى ەسە كوتەرۋىمىز كەرەك. ءبىز ەڭ تومەنگى جالاقىنى كوتەرمەستەن بۇرىن ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىن كوتەرە وتىرىپ, ازىق-تۇلىك سەبەتىندەگى تاۋار سانىن ارتتىرۋىمىز كەرەك. قازاقستاننىڭ ازىق-تۇلىك سەبەتى رەسەيدىڭ سەبەتىنەن ەكى ەسە جۇپىنى, ال ەۋروپا ەلدەرىنەن ءۇش-ءتورت ەسە تومەن ەكەنىن بايقايمىز. رف-دا تۇتىنۋ سەبەتىندەگى تاۋار مەن قىزمەت ءتۇرىنىڭ جالپى سانى – 156. ال اقش-تىڭ «سەبەتى» 300 تاۋار مەن قىزمەت تۇرىنەن قۇرالسا, فرانتسيادا – 250, ۇلىبريتانيادا – 350, گەرمانيادا – 475. مىسالعا, گەرمانيادا سەبەتكە كىرەتىن تاۋارلار مەن قىزمەت ءتۇرىن تۇرعىنداردىڭ وزدەرى ءتىزىپ, بەس جىل سايىن تۇزەتۋ ەنگىزىپ تۇرادى. بەس جىل سايىن فەدەرالدى ستاتيستيكا قىزمەتى 60 مىڭ وتباسىنا سۇراۋ سالىپ, سەبەتتىڭ قۇرامىن قالىپتاستىرادى. نەمىستىڭ تۇتىنۋ سەبەتىنە بالاباقشا قىزمەتىنىڭ قۇنىنان بولەك, قارتتار ۇيىندەگى كۇتىمگە, ەمدەلۋگە دەگەن قىزمەت تۇرلەرى قوسىلعان.
قايىربەك ارىستانبەكوۆ,
ەكونوميكالىق ساياسات
ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى:
باستامانى قولدايمىن
– ەڭ تومەنگى جالاقىنى 60 مىڭ تەڭگەگە كوتەرگەنى وتە دۇرىس. بۇل باستامانى قولدايمىن. ويتكەنى سوعان سايكەس ىشكى جالپى ءونىم نومينالدى كورسەتكىشىنىڭ ءوسۋىن شاپشاڭداتادى. ەكىنشىدەن, 60 مىڭ تەڭگەگە كوتەرىلسە, الەۋمەتتىك توپتاعى بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلاتىن قىزمەتكەرلەردىڭ تابىسى ۇلعايادى. نارىقتاعى باعا ەڭ تومەنگى جالاقى كوتەرىلمەي-اق شارىقتاۋدا. سوندىقتان بۇل جەردە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق اياسىندا رەسەيدەن يمپورت كوبەيىپ كەتتى, ەكسپانتسيا ءجۇرىپ جاتىر. تولەم بالانسى تاپشىلىق بەرىپ جاتىر. بۇۇ دەرەگىنشە, ازىق-تۇلىك باعاسى سوڭعى 3-4 جىلدا 40 پايىزعا قىمباتتادى. بۇل – الەمدىك ترەند, ودان ءبىز سىرت قالمايمىز. ىشكى سەبەپتەرگە كەلسەك, ەكونوميكالىق ساياساتتىڭ ساپاسى ءالى دە لايىقتى دەڭگەيدە ەمەس. مەملەكەتتىك بيۋدجەت پەن كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور جانە مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرىلاتىن باسقا دا ۇيىمداردىڭ بارلىق شىعىندارى ەكونوميكانىڭ 63 پايىزىنا جەتىپ وتىر. شىعىنداردىڭ كوپ بولۋى ينفلياتسياعا اكەپ سوقتىرادى. جالپى ەكونوميكادا ەڭ تومەنگى جالاقى سياقتى الەۋمەتتىك كورسەتكىشتەردى شاپشاڭ كوتەرۋدىڭ ەڭ باستى ولشەمى بار. ماسەلەن, ءجىو بىزدەگىدەي 4 پايىز ەمەس, 7-8 پايىزعا وسسە, تومەنگى جالاقى دا, ورتاشا جالاقى دا, جوعارى دەڭگەيدەگىسى دە ۇلعايادى. جالاقىنى, الەۋمەتتىك ستاندارتتاردى جوعارىلاتۋدىڭ باستى كوزى ۇكىمەت اسىرەسە جاساي الماي وتىرعان ەكونوميكانىڭ جوعارى قارقىندى دامۋ تراەكتورياسىنا كوتەرۋ كەرەك.
تەك بىزدە عانا سولاي ما؟
2022 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ: مەملەكەتتىك بازالىق زەينەتاقى تولەمىنىڭ ەڭ تومەن مولشەرى – 19 450 تەڭگە, زەينەتاقىنىڭ ەڭ تومەن مولشەرi – 46 302 تەڭگە, جاردەماقىلاردى جانە وزگە دە الەۋمەتتiك تولەمدەردi ەسەپتەۋ, سونداي-اق قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىنا سايكەس ايىپپۇل سانكتسيالارىن, سالىقتاردى جانە باسقا دا تولەمدەردi قولدانۋ ءۇشiن ايلىق ەسەپتiك كورسەتكiش – 3 063 تەڭگە, بازالىق الەۋمەتتiك تولەمدەردiڭ مولشەرلەرiن ەسەپتەۋ ءۇشiن ەڭ تومەن كۇنكورiس دەڭگەيiنiڭ شاماسى – 36 018 تەڭگە.
2022 جىلى قازاقستاندا ەڭ تومەنگى جالاقى 60 مىڭ تەڭگەگە دەيىن وسسە دە, تمد-نىڭ ەلدەرىندە بۇل كورسەتكىش بىزدەگىدەن جوعارى. ۋكراينادا 6 مىڭ گريۆەن بۇل 94,6 مىڭ تەڭگەگە تەڭ. ودان كەيىن رەسەي 12,8 مىڭ رۋبلدەن نەمەسە 74,6 مىڭ تەڭگەدەن كەلەدى. بەلارۋس, ازەربايجان جانە مولدوۆادا ەڭ تومەنگى جالاقى 60 مىڭ تەڭگەدەن جوعارى. ارمەنيادا – 68 مىڭ درام نەمەسە 58,8 مىڭ تەڭگە. سونىمەن قاتار, تمد ەلدەرى اراسىنداعى ەڭ تومەنگى جالاقى قىرعىزستاندا – 1,8 مىڭ سوم نەمەسە 9,3 مىڭ تەڭگە. ودان كەيىن تاجىكستاندا – 400 سوموني نەمەسە 15 مىڭ تەڭگە. وزبەكستاندا قىركۇيەك ايىندا ەڭ تومەنگى كىرىستى 822 مىڭ سۋمعا نەمەسە 32,8 مىڭ تەڭگەگە دەيىن كوتەردى.
ەڭ تومەنگى جالاقى بۇل جۇمىسشىعا قالىپتى جاعدايدا جانە ايىنا قالىپتى جۇمىس ۋاقىتىمەن اقشالاي تولەمدەردىڭ كەپىلدەندىرىلگەن مينيمۋمى بولىپ تابىلادى. مەملەكەت بارلىق مەنشىك نىسانىنداعى كاسىپورىندارعا ءوز قىزمەتكەرلەرىنە اي سايىن ەڭ تومەنگى جالاقىدان كەم ەمەس مولشەردە تولەۋگە مىندەتتەيدى. وسىلايشا, ەڭ تومەنگى جالاقى مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك كەپىلدىك دەسەك تە بولادى.
