مۇحاممەد پايعامبارىمىزدىڭ حاديستەرىندە ەڭ الدىمەن انانى قۇرمەتتەۋ پارىز ەكەنى ايتىلادى. «اۋەلى اناڭا, تاعى دا جانە تاعى دا اناڭا, سودان سوڭ اكەڭە جاقسىلىق جاسا» دەلىنگەن وندا. «ەگەر اتاڭ مەن اناڭ ءبىر مەزگىلدە ءۇن قاتىپ قالسا, اۋەلى اناڭا جاۋاپ بەر» دەگەن ۇلاعاتتى ءسوز دە بار.
كەز كەلگەن ادامنىڭ كىسىلىك قاسيەتى, ادامگەرشىلىك قىرلارى, جان دۇنيەسىنىڭ كوركەمدىگى, سول پەرزەنتىنە اق ءسۇتىن بەرىپ, الپەشتەپ وسىرگەن انا جۇرەگىنىڭ جىلۋىنان باستاۋ الاتىنى انىق. نارەستەگە ءنار بەرىپ, بەسىگىن انمەن تەربەتىپ, ەرتەگى-داستاندى ىڭىلداپ ايتىپ, تاقپاق-ولەڭدى جاتتاتىپ, تىنىم تاپپايتىن سول انالاردىڭ قاراپايىم تىنىس-تىرشىلىگىنىڭ ءوزى – ءتالىم-تاربيەنىڭ قاينار كوزى ەكەنى دە بەلگىلى.
پەرزەنت رەتىندە مەن دە انامدى ەسكە العان سايىن وسىنداي ويعا شومامىن. وعان ءبىرتالاي سەبەپتەر دە بار. ونى تارقاتىپ ايتپاسام تاعى بولمايدى. ەندەشە, ويىمدى ءوزىم كورگەن وقيعالارمەن ورنەكتەپ كورەيىن.
قاراپايىم عانا وتباسىنان شىعىپ, ءوسىپ-ونگەن ءبىر اۋلەتتىڭ ارقا سۇيەر اقىلشىسىنا اينالعان ءوز انامدى ۇرپاقتارىنا, جاقىن-جۋىقتارىنا, جالپى تانىستارىنا جىلىلىق شۋاعىن توككەن ۇلكەن جۇرەكتى جانداردىڭ قاتارىنان سانايمىن. اكەمىزدەن ەرتە كوز جازىپ قالساق تا, ول كىسى تاعدىردىڭ سىنىن مويىماي كوتەرىپ, بارىمىزگە باس-كوز بولا ءبىلدى, باعىپ-قاقتى, ەرجەتكىزدى. قايران انامىزدىڭ ءوزى جاستاي جەتىمدىك كورىپ, تۋعان اناسى ەرتە قايتىس بولىپ, اجەسىنىڭ باۋىرىندا وسكەن ەكەن. بۇدان كەيىن دە تۇرمىس تاۋقىمەتىن تارتىپ, قايىن اتاسى جازىقسىز قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراعان, ومىرلىك سەرىگى ودان جاپا شەككەن قيلى جاعدايلاردى باستان كەشىرەدى.
انامنىڭ قادىر-قاسيەتىن ايتقاندا, ەستە قالعان مىناداي ءساتتەردى ايتۋ پارىز. مەنىڭ 7 جاسقا تولار كەزىم. مەكتەپكە بارار الدىندا, انام ەكەۋمىز ۇيدەن ءوزى ادەمىلەپ دايىنداعان ەكى كيگىزدى الىپ اششىساي, كەنتاۋ قالاسىنان اسىپ, تۇركىستان شاھارىنا كەلدىك. ءبىزدى اكەمىزدىڭ ناعاشىلارى كۇتىپ الدى. بۇل 1970 جىل ەدى.
سول كەزدەگى تەكەمەتتىڭ قۇنى شامامەن 50-60 سومنان اسپايتىن. العاش رەت بيىك دۋالدى-قاقپالى ۇيگە كەلدىك. العاش رەت تەمىر جاشىكتى (تەلەديدار) كورۋىم. ەرتەڭىنە تۇركىستاننىڭ ورتالىق بازارىنا كەلىپ, ەكى تەكەمەتتى ساتىپ, قارجىلى بولدىق. انام العاش رەت اياعىما «سانداليك», قارا شالبار مەن اق كويلەك, قوسىمشا جىلتىراق ادەمى كويلەك الىپ بەردى. مىنەكەي, ەڭبەكپەن تاپقان ناپاقانىڭ نە ەكەنىن ءوز كوزىممەن كورىپ, قۋانىشقا كەنەلدىم.
سول سەكىلدى, ءبىزدىڭ تەرىسكەي وڭىرىندە تاۋ باۋرايىندا وسەتىن ساسىر دەپ اتالاتىن قۇنارلى وسىمدىك بولادى. ءوزى مامىر, ماۋسىم ايلارىندا ءپىسىپ-تولادى. قىسقا ساقتايتىن, مال بورداقىلاۋعا تاپتىرمايتىن ناعىز قۇنارلى مال ازىعى. قولى جەتكەن جەكە ادامدار دا ارەكەت قىلاتىن. ءبىر قيىندىعى, كوبىنە تاۋدىڭ قيا بەتكەيىندە وسەتىندىكتەن, ەلدىڭ ءبارى بىردەي بارا بەرمەيدى. ونىڭ ۇستىنە, وڭاي جۇلىنبايدى, قولدىڭ كۇشى كەرەك, ەڭكەيىپ ءجۇرىپ, وراقپەن ورۋ كەرەك بولادى. سول ءبىر كەزدەردە انام مەن اعام مەنى ەرتىپ الىپ, ساسىر ءشوپتى ورۋعا باراتىنبىز. تاۋدان ورىپ, ونى تومەنگە جيناپ, بىرنەشە اربا ءشوپتى قوراعا تاسىپ الاتىنبىز. وسىنىڭ ءبارى, قاراپ تۇرسام, ءۇيدىڭ, بولاشاقتىڭ قامى ەكەن. انامىزدىڭ وتاعاسى جوق بولسا دا, وتىرىپ قالماي, ءۇي شارۋاسىنىڭ, مال باسىنىڭ بەرەكەلى بولۋىن ويلاستىرۋى, ەڭ باستىسى, قولى قيمىلداعاننىڭ اۋزى قيمىلدايدى دەگەندەي, بالالارىن ەڭبەككە تاربيەلەۋدىڭ ۇلكەن مەكتەبى ەكەن عوي. ءيا, ەڭبەكپەن, تازا نيەتپەن نان تاۋىپ جەۋگە ۇيرەتكەن اتا-انا بالا ءۇشىن قاشاندا ۇلگى, ونەگە مەكتەبى بولىپ قالا بەرمەك.
اسىل اناشىم بالاجان ءابىلقىزى سوزاق اۋدانى تەرىسكەي وڭىرىندەگى توقسان جاستىڭ ءتورىنە شىققان قاستەرلى انا, قاسيەتتى اجە, قادىرلى قاجى, تەكتى قاريالاردىڭ ءبىرى بولدى. اتاقتى اكادەميك, ءتىلشى-عالىم ىسمەت كەڭەسباەۆتىڭ قارىنداسى. ەرتەدە تىلەۋ بوتبايۇلى دەگەن اتاقتى بي, ەل اعاسى بولعان. وسى تىلەكەڭنىڭ ءبىر نەمەرەسى كەڭەسباي اتا بولسا, نۇرىمبەت دەگەن بالاسىنىڭ نەمەرەسى – بالاجان اپا. انامىز 1924 جىلى 8 ناۋرىزدا دۇنيەگە كەلگەن. كوزى ءتىرى بولعاندا بيىل 95 جاسىن تويلايتىن ەدىك.
وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلدارىنداعى قۋعىن-سۇرگىن زامانى وتە بەرە, بۇل كىسى مەيىربەكوۆتەر اۋلەتىنە كەلىن بولىپ تۇسەدى. ءازيز اكەمىز – قۋان مەيىربەكۇلى ادال ەڭبەگىمەن عۇمىر كەشكەن سوعىس ارداگەرى. بۇل ارادا قۋعىن-سۇرگىن ناۋقانىن ەسكە الىپ وتىرعان سەبەبىمىز, ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ ۇلكەنى مەيىربەك مولدا جازىقسىز جالاعا ۇشىراپ, قاسىرەتتى كەزەڭنىڭ قۇربانى بولىپ كەتەدى. ۋاقىتتىڭ قيىندىعىنان, ءالى وتاۋ كوتەرمەگەن قۋان كوكەمىزگە دە باس ساۋعالاۋعا تۋرا كەلەدى. مەكەڭمەن بىرگە تۋعان اعايىندى ءتورت ازاماتتان ەركەك كىندىكتى ۇرپاق قالمايتىنداي, اۋلەت باسىنا ۇلكەن قاۋىپ تونەدى. مىنە, وسى تۇستا اكەمىز بەن انامىز باس قوسىپ, وتاۋ قۇرادى. قۇداي قولداپ, ەكەۋى ءۇبىرلى-ءشۇبىرلى بولىپ, ۇرپاق ءوربىتتى.
مەنىڭ شەشەم – قيلى-قيلى ءومىر جولىنان وتكەن, قيىندىقتارمەن تالماي كۇرەسە بىلگەن قايراتكەر انا. سونىڭ ارقاسىندا ەڭبەگىنىڭ زەينەتىن كورگەن باقىتتى انا, ەڭبەك ارداگەرى بولدى. جاقسى ۇرپاق وسىرگەن جايساڭ جانعا اينالدى. اسىل اجە, قادىرلى قۇداعي اتاندى. اناشىم سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىققاندا مۇسىلماندىق پارىزىن وتەپ, قاجى اتانىپ قايتتى.
وتباسىمىزدىڭ ۇلكەن ۇلى – سەرىك, قارجى سالاسىنىڭ بىلىكتى مامانى, 7 بالا ءوسىرىپ وتىر. ودان كەيىنگى ۇلى – بەرىك, اۋدان اكىمى بولعان, ول دا 6 بالانىڭ اكەسى. ءۇشىنشى ۇلى – مەن, بەردىبەك قۋانۇلى, قارجى-ەكونوميكا سالاسىنىڭ مامانىمىن, 2 ۇل, 1 قىز ءوسىرىپ وتىرمىز. اۋلەتتىڭ قىزدارى: ورىنكۇل, رايا, رايحان, راۋشان, قالدىكۇل. جيەن نەمەرەلەرى دە ءوسىپ-ونگەن. 30 شاقتى نەمەرە, 20-دان استام شوبەرە ءسۇيىپ, وركەنى وسكەن كەيۋانا. ول كىسى دۇنيە ەسىگىن اشقان شوپشەگىن دە كوزى كورىپ, ونى پەرزەنتحانادان بىرگە الىپ كەلىسىپ, «ءبىسسىمىللا» دەپ بەسىككە دە بولەۋ باقىتىنا يە بولعان اياۋلى جان. ەڭ باستىسى, «جاسىمدا بەينەت بەرسەڭ دە, قارتايعاندا زەينەت بەر» دەگەندەي, بالالاردىڭ, نەمەرەلەردىڭ قىزىعىن, ءومىردىڭ جاقسىلىعىن كورىپ باقتى. ءوزى وركەن جايعىزعان اۋلەتتىڭ, اعايىن-تۋعاننىڭ, قۇدا-جەگجاتتىڭ قۋانىشىن ءبولىسىپ, قۇرمەتىن كورىپ, توي-دۋماننىڭ تورىندە, ءومىردىڭ ورىندە ءجۇرىپ كەلدى. امال قانشا, 2017 جىلعى 28 تامىز كۇنى توقسان جاستىڭ بەل ورتاسىنا تاياعان الىپ جۇرەك كەنەتتەن سوعۋىن توقتاتتى… سوڭعى كۇنگە دەيىن تۋعان پەرزەنتتەرى اياۋلى انانى ايالاپ باقتى, كەلىندەرى مەن قىزدارى, نەمەرە, شوبەرەلەرى زىر جۇگىرىپ كۇتىم جاسادى. ۇلكەن كىسى دە سول قادىر-قۇرمەتتى سەزىنىپ, ءوز ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ ءوتتى.
نەمەرەلەرىنىڭ الدى «بولاشاق» جولىمەن شەتەلدە وقىپ كەلىپ, جاڭا باعىتتا جۇمىس ىستەپ جاتىر.
انا دەگەن ۇرپاق جالعاستىرۋشى عانا ەمەس, ءبىر زاماننان ءبىر زامانعا, ءبىر بۋىننان ءبىر بۋىنعا تۇتاس ءبىر اۋلەتتىڭ رۋحاني مۇراسىن, تاعىلىمىن جەتكىزۋشى ۇلكەن تۇلعا, ۋاقىتتىڭ دانەكەرى عوي. ءبىزدىڭ بالاجان انامىز دا الگىندەي اتالارىمىزدان كەلە جاتقان, ءۇزىلىپ قالعان باي ءداستۇردى جالعاستىرىپ اكەتكەن, سول ىزگى قاسيەتتەردى جانىن سالىپ قولداپ-قورعاعان, ۇلاعات-ۇلىلىقتى ۇلعايتىپ ۇرپاعىنا سىيلاعان قادىرلى جان بولدى.
سول اياۋلى انامىزدىڭ قايتارىنىڭ الدىندا تۋعان-تۋىسقاندار ءبىر باس قوسقاندا ايتقان مىنا ءبىر قۇنارلى سوزدەرى قۇلاعىمىزدان كەتپەيدى:
– اياۋلى قاراقتارىم, بۇگىندە مەن, قۇدايعا شۇكىر, توقساننىڭ بەل ورتاسىنا تاياپ, تاعدىردىڭ تالاي تاماشا كۇندەرىنىڭ كۋاسى بولدىم, نەبىر قيىندىقتاردى, وكىنىشتى جايتتاردى دا باستان كەشىردىم. بارمىن دەپ تاسىعان ەمەسپىن, جوقپىن دەپ جاسىعان ەمەسپىن. ادال ەڭبەك ەتىپ, بالالارىمنىڭ تىلەۋىن تىلەدىم. ءتاۋبا, ۇل-قىزدارىم ءوسىپ-جەتىلدى. سۇيكىمدى نەمەرەلەر ءسۇيىپ, شوبەرەلەرىمنىڭ ماڭدايىنان يىسكەۋدى ءناسىپ ەتتى.
تىلەۋىن تىلەگەن بالالارىم ءۇمىتىمىزدى اقتاپ, ابىرويلى قىزمەت جاساپ جاتقان جايلارى بار. سولاردىڭ ارقاسىندا, اللا جازىپ, مەككە-مەدينەگە جول ءتۇسىپ, قاجىلىق پارىزدى اتقاردىم. ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن نىعايتىپ, بولاشاققا نىق قادام باسىپ بارادى. وسىنىڭ ءبارى كوڭىلگە قۋانىش ۇيالاتادى. ارينە, ءومىردىڭ ءبارى قىزىق-دۋمان ەمەس. تورقالى توي, توپىراقتى ءولىم بار. سۇيىكتى پايعامبارىمىز: «قايدا جۇرسەڭ دە اللا تاعالادان قورىق! ەگەر قاتەلىككە جول بەرسەڭ, ودان ارتىق ىزگىلىك جاسا! ادامدارمەن ءاردايىم جاقسى مىنەزبەن قارىم-قاتىناستا بول!» دەگەن ەكەن. سوندىقتان دا ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ دە ءاربىر شاڭىراعىنىڭ التىن قازىعىنداي – ۇلدارىم مەن قىزدارىم, كەلىندەرىم مەن كۇيەۋ بالالارىم, ۇرپاقتارىم, اعايىن-تۋعاندارىم, قۇدا-جەگجاتتارىم, كورشى-قولاڭدارىم, جەرلەستەرىم, ءاردايىم ىنتىماق-بىرلىكتە بولىپ, تاتۋ-ءتاتتى ءومىر سۇرىڭدەر, ءبىر-بىرىڭە كەشىرىمدى بولىپ, سىيلاسا بىلىڭدەر. ادال كاسىپ قىلىڭدار. قۇدايدىڭ ءساتتى كۇنى سىزدەرگە انالىق اق باتامدى بەرىپ, ءومىردەگى بار جاقسىلىقتاردى تىلەيمىن! اللا سىزدەرگە مەنىڭ جاساعان جاسىمدى بەرسىن, كورگەن بەينەتىمدى بەرمەسىن! ۇيلەرىڭنەن ىنتىماق, باق-بەرەكە كەتپەسىن! «اعايىن تاتۋ بولسا – ات كوپ, ابىسىن تاتۋ بولسا – اس كوپ» دەگەن قازاعىمىزدىڭ قاسيەتتى قاعيداسىن دا ۇمىتپاڭدار! – دەگەن ەدى-اۋ جارىقتىق! كەيۋانانىڭ مۇنداي كيەلى سوزىنە نە الىپ-قوسۋعا بولادى. يمانى سالامات بولسىن, اسىل رۋحى ۇرپاق جادىندا جاڭعىرا بەرسىن. ۇرپاعىنا, حالقىنا جاقسىلىق تىلەگەن ءاربىر انانىڭ اق باتاسى, جۇرەك جىلۋى ءدال وسىنداي عوي, شىركىن! ورتامىزدا جۇرگەن وسىنداي اق تىلەۋلى انالار امان بولسىن. پەرزەنتتىك ءسوزىمدى ابزال انالارعا ارنالعان, انگە اينالعان جۇرەك لەبىزىممەن اياقتاعىم كەلەدى:
ابزالىم, اسىل اناشىم,
ءبىز ءۇشىن دارقان داناسىڭ;
باۋىرىڭا باسىپ ءوسىردىڭ,
اۋلەتتىڭ بارلىق بالاسىن!..
سىرلارىن ۇعىپ ءومىردىڭ,
بيىكتەن ءدايىم كورىندىڭ;
ەلىڭنىڭ تىلەپ تىلەۋىن,
كيەسى بولدىڭ ءتورىمنىڭ!..
اناشىم, جارىق جۇلدىزىم,
وزىڭە رازى ۇل-قىزىڭ;
وتسەڭ دە ءپاني ومىردەن,
وشپەيدى ماڭگى نۇرلى ءىزىڭ!..
جايىلعان كەڭگە كەرەگەڭ,
جان ەدىڭ جايساڭ نە دەگەن;
جولىڭدى جالعاي بەرەدى,
جەلكىلدەپ وسكەن نەمەرەڭ!..
بەردىبەك مەيىربەكوۆ,
استانا
