كۇن جۇما. ۇيقىمنان ويانسام, ۇيىمنەن كادىمگى كۇيگەن مايدىڭ ءيىسى شىعادى. ايەلىم ەسكى ادەتىمەن جەتى شەلپەك ءپىسىرىپ ءجۇر ەكەن. داستارحان باسىندا ونىڭ رۋحىنا ارناپ قۇران وقىدىم. پەرىشتەلەر «ءاۋمين!» دەپ قابىل ەتسىن. قايران ەر اعام, ەردىڭ سويى ەدىڭ! قامقورلىق, باتىلدىق, تاباندىلىق, ەڭبەكقورلىق, ىزدەنىمپازدىق, تاپقىرلىق, ادىلدىك سياقتى ادامي اسىل قاسيەتتەرىڭمەن كوزدەن كەتسەڭ دە, كوڭىلدەن كەتپەيسىڭ. جازمىشتان وزمىش بار ما؟ ءوزىڭ جايلى ەستەلىك جازۋعا ءماجبۇرمىن.
«كەڭ بولساڭ, كەم بولمايسىڭ» دەۋشى ەدىڭ, ەر اعا! مەن سىزدەن جاقسىلىق كورگەن جانمىن. قالايشا ۇمىتايىن…
مەن ەر اعا باسقاراتىن №40 مەكتەپكە جۇمىسقا ورنالاسقان جىلى باستاۋىشقا جيرەن شاشتى, كوك كوزدى ورىس بالاسى قابىلداندى. اتا-اناسىنىڭ بۇل قادامىن ەر اعام قۋانا قولدادى.
– استانادا ارالاس مەكتەپ كوپ قوي, ەگەر ورىسشا وقىتامىن دەسە. قازاق كلاسىنا بەرگەنى, قازاقتىڭ مەملەكەت قۇراۋشى اعا ۇلت ەكەندىگىن مويىنداعانى جانە بولاشاعىنا سەنگەنى. ءبىز كەۋدەسىنەن يتەرمەي, كەرىسىنشە, باسىنان سيپاپ, باۋىرىمىزعا تارتۋىمىز كەرەك. «ءبىرىندى, قازاق, ءبىرىڭ دوس كورمەسەڭ, ءىستىڭ ءبارى بوس» دەپ اباي اقىن ايتتى ەمەس پە؟! – دەپ پەدكەڭەستە سالماقتى وي ايتقانى ەسىمدە.
ءوزى دە الگى بالانى كورگەن جەردە توقتاي قالىپ سوزگە تارتاتىن. بالا دا باۋىر باسىپ, ەر اعانى اكەسىندەي كورىپ كەتتى. ديرەكتوردىڭ «دوسىنا» باسقا بالالار دا ءۇيىر بولىپ قاسىنان شىقپايتىن. ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك, ورىس بالاسىن قاناتتىعا قاقتىرماي, تۇمسىقتىعا شوقتىرماي, قازاقتىڭ ءبىر بالاسىنان كەم قىلماي تۇلەتتى. مەكتەپ ءبىتىرۋ كەشىندە «بالامىز ءوستى» دەپ بىرگە تۇسكەن سۋرەتىن دە سالعان ەكەن. بەۋ, دۇنيە-اي! وسىلايشا ەرەكەڭ ەكىنىڭ ءبىرى تۇسىنە بەرمەيتىن قازاقستاندىق ۇلت ۇعىمىن ۇعىندىرا ءبىلدى. ول, قولىنان كەلسە, جاقسىلىقتى بالسىنبەي-اق جاسايتىن جانە قايتارىمىن كۇتپەيتىن ەدى.
***
ەڭبەكقورلىق, تاباندىلىق, ادالدىق قاسيەتتەرى كىسىلىك كەلبەتىن كەلىستىرە كەسكىندەپ تۇر دەسەم دە بولادى. ەر اعا ۇستازدىق ۇستانىمىنا مەيلىنشە ادال بولىپ, ۇرپاق تاربيەلەۋ جولىندا قۇلشا قىزمەت ەتتى. ءجۇز ۆاگوندى سۇيرەگەن لوكوموتيۆ سياقتى وزىنە دە, ۇجىمعا دا تىنىم تاپتىرمايتىن.
مەكتەپتە الكەي مارعۇلان مۋزەيىن اشىپ, جۋرنالىن جاريالادى. ىنتالى وقۋشىلارىن ەرتىپ, عۇلاما عالىم جۇرگەن سوقپاقتارمەن ساياحاتتادى. ەسىمى ەل اۋزىندا جۇرگەن مادەنيەت, ونەر, ءبىلىم, عىلىم, سپورت, ساياسات سالاسىنداعى مايتالمانداردى مەكتەپكە شاقىرىپ, وقۋشىلارعا كاسىپتىك باعدار بەردى. ول مەكتەپتە قالتاعا قول سالىپ, نايقالىپ جۇرگەن جان تاپپايسىز. سارت-سۇرت ساپىرىلىسىپ جاتقانى.
ەنەرگيانىڭ سارقىلماس قاينار كوزى – ەر اعا. ەڭبەك پەن سپورت دەسە ىشەر اسىن جەرگە قويادى. جارىستاردا شاڭعى تەۋىپ, ۆولەيبول وينايتىن. قار قالىڭ جاۋىپ, جەل ايداعان جاپىراقتار اۋلانى كومىپ قالسا, قۇرال-سايمانىن قولعا الىپ, جانىن سالىپ جيناپ جۇرگەنى. اپتانىڭ ءبىر كۇنىن بەلگىلەپ سپورت زالعا ۇستازداردى جيناپ, «قارا جورعا» ءبيىن ۇيرەتەتىنى جانە بار. وسىنشا الاپات كۇشتىڭ قاڭىلتىرداي جۇقا بويىنان قالاي شىققانىنا تاڭىم بار.
«ادامدى ادام ءتۇسىنۋ ءبىر اقىرەت. ويلى دوس, ءتۇسىنىپسىڭ, راقمەت!» دەيتىن ديرەكتور ۇجىمداعى ءار ۇستازدىڭ قارىم-قابىلەتىن, يكەمىن تامىرشىداي تاپ باسىپ, ناتيجەگە باعىتتاپ وتىراتىن. ايتا بەرسەم, ۇجىم جەتىستىكتەرى كوپ قوي.
ەر اعانىڭ الاشتانۋشى تۇرسىن جۇرتباي اعاسىمەن تانىسۋى, عىلىمعا كەلۋى تىپتەن قىزىق. ايتۋىنشا, بىردە قالاداعى قوعامدىق مونشاعا بارىپتى. ءبىر توپ ادام الاشتانۋ تاقىرىبىندا اكادەميكپەن قىزۋ پىكىرتالاسىپ وتىر ەكەن. «شابايىن دەگەن تۇلپارعا قيقۋ سالسا نە جورىق» دەمەي مە؟ اڭگىمەگە ارالاسىپ, قايىمنىڭ قايراتكەرلىگى جايىندا مايىن تامىزىپ ايتقاندا تاڭدانعان تۇرسىن اعاسىنىڭ العاشقى سۇراعى: – سەن كىمسىڭ؟ – بولىپتى.
وسى تانىستىقپەن قايىمتانۋ عىلىمىنا كەلەدى. ومىردەن وتكەنشە ۇستازىنا, عىلىمعا ادال بولىپ ءوتتى. جۇمىستا قالىپ, جەتى قاراڭعى تۇندە قارىپ تەرىپ وتىراتىن. قايىمتانۋدىڭ كەزەكتى تومدارىن ازىرلەپ ءجۇر ەكەن. ەكى-ءۇش رەت جۇمىستا قالىپ, كومەكتەستىم. اراسىندا ءۇزىلىس جاساپ شاي ىشەمىز. شاي ۇستىندە ۇستازىن اسقان قۇرمەتپەن, ماقتانىشپەن اڭگىمەلەيتىن. قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ كەڭەستىك قازاقستاننىڭ العاشقى ءانۇرانىن جازعانىن, ابايتانۋ ەڭبەكتەرى ءۇشىن تۇرمە تاۋقىمەتىن تارتقانىن العاش ەستىدىم.
بۇگىندە اباي-مۇحتار-قايىم بولىپ جالعاسقان ۇلىلار كوشىنە ىلەسكەن ەربول ءىسلامۇلىنىڭ ەكىنشى رۋحاني ءومىرى باستالدى. ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلگەن «ۇرپاقتار ساباقتاستىعى» جوباسى وسىنى دالەلدەيدى.
ءالى ەسىمدە, 2011 جىلى №40 مەكتەپتەگى پەدكەڭەستە ەر اعام الدەبىر كىتاپتى ۇجىمعا كورسەتىپ:
– مىناۋ – احمەتجان اياتجان اتتى قانداس باۋىرىمىزدىڭ ولەڭدەر جيناعى. ءوزى حيميا ءپانىنىڭ مۇعالىمى بولسا دا, ولەڭدەرىندە ىرىلىك بار. كەلەشەك وسىنداي جىگىتتەردىڭ قولىندا, – دەگەن ەدى. ءيا, ەر اعانىڭ تۇيسىگى الداماپتى. سول اياتجان ءىنىسى ارادا ون جىل وتكەندە ءىزىن باسىپ, ءىسىن جالعاستىرىپ وتىر.
***
كوز جەتپەگەن جەرگە كوڭىل جەتەدى. كوڭىلدىڭ كوك دونەنىنە ءمىنىپ الىپ وتكەنگە وي جۇگىرتكەندە, ەڭسەگەي بويلى ەر اعامنىڭ ۇلتجاندىلىق بەينەسى سومدالىپ شىعا كەلەدى.
– دايىن ۇلتتىق مەكتەپ كونتسەپتسياسى بار ما؟
– ۇلتتىق تاربيەگە بايلانىستى ەسكيز بار ما؟
– جالعىز تاربيە سالاسى ەمەس, بۇكىل مەكتەپتىڭ جۇيەسى تۋرالى كەرەك, – دەپ جازىپتى ەر اعام مەسسەندجەر ارقىلى الىسقان سوڭعى حاتتارىندا. بۇل ۇلكەن باستامانىڭ باسىندا تۇرعان بولاشاعىنا سەنىمدى ادامنىڭ ءسوزى, ءولىم اۋزىندا جاتسا دا, ۇلتتىڭ قامىن ويلاعان شاھبوز ءشاھيدتىڭ ءوزى ەمەس پە؟!
ەر اعانىڭ مەنەن سۇراپ وتىرعانى, ول كەزدە مەن ۇلتتىق ءبىلىم اكادەمياسىنىڭ تاربيە ورتالىعىندا اعا عىلىمي قىزمەتكەر ەدىم. ەلىمىزدەگى 8000 مەكتەپتىڭ تاربيەسىن تاپسىرلەپ وتىرعان جايىمىز بار. بىراق باستىعىمىز قۇلدىق سانادان ارىلماعاندار ساناتىنان. «عىلىمنىڭ ءبارى كورشىلەردە. كوشىرىپ ال دا, تىنىش وتىر» دەپ باستالاتىن القيسساسى, بەلگيالىق كاتوليككە تۇرمىسقا شىققان قىزىنىڭ ەرتەگى ومىرىنە ۇلاسقاندا سانام سانسىراپ كەتەتىن. انا ءتىلىمىزدىڭ 30 جىلدا وڭباي قالعانىنا تاپ وسى كىسى كىنالىدەي وكپەلەپ وتىرۋشى ەدىم. وكپەم ورىندى ەكەن.
بىردە ورتالىققا بيل-دەن (بۇرىنعى قازاق-تۇرىك ليتسەيى) ەكى جىگىت كەلدى. ايتۋىنشا, انگليا مەن امەريكانى ارالاپ كەلگەن بەتى ەكەن. شەتەلدى زەردەلەپ, زەرتتەپ ءجۇرىپ «قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلگەن مەكتەپ» اتتى حالىقارالىق جوباسىن الا كەلىپتى. قولداپ, پىكىر جازۋدى سۇرادى. ءماتىن قازاقشا بولعان سوڭ, ماعان تاپسىردى. ۇلتتىق قۇندىلىققا ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن جوباعا ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى شىقتىم. بىراق باسەكەڭ الگىلەردى قولداي جونەلدى. «باقسام, باقا ەكەن» دەگەندەي, جوبا اۆتورى ۆيتسە-ءمينيستردىڭ بۇرىنعى ارىپتەسى ەكەن. وسىلايشا سىناقتان وتپەگەن, پلاگيات جوبا «ءبىلىم بەرۋ مەن عىلىمدى دامىتۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنا» قوسىلىپ كەتتى. مەندە بۇعىپ قالۋ دەگەن جوق قوي. «جەمقورلار 11 ملرد تەڭگەنى ءبولىپ الماق» دەپ «استانا اقشامى» گازەتى ارقىلى بايبالام سالدىم. انتيكورعا دا حات جولدادىم. انالار ايىلىن جيمادى. «قازىر گازەتتى كىم وقيدى؟ بوس اۋرەشىلىك» دەگەندەي سىڭاي تانىتتى. سودان ءبىر كۇنى الگى جوبانى قولتىققا قىسىپ, وقۋشىلار سارايىنا ەر اعاما باردىم. ارينە, پلاگيات, شيكى جوبانى قۋاتتامادى. بىراق سوتقا دەيىن بارامىن دەگەن مەنى دە قولدامادى.
انىعىن اللام بىلەدى. كىم ايتسا دا, ماسەلە مينيسترگە جەتكەن بولدى. بىلتىر مينيستردىڭ ارنايى بۇيرىعى شىقتى. بۇيرىق بويىنشا «ءبىلىم بەرۋ مەن عىلىمدى دامىتۋدىڭ 2020-2025 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى» قولدانىستان الىنىپ, كۇشىن جويدى.
ەر اعام وسىنداي باتىل, تاباندى, ۇلتجاندى تاۋ تۇلعا بولدى. تاۋلار الىستاعان سايىن اسقاقتاي بەرەدى. ەر اعانىڭ ەڭبەكتەرى دە ۋاقىت وتكەن سايىن ايقىندالا بەرمەك. توپىراعىڭ تورقا بولسىن, ەسىل ەر!
بولات باقىتبەكۇلى
