ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىندە نۇر-سۇلتان قالاسى اكىمدىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن «جەلتوقسان-1986: ازاتتىق رۋحى جانە وتانشىلدىق قۇندىلىعى» اتتى رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا ۇيىمداستىرىلدى.
تاۋەلسىزدىكتىڭ 30 جىلدىعى مەن جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ 35 جىلدىعىنا ارنالعان شاراعا قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن سول وقيعانىڭ كۋاگەرلەرى مەن جاس ۇرپاقتى پاتريوتتىق تاربيەلەۋگە ۇلەس قوسىپ جۇرگەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىم وكىلدەرى قاتىستى. باسقوسۋدى قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى اسحات ورالوۆ العى سوزىمەن اشتى.
– قازاق تاريحى تاۋەلسىزدىك پەن ەركىندىك جولىنداعى كۇرەستەر تاريحى ەكەندىگى اقيقات. 1986 جىلعى جەلتوقسان وقيعاسى قازاق حالقىنىڭ سانا-سەزىمىنىڭ قانشالىقتى وسكەندىگىن كورسەتتى. ۇلتتىق سەزىمىنىڭ وسۋىنە ايرىقشا ىقپال ەتتى. بۇل – جالىندى جاستارىمىز بەن تاۋەلسىزدىك كوكسەگەن اتا-بابا رۋحىنىڭ الاۋلاعان كۇن. جەلتوقسان وقيعاسى – ءبارىمىز ءۇشىن ماڭىزدى تاريحي بەلەس, – دەدى اسحات رازدىقۇلى.
سونىمەن بىرگە كەزدەسۋگە مودەراتورلىق ەتكەن ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرورەكتورى ديحان قامزابەكۇلى دا جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ قازاق تاريحىنداعى ماڭىزىن, ودان تاعىلىم الۋ ماسەلەسى تۋرالى ءسوز قوزعادى.
كونفەرەنتسيادا العاش بولىپ بايانداما جاساعان ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى حالىقارالىق قاتىناستار فاكۋلتەتىنىڭ پروفەسسورى ءامىرجان الپەيىسوۆ جەلتوقسان كوتەرىلىسىمەن «جاس تۇلپار» ۇيىمىنىڭ اراسىندا تاريحي ساباقتاستىق بار ەكەندىگىن تىلگە تيەك ەتتى.
– مەنىڭشە, بۇل كوتەرىلىس – ءداستۇردىڭ جالعاسى, مۇندا تاريحي ساباقتاستىق بولدى دەپ ايتا الامىن. تاريحي ساباقتاستىق تۋرالى ايتقاندا 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسى مەن 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىس اراسىنداعى مىنا ءبىر بايلانىسقا نازار اۋدارماسقا بولمايدى. 1916 جىلعى كوتەرىلىستە پاتشا ۇكىمەتى ءتۇرلى امال-ايلا ارقىلى حالىقتى اشىندىرىپ, وزىنە قارسى قويىپ الدى. 1986 جىلعى كوتەرىلىستىڭ الدىندا دا مۇنداي ارەكەتتەر بولدى. كوتەرىلىسكە دەيىن سول كەزدەگى الماتى قالاسىنىڭ اتقارۋ كوميتەتى پاتەردى جالعا بەرۋگە تىيىم سالۋ تۋرالى بۇيرىق شىعاردى. ال ول كەزدە الماتىعا قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن كەلگەن ستۋدەنتتەر, جۇمىسشى جاستار جاتاقحانادا ورىن تيمەسە پاتەر جالداپ كۇنەلتەتىن. ءارى جەرگىلىكتى الماتىلىقتاردىڭ اراسىندا ءوزىنىڭ جەكە پاتەرى بار قازاقتاردىڭ ۇلەسى تىم از ەدى. دەمەك, الگى بۇيرىق ارقىلى قالا بيلىگى سول كەزدەگى ەل استاناسى بولعان الماتىعا قازاقتاردى جولاتقىسى كەلمەدى. تاعى ءبىر داۋلى ماسەلە جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ سيپاتىنا بايلانىستى. وعان بىرەۋلەر وقيعا دەپ قانا اياسى تارلاۋ ماعىنا ۇستەگىسى كەلەدى. شىن مانىندە بۇل كوتەرىلىسكە جاتادى. وسىندا كۋا بولعان جاندار دا ءسوزىمدى قۇپتار, جەلتوقسان كوتەرىلىسى 1986 جىلدىڭ 16 جەلتوقسانىندا ءتۇس اۋا باستالعان كوتەرىلىس 19 جەلتوقسانعا دەيىن جالعاستى. بۇل ونىڭ جاي عانا وقيعا ەمەستىگىن دالەلدەيدى, – دەدى ءامىرجان الپەيىسوۆ.
جەلتوقسانشى ەرمۇحان قۋاندىقوۆ كوتەرىلىسكە قاتىسىپ, قۋعىندالعان جاستاردى اقتاۋداعى جەلتوقسان وقيعاسىن زەرتتەۋ كوميسسياسىنىڭ جۇمىسى تۋرالى باياندادى. ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ جانىنداعى زاماناۋي زەرتتەۋلەر ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى مۇحيت-ارداگەر سىدىقنازاروۆ جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە الەم ەلدەرىندەگى كوزقاراس تۋراسىندا ءسوز سويلەدى.
كونفەرەنتسيادا جەلتوقسان كوتەرىلىسىن زەرتتەۋ, ءادىل باعا بەرۋ, ونىڭ بۇگىنگى ۇرپاققا وتانسۇيگىشتىك قاسيەتىن دارىتۋداعى ماڭىزى تۋراسىندا دا ۇتىمدى ۇسىنىس, كەلەلى پىكىرلەر ايتىلدى. ءوز تاراپىنان جەلتوقسانشىلار جەلتوقسان قاھارماندارىنىڭ اتىن كوشەگە, ساياباققا بەرۋ تۋرالى ويلارىن ورتاعا سالدى. جيىن سوڭىندا باسقوسۋدىڭ قارارى قابىلداندى.
