اساۋقارا

بيىل كوزى ءتىرى بولسا بەلگىلى قالامگەر, وت اۋىز, وراق ءتىلدى جۋرناليست جۇماتاي سابىر­جانۇلى جەتپىس جاسقا تولار ەدى؟! امال نە, اقيقاتتى ار تۇتقان ارداقتى ازامات ەڭسەلى ەلۋدىڭ بەل ورتاسىندا جارىق دۇنيەمەن قوشتاسىپ كەتە باردى

الدىمدا ۇلگى تۇتقان اعام ەدى

بىردە ءبىزدىڭ اۋىل «شۋ» ەتە قالدى. مەكتەپتە وقيمىن. ءتورتىنشى نەمەسە بەسىنشى سىنىپتا بولسا كەرەك. تالقانباي اكەم: «ءبىزدىڭ جۇماتاي اناس­تى گازەتكە جازىپتى عوي» دەپ بوقان قارياعا ايتىپ جاتقان ءسوزىن ەستىپ قالدىم. كەشكىلىك قويدىڭ الدىن كۇتىپ تۇرعانبىز. سول ساتتە تاعى ءبىر كىسى قولىنداعى بۋمالانعان «اۋىل» دەپ اتالعان گازەتتى جايىپ جىبەرىپ, وتىرعاندارعا الگى ماقالانى وقىپ بەردى. ءبارى ريزا بولدى. كەيبىرەۋى قارقىلداپ كۇلدى. اناس اكەمىز «الاكول» بولىمشەسىندە زووتەحنيك بولىپ جۇرگەندە, شارۋاشىلىقتىڭ شارۋاسى قىرىن كەتىپ, ول كىسىنى اۋداندىق رايكومنىڭ بيۋروسىنا سالادى. پارتيانىڭ تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي تۇرعان شاعى. اقىرى, جينالىستا شىرەنىپ وتىرعان دوكەيلەر الدارىندا تۇرعان ادامدى سىلكىپ-cىلكىپ, پارتيادان شىعارۋعا شەشىم قابىلدايدى.

سوڭعى ءسوزدى اناس اكەمىزگە بەرەدى. سوندا ول كىسى: «وسى سىزدەر مەنى پارتيادان شىعارىپ جاتىرسىزدار, ال مەن ەشقاشان كوممۋنيست بولعان ەمەسپىن» دەپ سىپايى ءتىل قاتىپتى. ەسىنەن تانىپ قالا جازداعان كوممۋنيستەر قاراماعىنداعى قىزمەتكەردى تانىماعانى ءۇشىن اۋىلداعى پارتورگتى ورنىنان الىپ تاستايدى. بار وقيعا وسى. بىراق ونى اۆتور جۇمىرلاپ, جۇتىندىرىپ, سول كەزدەگى قوعامنىڭ قوياسىن اشىپ جازعان. اناس دەگەن ادامدى ەمىس-ەمىس ەستىگەنىم بار. ءوزىم كورگەن ەمەسپىن. بالا كۇنىمدە قايتىس بولعان سەكىلدى. كورشى قايروللانىڭ اكەسى ەكەنىن بىلەمىن.

جۇماتاي اعانىڭ ەسىمىن العاش وسىلاي ەستىدىم. بالالىق قيالمەن مەن دە بىردەڭە شيمايلاپ, بولاشاقتا جۋرناليست بولسام دەپ ارماندايمىن. ونىڭ قانداي ماماندىق ەكەنىن تەرەڭ تۇسىنبەيمىن دە. قولىما تۇسكەن كىتاپ پەن گازەت-جۋرنالدى جۇلىعىنا دەيىن وقيمىن. ءسويتىپ, جەرلەس اعامنىڭ جازعاندارىن مەرزىمدى باسپاسوزدەن قۇر جىبەرمەيمىن. ەلىكتەگەنىمدى دە جاسىرعىم كەلمەيدى. ءبىزدىڭ اۋىلدان شىققان تولەگەن سەيداحمەتوۆ دەگەن تاعى ءبىر جۋرناليست بار.

ول كىسىنىڭ ماقالالارى كۇن سايىن اۋداندىق, وبلىستىق گازەتتە قۇلاش-قۇلاش جارىق كورەدى. ال جۇماتاي اعام ولاي ەمەس. ساراڭ جازادى. قىسقا ءارى نۇسقا. ءبىرتۇرلى تۇشىنباي قالام. ءدوپ جازعاندى ەمەس, كوپ جازعان ادامدى كۇشتى قالامگەر دەپ ويلايتىن بالالىق شاق قوي!
1993 جىلى اۋىلدا اعايىن­دار سارى قوشقار باتىر بابامىزعا اس بەردى. سوعان جۇماتاي اعا اقمولادان كەلدى. سىرتىنان كوردىم. جىلقىباي قۇرداسىمەن قاۋقىلداسىپ اڭگىمەلەسىپ تۇر ەكەن. جەتىپ بارىپ, سالەم بەرۋگە باتىلىم بارمادى. 1995 جىلى ءدام جازىپ, اقمولاعا كەلىپ جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇستىم. كۇزدە وقۋ باستالدى.

ەپتەپ ولەڭ جازاتىنىم بار ەدى. سونى وبلىستىق «ارقا اجارى» گازەتىنە الىپ باردىم. رۋحانيات بولىمىندە جۇمابيكە ەگىنباەۆا دەگەن ءجۇزى مەيىرىمدى اقىن اپاي ىستەيدى ەكەن. سول ولەڭدەرىمدى الىپ قالىپ جاتقاندا, كابينەتكە جۇماتاي اعام كىرىپ كەلدى. جۇمابيكە اپاي ول كىسىگە قاراپ:

– مىنا بالا تورعايدان كەلىپتى, – دەپ ايتىپ جاتتى. مەن جىلىستاپ شىعىپ بارا جاتىر ەدىم, – ءاي, ءىنىم توقتا, قاي اۋىلدان بولاسىڭ, – دەپ سۇرادى. قىسىلىپ, اۋىلىمنىڭ اتىن ايتتىم.

– ءا, دەپ بەتىمە جالت قارادى. ءسويتتى دە «ءوزىمنىڭ باۋىرىم ەكەنسىڭ عوي» دەپ ەلدى, تۋىسقانداردى سۇراپ, ولەڭىمدى قاراپ بەردى. ءبىر-ەكى ەسكەرتۋ ايتتى. «سەنىڭ اجەڭنىڭ بۇزاۋىن تالاي ايداپ اكەپ بەرگەم» دەپ جىلى جىميدى.

نايزاعايداي شىندىقتى ايتىپ جارقىلداعان

شىرقىراعان شىندىقتى ايتۋ قاي كەزدە دە وڭاي بولماعان. ونى تەك ايتىپ قويماي, ومىرلىك ۇستانىمعا اينالدىر­عان ادامدار سيرەك. جۇماتاي اعا سول سيرەكتەردىڭ سويىنان. بالا جاسىنان اقيقاتتى ار تۇتىپ وسەدى. ونىڭ ءار جازباسىنان قىلداي قياناتقا توزبەگەن قايسارلىقتى كورەسىز. اۋداندىق «تىڭ شۇعىلاسى», وبلىستىق «تورعاي تاڭى», اقمولا وبلىستىق «ارقا اجارى» گازەتتەرىندە ەڭبەك ەتتى. قازاق جۋرناليستيكاسىنداعى ءوز جولىن قالىپتاستىردى.

بەينەلەپ ايتقاندا, قالىڭ ورمان ىشىنەن سۇرلەۋىن تاپ­قان كانىگى اڭشىعا ۇقسايدى. سابىرجانۇلىنىڭ ءستيلىن ايت­پاي-اق تانيسىز. بۇل – قولعا قالام ۇستاعاندارعا بۇيىرا بەرمەس باق. اسىرەسە, قالامى قىلىشتاي قايراۋلى تۇلعانىڭ رەسپۋبليكالىق «انا ءتىلى» باسىلىمىندا ىستەگەن جىلدارى جۇلدىزى جارقىراپ جاندى. ەگەمەندىكتىڭ ەلەڭ-الاڭ شاعى. ەركىندىكتىڭ «التىن كۇرەك» سامالى ەسىپ, قازاق جۋرناليستيكاسى ءدۇر سىلكىندى. تالانتتى جازۋشى مارات قابانباي پۋبليتسيستيكانىڭ الاڭىندا ارعىماعىن ويناتتى. ونىڭ ءبىر قاپتالىنان جۇماتاي سابىرجانۇلىنىڭ دا تۇلپارى تىرەسىپ وتىردى. حالىقتى ەلەڭ ەتكىزەر تولعامدارىمەن جاسىنداي جارقىلدادى. جۇرت ىزدەپ وقيتىن اۆتورعا اينالدى. سول ۋاقىتتا «انا ءتىلى» باسىلىمىنا كىلەڭ ءبىر شاشاسىنا شاڭ تيمەس جۇيرىكتەر جينالدى. سونىڭ باسىندا باس رەداكتور جارىلقاپ بەيسەنبايۇلى تۇردى.

نە جازسا دا شيراتىپ, شىمىر جازاتىن قالامگەردىڭ تىنىسى اشىلدى. بەلگىلى جۋرناليست سابىرجان شۇكىرۇلى: «جۇماتاي كەيدە ماڭدايعا پيستولەت تىرەپ قويعانداي ايتادى» دەپ جازىپتى. ازات ويلى ازامات قالامىنان وراي دا بوراي نەبىر اسىل دۇنيەلەردى ساۋلاتتى. جۇماتاي اعانىڭ قىسقا حابارلارىن وقىعاندا ەرىكسىز ەزۋىڭىزگە كۇلكى جۇگىرەدى.

تاقىرىپتارى قانداي؟! الىستان قول بۇلعاپ شاقىرىپ تۇرادى. «انانىڭ «اياۋلى ەمەسى» دە بولا ما؟», «ەل بولاتىن جۇرت ەلىرمەيدى», «ات ارتىنا مىنگەس­كەن اياۋلىم-اي…», «شيراماساق شاشىلامىز», «قازاق پا, مازاق پا؟..», «قازاقستانداعى قازاق ماسەلەسى» دەگەن ۇلتتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن ءتىلىپ ايتتى.

فەلەتون جانرىنىڭ وتىن ۇرلەدى. اقيقاتتى تۋ ەتىپ, شىندىقتى شىرىلداپ ايتۋدان جاسقانبادى. وسى ورايدا سىنشى ساعات اشىمباەۆتىڭ مىنا ءبىر ءسوزى ەسىمىزگە تۇسەدى: «ومىردە شىندىق ءۇشىن كۇرەسە بىلمەيتىن ادام, ونەردە شىندىقتى ايتۋدى مۇرات تۇتا بەرمەسە كەرەك. ءومىردىڭ جولى عانا ەمەس, شىندىقتىڭ, كۇرەستىڭ جولى دا تار دا تايعاق جول, سوقتىقپالى, سوقپاقسىز جول, شىرعالاڭى مەن شىتىرمانى كوپ جول, الايدا ەڭ ابىرويلى جول ەكەنىنە ەشكىم دە داۋلاسا المايدى». ءدال وسى ورىندى پىكىر جۇماتاي اعاعا ارنالىپ ايتىلعانداي.
كوبىنەسە سابىرجانۇلىنىڭ جۋرناليستيكالىق شەبەرلىگىن ايتامىز دا, ساتيرالىق تالانتىنا توقتالا بەرمەيمىز. ول كىسى تۋمىسىنان ساتيريك.

ءازىل سوزگە ۇستا بولعان. 1986 جىلى «جالىن» باسپاسىنان «كارى سايتان» دەگەن ءازىل سىقاق كىتابى جارىق كوردى. وعان سول كەزدەگى اۋزى دۋالى قالامگەرلەر جىلى پىكىر بىلدىرگەن. ءبىز دە اعامىزدىڭ كوركەم شىعارمالارىنا زەر سالدىق. ۇلتتىق وبرازعا باي تۋىندىلار. ەرىكسىز جىمياسىز. ءتۇرلى بەينەلەردى كورەسىز. اسىرەسە, وتكەن ءداۋىردىڭ كورىنىستەرى كوز الدىڭىزدا تۇرادى. سول قوعامنىڭ قاتپارلارىنا ۇڭىلەسىز. ايتالىق, «قارايمىن قارايعانعا..» دەگەن شاعىن اڭگىمەنى الايىق. قىسقا عانا, ءارى كەتسە ءبىر جارىم بەت.

شوپاننىڭ اڭگىمەسى. «مەن ايتەۋىر بىرەۋمىن. جاسىم 20 مەن 60 اراسىندا. تۇراعىمدى ايتپايمىن, قاراقۇم, جىلانشىق ءوڭىرىن ۆەرتولەتپەن ءبىر اپتا ارالاساڭىزدار, كورىپ قالۋلارىڭىز مۇمكىن-ءدۇر» دەپ باستالادى. ودان ءارى اۆتور كەڭەستىك كەزەڭدەگى جاھاندا جالعىز ءۇي وتىر­عان شوپان ءومىرىنىڭ اۋىر كۇندەرىن سۋرەتتەيدى. ەل ىشىندەگى اتقا مىنەرلەردىڭ جانى اشىماس قىلىقتارىن اشكەرلەيدى. كەيىپكەرلەردى تارتىمدى بەينەلەپ, وقيعانى ويناتادى.

اتىن كۇتىپ مەكتەپ تۇر

2007 جىلى جۇماتاي سابىرجانۇلىنىڭ الپىس جىلدىعىنا وراي تۋعاندارى ەلگە بارىپ, اعامىزعا اس بەرىپ, ەسكە الۋ كەشىن وتكىزدى. سول كەزدە قارىمدى قالامگەردىڭ كىندىك قانى تامىپ, ءوزى ءبىلىم العان اۋىلىنداعى مەكتەپكە ەسىمىن بەرۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلدى. ونى سول ۋاقىتتاعى اۋدان باسشىلارى قولداپ, قۇجاتتارى ازىرلەندى. ول وبلىستىق ونوماس­تيكالىق كوميسسياعا جونەلتىلدى. مىنە, سودان بەرى دوپتاي دومالاپ ون جىل ءوتتى. ءالى ودان حابار جوق. ءبىر قىزىعى, ءبىزدىڭ اۋىلداعى مەكتەپ ءالى كۇنگە دەيىن لەنين اتامىزدىڭ زايىبى ن.كرۋپسكايا اجەمىزدىڭ ەسىمىمەن اتالادى.

بيىل تاۋەلسىزدىگىمىزگە 26 جىل تولادى. سودان بەرى اجەمىزدىڭ ەسىمى دە وزگەرگەن جوق. ول كىسىنىڭ دە جانى ءسىرى. الىپ تاس سەكىلدى قوزعالمايدى. جۇماتاي اعا جاي قاتارداعى ادام ەمەس. «كارى سايتان», «وكپەلەسەڭ ءوزىڭ ءبىل», «مەن تانىعان شىندىق» دەپ اتالعان كىتاپتاردىڭ اۆتورى, قازاق جۋرناليستيكاسىندا ءوز ورنى بار تۇلعا. ۇلت ءۇشىن باسىن بايگەگە تىگە بىلگەن ازامات. سوندىقتان قالامگەردىڭ جەتپىس جىلدىق مەرەيتويىندا وعان اۋىلىمىزداعى مەكتەپتىڭ اتى بەرىلسە دەپ ويلايمىن.

***

اكەم مەنى «اساۋقارا» دەۋشى ەدى قوعام اۋىر… باسىپ جاتىر ەڭسەنى! – دەپ جازىپتى اعامىز ءوزى تۋرالى جازعان ولەڭىندە. حالقىمىز «اكە بالاعا سىنشى» دەيدى. سابىرجان قاريا ۇلكەن بالاسىن «اساۋقارا» دەپ بەكەر ايتپاعان سەكىلدى. ۇڭىلە بىلسەك, وسى ءبىر اۋىز سوزگە جۇماتاي سابىرجانۇلىنىڭ بار بولمىسى سىيىپ كەتەدى.

ازامات
ەسەنجول