بيىلدان باستاپ كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ تۇرعىندارى جاڭا ەرەجەمەن ءومىر سۇرۋگە كوشەدى. باستى جاڭالىق – 2019 جىلى قازاقستاندىقتار پاتەر يەلەرىنىڭ كووپەراتيۆىنەن (پيك) باس تارتىپ, ونىڭ ورنىنا مۇلىك يەلەرىنىڭ بىرلەستىگى (ميب) قۇرىلادى. مۇنداي وزگەرىس «قر كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسىندا كورسەتىلگەن. زاڭ جوباسىن جاساۋشىلار ءاربىر تۇرعىن ميب-ءتىڭ قالت ەتكەن قيمىلىن الاقانداعىداي باقىلاي الادى دەپ سەندىرىپ وتىر. تۇرعىن ءۇي قاتىناستارىنا قاتىسۋشىلاردىڭ ءوزارا ءىس-قيمىلىنىڭ اشىقتىعىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن تۇرعىن ءۇي قورى مەن تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعىنىڭ (تكش) بىرىڭعاي اقپاراتتىق جۇيەسى ازىرلەنگەن. زاڭ جوباسىنداعى تاعى ءبىر جاڭالىق – ۇيلەردى تولىق جوندەۋدەن وتكىزۋگە قاراجات جينايتىن ارنايى قور قۇرىلادى. قارجى پيراميداسىن قۇرۋعا جول بەرمەۋ ماقساتىندا تۇرعىن ءۇي كووپەراتيۆتەرى مەن باسقارۋشى كومپانيالار (بك) تاراتىلادى. بۇل سالاداعى نەگىزگى وزگەرىس – ۇيلەردى باسقارۋ فورماسى تۇپكىلىكتى اۋىسادى. ەندى وسى ماسەلەگە تولىعىراق توقتالايىق.
پيك پەن بك-لاردان نەگە باس تارتامىز؟
سوڭعى جىلدارى كوپقاباتتى ۇيلەردى باسقارۋ سالاسىندا بىلىق-شىلىق كوبەيىپ كەتتى. شىنىن ايتساق, پيك-تەر جۇمىسىنىڭ اشىق بولماۋى, جوندەۋ كورمەگەن ۇيلەردىڭ توزۋى, قىزمەت كورسەتۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋى, تۇرعىنداردان جينالعان اقشانىڭ «جۇتىلۋى», باسقارۋشى كومپانيالاردىڭ كولەڭكەلى تابىستان بايۋى تۇرعىنداردىڭ نارازىلىعىن تۋعىزىپ كەلگەنى راس. مىناداي ستاتيستيكانىڭ ءوزى بۇل سالادا جۇيەسىزدىك پەن بەيبەرەكەتتىلىكتىڭ ورىن العانىن كورسەتۋدە: ەلىمىزدە ۇزىن-سانى 78 مىڭنان اسا تۇرعىن ءۇي بار. الايدا پيك فورماسىنداعى بار-جوعى 3 مىڭعا جۋىق كوندومينيۋم نىسانىن باسقارۋ ورگانى جۇمىس جۇرگىزەدى. 78 مىڭنان اسا ءۇيدىڭ 35 پايىزى ءتۇپكىلىكتى جوندەۋدى قاجەت ەتەدى. بەيرەسمي دەرەك بويىنشا, پيك-تەر مەن باسقارۋشى كومپانيالاردىڭ 70 پايىزى زاڭسىز قىزمەت ەتەتىن كورىنەدى.
«قوعامدىق قورعاۋشى» رەسپۋبليكالىق تۇتىنۋشىلار مەن كاسىپكەرلەر قۇقىعىن قورعاۋ ۇيىمىنىڭ توراعاسى ۆيكتور سىزدىكوۆ پيك-تەردەن باس تارتۋدىڭ نەگىزگى سەبەبى اۋەل باستان پيك-تەردىڭ قىزمەتىنە ىشكى باقىلاۋدىڭ ءتيىمدى مەحانيزمى بولماعانىن العا تارتادى. «وسى سەبەپتەن تۇرعىن ءۇي قورىنىڭ احۋالى ناشارلاپ, تۇرعىنداردىڭ نارازىلىعى كۇشەيە بەردى. اسىرەسە, كوپقاباتتى ۇيلەردەگى پيك-تەردىڭ جۇمىسىن ەشكىم باقىلاي المادى. ول ول ما, ەلىمىزدە ءۇي سالۋ جۇمىستارى جاپپاي قارقىن العاندا پىسىقايلار قۇپيا تۇردە جەكەمەنشىك باسقارۋشى كومپانيالاردى قۇرىپ الدى. پايدا تابۋ ءۇشىن ءۇي سالۋشىلار ءوزىنىڭ بك-سىن تۇرعىندارعا مىندەتتەپ قويدى. كونبەگەن جاعدايدا ساتىپ العان پاتەرىنىڭ كىلتىن بەرمەي, قوقان-لوقى جاسادى. ءۇي قۇرىلىسىنداعى كەمشىلىكتەردى دە تۇرعىندار ءتولەيتىن جارنالاردىڭ ەسەبىنەن جويىپ وتىردى. ءۇي قۇرىلىسىنىڭ كەپىلدىك قورىنداعى 10 پايىزدىق قاراجاتتى ءوز قالتاسىنا باستى. ول ازداي-اق, جەكەمەنشىك باسقارۋشى كومپانيالار تۇرعىندارعا ورتاق جايلاردى جاپپاي ساتىپ جانە جالعا بەرىپ, تابىسقا كەنەلدى. ولار حالىققا ەشقانداي ەسەپ بەرمەدى. ويتكەنى شاعىن بيزنەس سۋبەكتىسى رەتىندە ولاردى ارنايى ورگانداردىڭ رۇقساتىمەن عانا تەكسەرۋگە بولاتىن ەدى» دەپ ءتۇسىندىردى ماسەلەنىڭ ءمانىسىن ول.
راسىندا دا, مۇنداي كەمشىلىكتەردىڭ ناتيجەسىندە ەلىمىزدە كوپقاباتتى ۇيلەردە تۇراتىن ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارى ءجيى-ءجيى بۇزىلا بەردى. زاڭ جوباسىن جاساۋشىلار بۇل تۇيتكىلدى ماسەلەنى شەشۋدىڭ ءبىر عانا جولى بارىن ايتادى. ول – «ءبىر ءۇي – ءبىر بىرلەستىك – ءبىر ەسەپشوت» قاعيداتىمەن جۇمىس ىستەيتىن ميب-ءىن قۇرۋ.
ميب-ءتىڭ پيك-تەن ايىرماسى – ءار ءۇيدىڭ ءوز شوتى بولادى
بىلاي قاراعاندا, پيك پەن ميب-ءتىڭ ايىرماشىلىعى جوقتاي كورىنەدى. بىراق ميب-ءتىڭ اۋقىمى كەڭىرەك. ويتكەنى مۇلىك يەلەرىنىڭ بىرلەستىگىندە ساۋدا, قىزمەت كورسەتۋ, قوعامدىق تاماقتاندىرۋ نىساندارى بولۋى مۇمكىن. قاراعاندى وبلىستىق ەنەرگەتيكا جانە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى كوميتەتىنىڭ توراعاسى سەرىك تورەگەلديننىڭ ايتۋىنشا, ەكەۋىنىڭ ايىرماشىلىعى – شوتىندا. «ميب-كە كوشكەندە ءار ءۇيدىڭ ءوز شوتى بولادى. تۇرعىندار اي سايىن سول شوتقا اقشا اۋدارادى. ياعني, اعىمداعى جانە تۇپكىلىكتى جوندەۋ جۇمىستارىنا اقشا جينالادى. ول اقشا بىرنەشە اي, جىل ءتىپتى 10 جىل بويى جينالۋى مۇمكىن. ۇلكەن سومادا جينالعان كەزدە تۇپكىلىكتى جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. ال پيك-ءتىڭ ءبىر عانا شوتى بار. سول شوتقا تۇسكەن اقشا كەز كەلگەن ۋاقىتتا ءۇيدىڭ شىعىندارىنا جۇمسالادى» دەپ تۇسىندىرەدى س.تورەگەلدين.
ونىڭ پايىمداۋىنشا, گەرمانيانىڭ تاجىريبەسى بويىنشا ەنگىزىلگەن ميب-تەردى قۇرۋ بىلىق-شىلىعى كوپ سالاداعى ماسەلەلەردى جەدەل شەشەدى دەۋ – قيىنداۋ. «زاڭ جوباسىن جاساۋشىلار وسى جوبانى ەنگىزۋدى ۇيعارىپتى. بالكىم, ودان جاقسى بولار نەمەسە كەرىسىنشە. ەڭ كۇردەلىسى, بۇل زاڭ قابىلدانعان سوڭ تاريفتەردىڭ كۇرت ءوسۋى قوعامدى دۇرلىكتىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن. جۇرت زاڭنىڭ جاڭالىعىن تۇسىنبەي قالادى. ويتكەنى ەلباسىنىڭ ءوزى تاريفتەردى تومەندەتۋگە پارمەن بەرگەنى ءمالىم» دەدى ول.
پيك ءبىر جاقتا, تۇتىنۋشى ءبىر جاقتا
ماجىلىستەگى «حالىق كوممۋنيستەرى» فراكتسياسىنىڭ مۇشەسى, دەپۋتات تۇرعىن سىزدىقوۆ پيك-تەردىڭ جۇمىسىنىڭ قاراپايىم تۇتىنۋشىلار ءۇشىن ءتيىمسىز ەكەنىن ايتادى. «مىسالى, كوپقاباتتى ۇيلەردە جالپى ءۇي شىعىندارىن ء(جۇش) كىم تولەيدى دەگەن ماسەلە بار. بۇل جەردە قاراپايىم تۇتىنۋشىنىڭ مۇددەسى اياققا باسىلۋدا. زاڭنامادا ناقتى جازىلعان پيك پەن ونىڭ مۇشەلەرى اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار قاعاز جۇزىندە قالىپ وتىر. 2015 جىلى 30 ساۋىردە استانا اكىمدىگىنىڭ قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن ەرەجەدە: «جالپى ءۇي شىعىندارىنا جۇمسالعان ەلەكتر قۋاتى ءۇشىن ەسەپتەگىش قۇرالدارىنىڭ كومەگىمەن ەنەرگەتيكالىق كومپانيامەن ءوزى ەسەپتەسەدى» دەپ انىق جازىلعان. ويتكەنى پيك-تەر ءجۇش-ءىن تولەۋ, ورىنداۋ ءۇشىن قۇرىلدى. بىراق «استاناەنەرگوتۇتىنۋ» جشس-ءى جانە وزگە مونوپوليستەر وزدەرىنىڭ ىشكى ەرەجەسىمەن ۇلتتىق زاڭنامانى بۇزۋدا. بۇعان قۇزىرلى ۋاكىلەتتى ورگاندار كوز جۇمىپ قاراۋدا. قازىر ءجۇش-ءى تۇتىنۋشىلاردىڭ اي سايىنعى تولەم تىزىمىنە ەنگىزىلگەن. قاراپايىم تۇتىنۋشى زاڭدى ەسكەرمەي, جىبەرگەن تۇبىرتەك بويىنشا ءجۇش تولەيدى. مونوپوليستەر تيپتىك كەلىسىمشارتپەن ءبارىن «رەتتەپ» قويعان. سوراقىلىقتىڭ ءبىرى, ءتىپتى ءجۇش-ءىن ادام تۇرمايتىن پاتەرلەرگە دە جىبەرەدى. كەز كەلگەن ءۇيدىڭ تۇرعىندارى ءجۇش-ءتىڭ ەسەپتەۋىشىن كورە المايتىنى انىق. ياعني, مونوپوليست ءوزىنىڭ شىعىندارىن دا تۇتىنۋشىعا تولەتكىزىپ وتىر» دەيدى ول.
دەپۋتات مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىندە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى سالاسىنداعى قىزمەتتى قاتاڭ سىناعانىن العا تارتا وتىرىپ, بۇعان قوعام تۇتاستاي ءۇن قوسۋى قاجەت دەپ سانايدى. «پرەزيدەنتتىڭ اسا ماڭىزدى تاپسىرماسى حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان. بۇل جەردە ءار وتباسىنا تۇسەتىن قارجىلىق سالماقتى ازايتۋ جونىندە اڭگىمە قوزعالدى. سول سەبەپتەن كوپ جىلدار بويى مونوپوليستەر حالىقتى الداپ, قىرۋار پايداعا كەنەلگەن جاسىرىن جانە ءبىر-ءبىرىن كوشىرەتىن كوممۋنالدىق تولەمدەردىڭ بارلىعىن ۇكىمەت زاڭناماعا سايكەستەندىرۋى كەرەك» دەيدى تۇرعىن سىزدىقوۆ.
ماقالانى جازۋ بارىسىندا ءبىز قاراپايىم تۇرعىنداردىڭ دا وي-پىكىرىن بىلدىك. سارىارقا اۋدانىنداعى «باتىر كسۆ» پيك-ىنە قارايتىن «باتىس» تۇرعىن ءۇي كەشەنىنىڭ تۇرعىنى ءنازيرا اسانقىزى پيك-تەردىڭ جۇمىسىنا تۇتىنۋشىلاردىڭ شاعىمىنىڭ كوپتىگىن ايتادى. «مىسال كەلتىرەتىن بولسام, ءبىزدىڭ ۇيدەگى قاباتتارعا كوتەرىلەتىن الاڭداردا تۇراعى جوق ادامدار تۇنەيدى. ول جەر وتە لاس, جارىق جوق. ەگەر ءليفتى جۇمىس ىستەمەي قالسا, بالالارمەن قول شام جاعىپ, ازەر تۇسەمىز. ءۇيدىڭ كىرەبەرىسى دە لاس. مەنىڭ ءسوزىمدى كەز كەلگەن كورشىم راستايدى. بۇل شاعىمداردى پيك-ءتىڭ باسشىلىعىنا بارىپ, بىرنەشە رەت ايتتىق. بىراق ەشتەڭە وزگەرگەن جوق. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ تۇرعىندارىنىڭ جانىنا قاتتى باتاتىن ءبىر ماسەلە بار. ول – اۋلاعا توسەلگەن قۇم. جاز, كۇز, كوكتەم مەزگىلىندە بۇل جەر باتپاققا اينالادى. بالالار ونى باسىپ, ۇيگە كىرەدى. وسى قۇمدى باسقا جابىندارعا اۋىستىرۋدى وتىندىك. پيك مۇنداي ماسەلەنى شەشپەيدى, اكىمدىككە بارىڭىزدار دەگەن سىرعىتپا جاۋاپ الدىق» دەيدى ول.
ءنازيرا بىراق پيك-تەردىڭ ورنىنا وسي-ءدىڭ قۇرىلاتىنىن ءالى ەستىمەگەن ەكەن. «شىنىمدى ايتسام, بۇنىڭ قايسى ءتيىمدى بولاتىنىن بىلمەيمىن. ءار ۇيگە بولەك مەكەمە بولعانى دۇرىس شىعار. جاۋاپكەرشىلىك كوبىرەك بولادى. تۇرعىندار ۇيگە قاتىستى نە بولىپ جاتقانىن بىلەدى. ەڭ باستىسى, سول مەكەمە مەن تۇرعىنداردىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس اشىق, بەلسەندى بولاتىن شىعار. قازىر پيك-كە تەلەفون شالساق, كەيدە تىڭدايدى, كەيدە تىڭدامايدى. بىراق ولارعا اي سايىن 2000 تەڭگە اقشا تولەيمىز. پيك-تەردىڭ بىزبەن سويلەسەتىن كەزى – اقشا جيناۋ. وتكەندە كىرەبەرىسكە, ساتىلىق الاڭدارعا ادام جۇرگەندە جانىپ-سونەتىن شامدار ورناتتى. ءار ۇيدەن 3000 تەڭگە قاراجات سۇرادى. بەردىك. سويتسەك, ەلەكتر قۋاتىن ۇنەمدەۋگە قولايلى ەكەن. سونىڭ ارقاسىندا ءجۇش-نە ەلەكتر قۋاتىنا بۇرىنعىدان از اقشا تولەپ ءجۇرمىز» دەپ تۇيىندەدى ءسوزىن ءنازيرا.
ءسوز ءتۇيىنى:
زاڭ جوباسىن جاساۋشىلار «ە-شاڭىراق» اتتى موبيلدى قوسىمشا دايىنداپ قويىپتى. وعان تاجىريبە ەسەبىندە رەسپۋبليكا بويىنشا 190 ءۇي قوسىلعان. ياعني, تەحنيكالىق ءمۇمكىندىكتەردىڭ ارقاسىندا ءبىر مەزگىلدە ەلەكتروندىق جۇيەنىڭ كومەگىمەن ءبارىن باقىلاۋعا بولادى. ءار كومپانيا قانداي جۇمىس ىستەپ جاتقانىن, ءۇي سالۋعا نەمەسە جوندەۋگە قانداي ماتەريالدار ساتىپ العانىن, قانداي شوتتار اشىلعانىن جانە ءار ءۇيدىڭ تۇتىنۋ نورماسى قانداي ەكەنىن كورىپ وتىرۋعا مۇمكىندىك تۋادى. بۇل جوبانىڭ قانشالىقتى ءتيىمدى بولاتىنىن ۋاقىت كورسەتەر.
