ازات ەلدىڭ ايبىنى

جەرگە تۇسكەن قاسيەتتى ءتورت كىتاپتىڭ ءبىرى «ەڭ اۋەلى ءسوز بولعان, ول ءسوز – قۇداي ەدى!» دەپ باستالادى عوي. سول سياقتى اقمولانىڭ استاناعا اينالاتىنى ەڭ اۋەلى ەل ىشىندە ءسوز بولىپ ەدى. ول ءسوز جانە تۋرا ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان 1991 جىلدان ايتىلا باستادى. ءسوزدىڭ شىندىققا اينالاتىنىن, ءسوزدىڭ – قۇداي ەكەنىن سوندا العاش كوز جەتكىزگەن ەدىك. ال ءسوز يەسى – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ بولاتىن. ارادا جەتى جىلداي ۋاقىت وتكەندە ەل شەتىندەگى ەلەۋسىز اقمولا قالاسى – ۇلى دالا ۇرپاقتارىنىڭ ۇلتتىق كەلبەتىنە اينالدى, قالىڭ قازاقتىڭ قورعانى بولىپ قۇرىلدى.

تاۋەلسىزدىك تاريحىنداعى ۇلى كەزەڭ

ەلورداعا ەلدىڭ تۋى تىگىلىپ, كوك بايراعىمىز بيىككە كوتەرىلگەندە, كوك ءبورىنىڭ رۋحى مەن اق بارىستىڭ ايبارى دا قوسا اتويلاپ ەدى-اۋ. سول كەزدە اقمولا وڭىرىنە, سارىارقانىڭ شۇرايلى دالاسىنا ەجەلدەن كوزىن تىگىپ جۇرگەن كوپ دۇشپاننىڭ مىسى كادىمگىدەي باسىلىپ قالدى, دىمى قۇرىدى. ەلوردانى اۋىستىرۋداعى ەڭ اۋەلگى ماقسات تا تاۋەلسىز ەلدىڭ ىرگەسىن بەكەمدەۋ بولاتىن. بىردەن وسىنداي ۇلى مىندەتتى موينىنا جۇكتەگەن استانا التى الاشتىڭ الاسارىپ قالعان ايبىنىن اسقار شىڭعا كوتەرىپ, «كوكتە كۇن, جەردە عۇن» بولعان زامانداعى اتا-بابانىڭ الاپات رۋح-كۇشىن قايتا اسپانداتتى. جەتپىس جىل جۇندەلگەن جىگەرگە جان ءبىتتى, قازاقتىڭ قانىنداعى قاسيەت ءتىرىلدى.«ءبورىلى مەنىڭ بايراعىم. ءبورىلى بايراق كوتەرسە, قوزىپ كەتەر قايداعىم» دەپ ءسۇيىنباي اتامىز جىرالاعانداي, اقمولا توسىنەن كوتەرىلگەن ءبورىلى بايراق قالىڭ قازاققا كىمنىڭ ۇرپاعى ەكەنىن ەسىنە ءتۇسىردى. تاۋەلسىزدىك تاريحىنداعى بۇل كەزەڭ – ۇلى كەزەڭ بولعانى ءسوزسىز. ەل تاعىنا وتىرعان كەزدە ەلباسى دا وسىنى ءبىر ماقسات قىلعان بولۋى كەرەك, ايتپەسە ەلدىڭ رۋحىن كوتەرمەي, ۇلى ىستەرگە باستاۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. سودان كەيىن ەلدە ۇلكەن رەفورمالار قولعا الىندى. ۇلتتىڭ ىشكى قۋاتى ارتقاننان كەيىن ەكونوميكالىق تابىسىمىز دا ەسەلەنە ءتۇستى. حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى كوتەرىلدى. وسىنداي ۇلى قوزعالىستىڭ ءبارى ءبىر ەپيورتالىقتان – ەلباسى مەن ەلوردادان باستاۋ العان. جاستىق جىگەرمەن قارىشتاپ العا باسقان جاس استاناعا الەمدەگى الىپ ەلدەردىڭ قالالارى ەرىكسىز مويىن بۇرىپ قاراۋعا ءماجبۇر بولدى.
ۇلكەن جەتىستىكتەر كەيدە سوعان لايىق ەرلىكتى تالاپ ەتەدى. تاقىر جەردەن جاڭا بوي كوتەرگەن ءالسىز ەلدىڭ استاناسىن كوشىرۋ, ايتۋعا عانا وڭاي ءىس قوي. وسى يدەيانى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن نۇرسۇلتان نازارباەۆقا قانشاما ەرىك-جىگەر, تاباندىلىق پەن باتىرلىق قاجەت بولعانىن سەزىنۋدىڭ ءوزى قيىن. سوندىقتان «ەلوردا – ەلباسىنىڭ ەرەن ەرلىگى!» دەپ جاسامپاز يدەيانىڭ يەسىنە قۇرمەت كورسەتەمىز. ءبىز تۇگىلى, باسقا ەلدەردىڭ مەملەكەت باسشىلارى مۇنى ەرلىك ىسكە بايلايتىندارىن باياعىدا ايتقان. دوستاس مەملەكەتتەردىڭ باسشىلارى باس قوسقان ۇلكەن جيىندا وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى يسلام كاريموۆ «قىمباتتى, نۇرسۇلتان ءابىشۇلى! مەن ءسىزدى باتىل جۇرەكتى ادام دەپ ەسەپتەيمىن. ەل ءۇشىن قيىن كەزەڭدە مەملەكەتتىڭ استاناسىن اۋىستىرۋعا باتىردىڭ باتىرى عانا تاۋەكەل ەتە الادى» دەپ ەرىكسىز مويىنداعانى بار. مۇنداي مويىنداۋلاردى ءبىز الەمدەگى جەتەكشى ەلدەردىڭ قايراتكەرلەرىنىڭ دە اۋزىنان ەستىدىك. سول كەزدە قالىڭ قازاق ەلباسى ءۇشىن دە, ايبىندى ەلوردا ءۇشىن دە ەرەكشە ماقتانىش سەزىمىنە بولەنىپ ەدى. ءبىز ەلباسىنى بۇرىنعىدان دا قاتتى قۇرمەتتەيتىن, بۇرىنعىدان دا قاتتى سۇيەتىن بولدىق. حاندى قۇرمەتتەۋدى, حانعا شەكسىز باعىنۋدى قاسيەتتى قۇران دا, ۇلىق پايعامبارىمىز دا مىندەتتەگەن. قۇدايعا قاراعان قازاقتىڭ وسى مىندەتتى شىن نيەتتەرىمەن, شەكسىز سۇيىسپەنشىلىكپەن بۇلجىتپاي ورىندايتىنىنا ەرىكسىز ريزا بولاسىڭ. الەم اۋدارىلىپ, توڭكەرىلىپ جاتقاندا قازاق ەلىندە مامىراجاي تىرشىلىكتىڭ سالتانات قۇرۋىنىڭ ءبىر سە­بەبى دە – قازاقتىڭ قۇدايعا جاققان قىلى­عىنان شىعار, «تاۋبە!» دەمەسكە امال كەم.

بار قازاقتىڭ ماقتانىشى

بۇگىندە قازاق ەلىنىڭ بولاشاعىن استاناسىز ەلەستەتە المايمىز. استانا – بار قازاقتى بىرىكتىرگەن ۇلتتىق يدەيا! استانا – حالقىمىزدىڭ ماقتانىشى, تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ التىن تۇعىرى! ۇلان-عايىر دالانىڭ شاھارلارى دا, سان مىڭداعان حالقىمىز دا استاناعا قاراپ بوي تۇزەيتىن بولدى. ويتكەنى, استانا – الەمدى مويىنداتقان قالا. ەلوردا ەڭ ءبىرىنشى 1999 جىلدىڭ شىلدە ايىندا يۋنەسكو-نىڭ «بەيبىتشىلىك قالاسى» دەگەن سىيلىعىنا يە بولعان ەدى. سول بايقاۋدا جاس ەلوردا بارلىق ولشەمدەر بويىنشا الەمدەگى ون ەكى قالانى باسىپ وزىپ, وسىنداي مارتەبەگە قول جەتكىزدى. بۇدان سوڭ ەلباسىنىڭ باستاماسىمەن 2003 جىلى ەلوردادا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر كوشباسشىلارىنىڭ ءى سەزى سالتانات قۇردى. بۇل استانانىڭ الەمگە بەيبىتشىلىك پەن تاتۋلىقتى ۇندەيتىن تاعى ءبىر ايعاقتاي تۇسكەن بولاتىن. سودان بەرى دە مۇنداي مارتەبەلى جيىن ەلوردا تورىندە سان مارتە ءوتتى. سونىڭ ءبارى جاس استانانىڭ حالىقارالىق ارەناداعى ساياسي-مادەني سالماعىن ارتتىردى. ال 2007 جىلدان باستاپ, استانادا حالىقارالىق ەكونوميكالىق فورۋمدار وتە باستادى. الەمدەگى ايتۋلى, ءىرى تۇلعالاردىڭ باسىن قوسا­تىن جيىن ءالى كۇنگە تۇراقتى وتكىزىلىپ كەلەدى.

ەلوردا – ەل تابىسىنىڭ ايعاعى

2010 جىلى ەلىمىز ەۋروپاداعى ىنتىماقتاستىق جانە قاۋىپسىزدىك ۇيىمىنا توراعالىق ەتىپ, جىل اياعىندا وسى ىرگەلى ۇيىمنىڭ ءVىى سام­ميتىن وتكىزگەندە وعان الەمنىڭ 73 مەملەكەتىنەن دەلەگاتتار قاتىسقان ەكەن. دۇنيەجۇزىندەگى ەڭ بەدەلدى, بۇۇ, ەۋرو وداق, شىۇ, تمد, ۇقكش سياقتى ۇيىمداردىڭ وكىلدەرى سول سامميتكە كەلگەندە, ەلوردامىزدىڭ ەرەكشە كەلبەتىنە تامسانعاندارىن جاسىرمادى. تورتكۇل دۇنيەنى تۇگەل قاتىسقان جيىننان سوڭ الەم حالقى استانانى جەر شارىنداعى پاريج, لوندون, حەلسەنكي, بۋداپەشت, جەنەۆا سياقتى قالالارمەن قاتار قوياتىن بولدى. الەمگە ايتۋلى جيىننىڭ اسەرى سۋىپ بولماي جاتىپ, استانادا يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ جيىنى دا بىرنەشە قايتارا وتكەن ەدى. وسىلايشا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ «ەۋرازيانىڭ قاق ورتاسىندا ءبىز ورناتقان استانا – قازاقستان حالقىنىڭ دەربەس تاڭداۋى. استانا – ەلدىڭ بولاشاققا سالعان التىن كوپىرى. جاڭا قوعامنىڭ سيمۆولى. الەمنىڭ ەڭ ايتۋلى جيىندارى, وسى ەۋرازيا كىندىگىندە ورنالاسقان جاس استانامىزدىڭ تورىندە وتەتىن بولادى» دەگەن ءسوزى شىندىققا اينالدى. الەمنىڭ ءمۇيىزى قاراعايداي ساياساتكەرلەرى مەن ساراپشىلارى, ايتۋلى تۇلعالارى ەۋرازيا كەڭىستىگىندەگى ەڭ بەلسەندى ورتالىق رەتىندە تالاي مارتە ءبىزدىڭ استانامىزدى اتاعان بولاتىن. مۇنىڭ ءبارى ەلباسىنىڭ ەرەن ەڭبەگى ءھام حالىقارالىق قاۋىمداستىق الدىنداعى ۇلكەن بەدەلىنىڭ ارقاسىندا كەلگەن جەڭىس پەن تابىس ەكەنىنە ەشكىم داۋ ايتا المايدى.
ونىڭ الدىندا رۋحاني, مادەني, ەكونومي­كالىق سيپاتتاعى حالىقارالىق جيىندار وتكىزىپ ەرەكشەلەنگەن ەلوردا 2011 جىلى ءVىى قىسقى ازيادا ويىندارىنىڭ جالاۋىن كوتەرىپ, الەم نازارىن تاعى وزىنە اۋداردى. بۇل تاۋەلسىز ەل تاريحىنداعى ەڭ ءىرى سپورتتىق وقيعا ەدى. جەر شارىنىڭ 27 ەلىنەن كەلگەن سپورتشىلار استانا مەن الماتىداعى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى بىرەگەي سپورتتىق نىسانداردا ءادىل باسەكەگە ءتۇستى. ەلىمىزدىڭ وسى ازيادادا التىن مەدال سانى بويىنشا رەكورد جاڭارتقان كەزى – ەل ەسىندە قالعان ەڭ مەرەيلى ساتتەردىڭ ءبىرى.
ەلوردامىز الەم رۋحانياتىنىڭ ىرگەلى ورتالىعى بولىپ تانىلعاننان كەيىن بىزگە كەلەتىن تۋريستەر سانى دا كوبەيدى. شەتەلدىك قوناقتارعا كورسەتىلەتىن قىزمەت ساپاسىن كوتەرۋ ءۇشىن ءبىز بىرەگەي يننوۆاتسياعا باعىت الدىق. قازىر ەلوردا «اقىلدى يندۋستريانىڭ» الاڭىنا اينالا باستادى. الدا EXPO 2017 حالىقارالىق كورمەسىن وتكىزۋ مىندەتى تۇر. بۇل الەمدىك كورمەنى وتكىزۋ مارتەبەسىن دە ءبىز دۇنيەجۇزىنىڭ بىرنەشە قالاسىن ارتقا تاستاپ, ءادىل باسەكەدە جەڭىپ العانبىز. كورمەدە قازاقستان «بولاشاقتىڭ ەنەرگياسى» تاقىرىبىندا ءوزىنىڭ بارلىق يننوۆاتسيالىق جەتىستىكتەرىن پاش ەتەتىن بولادى. دۇنيەجۇزىلىك كورمە استانانىڭ اتىن تاعى ءبىر اسقاقتاتىپ, جاڭا مۇمكىن­دىكتەرگە جول اشىپ بەرەدى دەگەن سەنىم مول.

مەڭدوللا شامۇراتوۆ