قازىرگى اتا-انالاردىڭ ءبىرازى بالاسىنىڭ ماتەريالدىق جاعدايىن جاساسا دا, رۋحاني الەمىنە ەش ءمان بەرەر ەمەس. كيىمى كوك, كوڭىلى توق كوپ بالانىڭ وي-ساناسى جۇتاڭ. تاربيە تالبەسىكتەن باستالماي ما؟ ءورىسى بيىك بالا وسەدى, ورەسى تار بالا وشەدى. ماسەلە بالانى قالاي تاربيەلەۋدە ەمەس. كىتاپ وقىمايتىن بۋىننىڭ ءوسىپ كەلە جاتقانىندا.
اتا-بابالارىمىز «وقىعان بالا» دەپ وقۋدىڭ قادىر-قاسيەتىن سانامىزعا مىقتاپ سىڭىرگەن ەدى. سول وقىعان ۇرپاق بۇگىن قاتارىنان كەنجە قالعان جوق. عىلىم مەن ءبىلىمنىڭ, قارىشتاپ دامىعان تەحنولوگيانىڭ ءتىلىن تابا ءبىلدى. كىتاپ پەن سمارتفون تۇرسا, ويلانباستان سمارتفوندى تاڭدايتىن, كىتاپتى كىتاپحانا سورەسىنەن عانا كورەتىن ۇرپاقتان قورقۋ كەرەك. سەبەبى كىتاپ وقىماۋدىڭ سوڭى بالانى رۋحاني مۇگەدەكتىك پەن قاتىگەزدىككە الىپ كەلەدى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا, بالاعا اتا-اناسى اپتاسىنا 3-5 رەت كىتاپ وقيتىن بولسا, ول قاتارىنان 6 ايعا وزادى ەكەن. ال بالاسى 5 جاسقا تولعانشا اناسى كىتاپ وقىپ بەرمەسە, وندا قۇرداستارىنان 2 جىل ارتتا قالىپ قوياتىن كورىنەدى. بالاباقشالار مەن مەكتەپ وقۋشىلارىنا ارنالعان ادەبي شىعارمالار جوقتىڭ قاسى. بۇگىنگى جاس ۇرپاقتىڭ ماسەلەسى ەرتەڭگى ۇلتتىڭ قاسىرەتىنە اينالماۋىنا كىم كەپىل؟
كىتاپ وقۋ ادام بويىندا بالا كۇنىنەن قالىپتاسقان داعدى بولۋى ءتيىس. ءومىرى كىتاپ وقىماعان جان بىردەن «اباي جولىن» قولعا السا, كىتاپ وقۋعا دەگەن ىنتاسى تومەندەپ كەتەرى انىق. سوندىقتان كىتاپتى دا ساتى-ساتىمەن, جەڭىلىنەن اۋىرىنا, بالالار ادەبيەتىنەن ەرەسەكتەر كلاسسيكاسىنا اۋىسا وتىرىپ وقىعان دۇرىس. سول كەزدە عانا ادام ساناسى ءبىرتۇتاس الەمگە اينالادى. بالالار ادەبيەتى ماسەلەسى قوعام قايراتكەرلەرىن دە بەي-جاي قالدىرعان جوق. جىل باسىندا سەنات دەپۋتاتى نۇرتورە ءجۇسىپ بالالار ادەبيەتىن دامىتۋ جايلى ۇكىمەت باسشىسى اسقار ءماميننىڭ اتىنا دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى. «باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ «ەرتەگىسىز وسكەن بالا رۋحاني مۇگەدەك ادام» دەگەن قاناتتى ءسوزى بار. گۇلگە سۋ قۇيماسا, سولىپ قالادى. وسپەيدى. بالالار ادەبيەتى دە سول گۇل سياقتى. بۇل سالاعا قوماقتى قارجى بولىنبەسە, ەشكىم جوندەپ اينالىسپايتىن بولادى. كەمبريدج ءتاسىلى بويىنشا, 1-سىنىپقا كىرگەن وقۋشىنىڭ سوزدىك قورى ءۇش مىڭ سوزگە جەتۋى كەرەك. اتا-اناسى كۇنى بويى جۇمىستا, ءسابي كەزىندە ەرتەگى تىڭداماعان, تاقپاق جاتتاماعان بالادا سوزدىك قور قايدان بولسىن؟! سوندىقتان حالىقتىڭ رۋحاني احۋالىن بالالار ادەبيەتىنىڭ دامۋىمەن ولشەۋ قاجەت. بالالار ادەبيەتى دۇرىس وركەن جايعاندا عانا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ تۇعىرى بەرىك بولادى. شىعاتىن كىتاپتاردىڭ ىشىندە بالالار ادەبيەتىنىڭ ۇلەس سالماعى وتە تومەن. تارالىمى دا, ساپالىق جاعى دا كوڭىل كونشىتپەيدى. كەيبىر اۆتورلار كىتاپتاردى ءوز قاراجاتىنا شىعارادى» دەدى نۇرتورە ءجۇسىپ.
سوڭعى ءۇش جىلدا وتاندىق باسپالاردان بالالارعا ارنالعان نەبارى 364 كىتاپ شىعىپتى. ءار جىلى 1000-1500 دانامەن باسىلاتىن كىتاپ ءبىر اۋداننىڭ بالالارىنان اسپايدى. كەزىندە بالالار جازۋشىسى بەردىبەك سوقپاقباەۆتىڭ «مەنىڭ اتىم قوجا» پوۆەسى جىلىنا 300 مىڭ تارالىممەن ونداعان جىل بويى جارىق كورگەن. تاۋەلسىزدىك العالى بالالارعا ارنالعان كىتاپتاردىڭ 70 پايىزى مەملەكەتتىك تىلدە باسىلىپ كەلە جاتسا دا تارالىمى ءبىر «مەنىڭ اتىم قوجا» پوۆەسىنە جەتپەگەن. ءيا, «بالام دەيتىن ەل بولماسا, ەلىم دەيتىن بالا قايدان بولسىن». تۇيتكىلدىڭ ءمانى مەملەكەتتىك دەڭگەيدە بالالار ادەبيەتىنە جاعداي جاساي الماۋدا جاتقان جوق پا؟
قايداسىڭ, جاس جازۋشى؟
جولى كىشى دەمەسەڭىز, بالالار ادەبيەتىنە قالام تەربەۋ ءۇشىن ۇلكەن جۇرەك پەن قايتپاس جىگەر كەرەك. سەبەبى بالالار – تالعامپاز ءارى جانى نازىك. سودان بولار, بىزدە بالالارعا ارناپ جازىپ جۇرگەن قالامگەرلەر قاتارى سيرەك. باسپالار كوبىنە بۇرىنعى كلاسسيكتەردىڭ شىعارمالارىن بىرنەشە قايتالاپ باسىپ كەلەدى. «قازىرگى قازاق ادەبيەتى دە, جالپى باسپا سالاسى سوۆەتتىك ۆاكۋمدا قالىپ قويعان. ۆاكۋمنان شىعۋ كەرەك. بالالار ادەبيەتى دەگەن ءوزىڭنىڭ بالالىق شاعىڭدى جازىپ شىعۋ ەمەس. قازىرگى بالالارعا نە كەرەك ەكەنىن ەسكەرۋ. بۇگىنگى بالالاردىڭ تانىم-تۇسىنىگى باسقا. قىزىعاتىن دۇنيەلەرى مۇلدەم بولەك. شىعارمالاردا قازىرگى دالا, قازىرگى قالا بولۋ قاجەت. بالالار شىعارمالاردان ءدال قازىر قولدانىپ جۇرگەن زاتتارىن, دوس-قۇربىلارىن, انىعىندا ءوزىن كورگىسى كەلەدى. بايقاساڭىز, بۇگىنگىنىڭ بالالارى وتاندى قۇندىلىق دەپ ەسەپتەمەيدى. دۇنيەنىڭ قاي بۇرىشى دا ورتاق مەكەن دەپ بىلەدى. سەبەبى ولار ءبىلىم الىپ, ءوزىن تۇلعا رەتىندە دامىتۋ ءۇشىن شەتەل اسۋدان قورىقپايدى. سوندىقتان وتانشىلدىق باعىتتاعى, پاتريوتيزمگە باۋليتىن شىعارمالاردى كوبىرەك جازۋ كەرەك. سونداي-اق قۇرعاق مورالدى, ۋاعىزدى قابىلدامايدى. سول سەبەپتى شىعارمالار وزەگىندە ولاردى سەلك ەتكىزەتىن كەرەمەت يدەيا بولعانى ءجون» دەيدى بالالار اقىنى سەرىكبول حاسان.
جاس جازۋشىلارىمىز جازۋدان قاشىپ جۇرگەن جوق. ولار دايىن شىعارماسىن باسىپ شىعاراتىن باسپا تابا الماي قينالادى. تاپسا دا سۇراعان قاراجاتتارىن قالتاسى كوتەرمەي تالاي رەت تاۋى شاعىلىپ بەتى قايتقان. جاس جازۋشى مەيىرجان جىلقىبايدىڭ ايتۋىنشا, كوپ باسپاگەرلەر ەشكىم تانىمايتىن جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىن باسپايدى. ويتكەنى قوعامعا بەلگىسىز ەسىمدى تانىستىرۋ مەن كىتاپتى ساتۋ ارتىق جۇمىس. «قانشاما اي, مۇمكىن جىلدار بويى ەڭبەكتەنگەن تۋىندىڭدى ءوز قالتاڭنان باسىپ شىعارۋعا ءبىزدىڭ ەلدە كوپ قارجى كەرەك. ال باسپادان شىققان كىتابىڭنىڭ ساپاسى اقىسىنا ساي كەلمەي جاتادى. بۇدان ارى وقىرمانعا كىتاپتى ساتۋدىڭ ءوزى قيىن. مەن كىتاپتارىمدى ساتۋ ءۇشىن ارنايى سايت اشتىم, كىتاپ دۇكەندەرىنە بەرىپ, الەۋمەتتىك جەلىدە جارنامالاپ جاتىرمىن. بىراق كىتاپ ءوز باعاسىن ءالى دە اقتاعان جوق» دەدى جاس جازۋشى.
سەنات دەپۋتاتى نۇرتورە ءجۇسىپتىڭ ايتۋىنشا, بالالار ادەبيەتىن دامىتۋ ءۇشىن بالالار دراماتۋرگياسى, بالالار پروزاسى, بالالار پوەزياسى باعىتتارى بويىنشا ءتۇرلى بايگەلەر ۇيىمداستىرىپ, بالالار جازۋشىلارىن ىنتالاندىرۋ كەرەك. «مەملەكەتتە قاراجات جوق ەمەس. سونىڭ ەڭ كەم دەگەندە 50 پايىزىن بالالار ادەبيەتىن دامىتۋعا باعىتتاۋ قاجەت. بالالارعا ارنالعان كىتاپتاردى باسىپ شىعارۋعا جەڭىلدىك بەرۋ ءۇشىن قوسىلعان قۇن سالىعىنان بوساتسا. جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەر تاراپىنان كىتاپحانالاردا «بالالار ادەبيەتى» باعدارلاماسىن جاساپ, شىققان جاڭا كىتاپتارمەن تولىقتىرسا دەيمىز» دەدى سەنات دەپۋتاتى.
اۋدارماعا ارقا سۇيەمە
بالالار ادەبيەتىن ەلەڭ ەتكىزگەن بيىلعى جىلدىڭ ءبىر جاڭالىعى الەمنىڭ 80 تىلىنە اۋدارىلعان جوان ءروۋليڭتىڭ ءحارري پوتتەر جايلى كىتابىنىڭ قازاق تىلىندە جارىق كورۋى بولدى. Steppe World & Publishing باسپاسى اۋدارعان «ءحارري پوتتەر مەن ءپالساپا تاس» كىتابى از ۋاقىت ىشىندە كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىققان ساپالى اۋدارما بولدى. «قازىر قازاق اۋديتورياسى شەتەل ادەبيەتىمەن نەگىزىنەن رەسەي ارقىلى تانىسادى. شىعارما اۋەلى ورىس تىلىنە, كەيىن قازاق تىلىنە اۋدارىلعاندا باستاپقى ەرەكشەلىگى, ماعىناسى جوعالادى. ال ءبىز كىتاپتاردى تەك تۇپنۇسقادان اۋدارامىز. اۋدارماشىعا تۇپنۇسقا ءتىلدى 100%, ال قازاق ءتىلىن 200% ءبىلۋى كەرەك دەگەن تالاپ قويامىز. اۋدارمادان قازاق ءتىلىنىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرۋى كەرەك» دەدى باسپاگەر رايسا قادىر.
شىنى كەرەك, قازىرگى كىتاپ دۇكەندەرىندە تۇرعان بالالار ادەبيەتىنىڭ باسىم بولىگى – اۋدارما كىتاپتار. الايدا سول اقساپ تۇرعان اۋدارمانىڭ سالدارىنان بالالاردىڭ سوزدىك قورى جۇتاڭدانۋدا. باسپاگەردىڭ ايتۋىنشا, قازاقشا كىتاپتارعا سۇرانىستىڭ بولماۋىنا ساپاسىز اۋدارما كىنالى. شىعارمالار دۇرىس اۋدارىلماعان كەزدە وقىرمانداردا «قازاق ءتىلدى كىتاپتار تۇسىنىكسىز» دەگەن ستەرەوتيپ پايدا بولادى. سوسىن ەل اراسىندا قازاق ءتىلى الەمدىك دەڭگەيدەگى بەستسەللەر ءتىلى ەمەس دەگەن قيسىق كوزقاراس بار. Steppe World & Publishing باسپاسى وسى قاعيدالاردى بۇزىپ, قازاق تىلىندە سويلەيتىن ۇرپاق تاربيەلەۋدى ماقسات ەتكەن. «الماتىعا كەلگەن ءبىر ساپارىمدا كىتاپ دۇكەندەرىن ارالاپ, قازاق تىلىندە ساپالى ادەبيەت تابا المادىم. «تاۋەلسىز ەلدە حالىق قالاي ءوز تىلىندە كىتاپ وقىمايدى؟» دەگەن سۇراق مازا بەرمەدى. ويتكەنى قاي ەلگە بارسام دا, سول حالىقتىڭ تىلىندە شىققان كىتاپتاردى كورەمىن. كەيىن ساتىپ العان كىتاپتارىم ۇيدەگى بالالارعا قىزىق بولماي, ولار ءبىر-ەكى رەت بەتىن اشقاننان كەيىن ارى قاراي وقىعىسى كەلمەيتىن بولدى. بىراق سوڭعى ءۇش جىلدا بالالار ادەبيەتىندە جاقسى وزگەرىستەر بار. قازىر ۇلكەندى-كىشىلى باسپالاردىڭ ءبارى قازاق تىلىندە كىتاپ شىعارا باستادى. بۇل قازاقتىلدى كىتاپ يندۋسترياسى مەن نارىعىن قالىپتاستىرۋعا ۇلكەن ۇلەس قوسادى. سان ارتقان سوڭ, باسەكە تۋىپ, سودان ساپا تۇزەلەدى» دەدى رايسا قادىر.
بالالار اقىنى سەرىكبول حاساننىڭ ايتۋىنشا, بىزدە جوان ءروۋليڭتىڭ كەيىپكەرلەرىنەن دە قىزىقتى مىڭداعان ميفولوگيالىق كەيىپكەر بار. كەمشىلىگىمىز – سولاردى ءتىرىلتىپ, زاماناۋي شىعارماعا اينالدىرا الماي جاتقانىمىزدا. «اۋدارمامەن اينالىساتىن باسپالاردا مىناداي ستەرەوتيپ قالىپتاسقان. «قازاق اۆتورلارى شەتەلدىكتەردەي جازا المايدى» دەيدى. ول – قاتە ۇعىم. ولار بار بولعانى قازاق اۆتورلارىمەن جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى. ىستەگەن كۇندە دە باتىستىق ۇعىمداردى سىنالاپ تاڭادى. شىعىستىڭ قۇندىلىقتارىن قۇندىلىق سانامايدى. ءايتپەسە بىزدە مۇمكىندىگى بار كوپتەگەن اۆتورلار بار. ءبىزدىڭ قالامگەرلەردىڭ كەمشىلىگى – ىزدەنبەيدى, قازىرگى قوعامنىڭ سۇرانىسىن, بالالاردىڭ تالعامىن زەرتتەمەيدى. ءايتپەسە ەل اراسىندا جاقسى قالامگەرلەر جەتەرلىك. دوكتور سيۋز, دجوان روۋلينگ سەكىلدى اۆتورلاردى ءبىز دە جاساۋىمىز كەرەك. ول ءۇشىن كوماندا بولىپ جۇمىس ىستەۋىمىز قاجەت. بۇل توپتا اۆتوردان بولەك, قوعامنىڭ تامىرشىسى – ادەبي اگەنت, بالالاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن زەرتتەۋشى – پسيحولوگ, كىتاپتىڭ وتىلىمىنە تىكەلەي جاۋاپتى ماركەتينگ, مەنەدجمەنت ماماندارى بولعانى ءجون. سەبەبى بۇگىندە ءبىز ماقتاپ جۇرگەن شەتەلدىك اۆتورلاردىڭ ءبارى دە وسىلاي قالىپتاستى. بىزگە دە بۇل باعىتتى قولعا الاتىن ۋاقىت جەتتى» دەيدى سەرىكبول حاسان.
زامانىنا ساي كىتابى
نارىقتاعى كىتاپتاردىڭ وتىمدىلىگى ونىڭ سانىنا ەمەس, ادەمىلىگى مەن مازمۇنىنا بايلانىستى باعالانادى. ال بۇگىنگى كىتاپتاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ مازمۇنى دا, ديزاينى دا ەسكىرگەن. ارتىق قىلامىن دەپ, تىرتىق قىلاتىن كەيبىر سۋرەتشىلەرىمىز باتىرلارىمىزدان روبوت, جالماۋىز كەمپىردەن زومبي جاساعان. قاراجاتتى ۇنەمدەپ, باسىپ قالۋعا تىرىساتىن ورتا دەڭگەيدەگى باسپالاردا «سۋرەتشى» دەگەن اتىمەن جوق. «قازىر الەمدە پوليگرافيا جاقسى دامىعان, ديزاين مەن گرافيكانىڭ ۋاقىتى. قازاقستانداعى باسپالار جۇمىسى حالىقارالىق ستاندارتتارعا ساي كەلمەيدى. كىتاپتاردىڭ باعاسى قىمبات. حالىقارالىق تاجىريبەلەرگە سۇيەنۋ كەرەك. شەتەلدە اۆتور, يلليۋستراتور, باسپاگەر, ادەبي اگەنت – تۇتاس شىعارماشىلىق توپ كۇش بىرىكتىرەدى. بۇل رەتتە بىزگە الىسقا بارماي-اق, رەسەي تاجىريبەسىنەن ۇيرەنۋگە بولادى. رەسەيدە Aromabook, Scentbook دەگەن باسپالار بار. الما تۋرالى ولەڭ بولسا, المانىڭ ءيىسى شىعادى. وتە تارتىمدى. كىتاپقا ۇيالى تەلەفونىڭىزدى جاقىنداتساڭىز, سۋرەتتەر قيمىلدايدى. مۇنداي كىتاپتى كورگەن بالالار جابىسىپ, ايىرىلماي قالادى. سونداي-اق رەسەيدە «تەاتر تەنەي» دەگەن دە كەرەمەت قوسىمشا بار. سۋرەت ارقىلى بالالاردى ادەبيەتكە قىزىقتىرادى. اۋىلدىق مەكتەپ كىتاپحانالارىندا بالالارعا ارنالعان ادەبيەتتەر جەتكىلىكسىز. ينتەرنەت جانە گادجەتتەر عاسىرىندا بالالار كىتاپ تۋرالى ۇمىتپاۋى ءتيىس» دەيدى نۇرتورە ءجۇسىپ.
ەلىمىزدە بالالار كىتابىن شىعارۋمەن تۇراقتى تۇردە اينالىسىپ كەلە جاتقان «ارۋنا» باسپاسىندا 20 جىلدىڭ ىشىندە ەكى مىڭعا جۋىق بالالار كىتابى جارىق كورگەن. «مەملەكەت تاراپىنان بالالار ادەبيەتىنە قولداۋ جوق ەمەس, بار. بىراق شىعىپ جاتقان كىتاپتاردىڭ تارالىمى ازدىق ەتىپ وتىر. «ارۋنا» – مەملەكەتتىك باعدارلامانى ىسكە اسىرۋعا قاتىسىپ جۇرگەن باسپالاردىڭ ءبىرى. الايدا بۇل باعدارلامالار اياسىندا شىعىپ جاتقان كىتاپتاردىڭ تارالىمى 2000-نان اسپايدى. ياعني ەلىمىزدىڭ شالعاي ايماقتارىنداعى بالالارعا كوپتەگەن كىتاپتارىمىز ءالى دە جەتپەي جاتىر. مەملەكەت تاراپىنان باسپالارعا, كىتاپ دۇكەندەرىنە دەگەن قولداۋ بولسا, سالىق ماسەلەسى قايتا قارالسا دەگەن ۇمىتتەمىز. بالالارعا ارنالعان قازاق تىلىندەگى كىتاپتار از دەگەن ويعا مەن كەلىسپەيمىن. قازاقستاندىق, ساپاسى جوعارى ءتول كىتاپتارىمىز بار. ولاردىڭ تۇرلەرى دە وتە كوپ. بالانىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىراتىن كارتون كىتاپتار, ويىنشىق كىتاپتار, بۇكتەمەلى, كەڭ كولەمدى جازىلمالى كىتاپتار, 3D فورماتتاعى كىتاپتار شىعارۋدامىز. ءتىپتى سويلەيتىن, ەرتەگى ايتاتىن, اۋەن شىعاراتىن تۇرلەرى دە بار. ەڭ باستىسى, ءبىزدىڭ باسپا كىتاپتىڭ سانىنا ەمەس, ساپاسىنا كوڭىل بولەدى. بالالارعا ارنالعان كىتاپ بولعاندىقتان ءتۇرلى-ءتۇستى, سۋرەتتەرى انىق, بوياۋى قانىق, ادەمى, ءتىلى جەڭىل (بالالاردىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىن ەسكەرە وتىرىپ شىعارىلعان), بالانىڭ كىتاپتى وقۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتا الاتىن بولۋى كەرەك. سوندىقتان كىتاپتاردى بەزەندىرۋ ماقساتىندا قازاقستاندىق بەلگىلى سۋرەتشىلەردى دە تاراتامىز. ديزاينى مەن مۇقاباسىنا كوپ كوڭىل بولەمىز. كىتاپ مۇقاباسىن بەزەندىرۋ – وتە كۇردەلى جانە جاۋاپتى جۇمىس. ونىڭ ىشىندە بالالار باسىلىمدارىن بەزەندىرۋ سونشالىقتى وڭاي ەمەس. سوندىقتان بەزەندىرۋ جۇمىسى باسپامىزداعى ديزاين ورتالىعىنا جۇكتەلگەن, دەگەنمەن ءار كىتاپتىڭ ۇتىمدى بولىپ شىعۋىنا تەك ورتالىقتىڭ مۇشەلەرى عانا ەمەس, رەداكتسيالىق القا, شىعارماشىلىق توپ تا اتسالىسادى» دەدى «ارۋنا» باسپاسىنىڭ باس رەداكتورى قارلىعاش بايعابىلوۆا.
«Z ۇرپاق» كىتاپ وقىسا
الەۋمەتتىك جەلىگە كىتاپ وقۋ تۋرالى پايدالى پوست جازاتىن دانيار جىگىتبەكتى وقىرماندار قاۋىمى «ەلىمىزدەگى ەڭ كوپ كىتاپ وقيتىن» ادام رەتىندە جاقسى بىلەدى. دانيار مۇعالىمدەردىڭ ۇيىتقى بولۋىمەن 12-13 جاسىنان ادەبي كىتاپتار وقي باستاعان. «ءوزىمدى كىتاپتى كوپ وقيتىندار قاتارىنا قوسپايمىن. جىلىنا ورتا ەسەپپەن 30 كىتاپ وقيمىن. ءبىر بايقاعانىم, كىتاپقا جاقىن ادامداردىڭ ويى ۇشقىر, ءسوزى ءماندى, ءىسى ناتيجەلى بولادى. بالاعا كىتاپ وقۋ مادەنيەتىن كىشكەنتاي كۇنىنەن باستاپ قالىپتاستىرعان دۇرىس. مىسالى, مەنىڭ بالام قازىر ەرتەگى تىڭدايتىن جاسقا جەتىپ قالدى. بىراق مەن وعان قانداي ەرتەگى وقىپ بەرەتىنىمدى, قانداي كىتاپ اپەرەتىنىمدى ءالى تاپپادىم. بالالار ادەبيەتىنە سۇرانىس بار. ۇسىنىس جوق. بالالار كىتابى قوعامدا دۇرىس ناسيحاتتالماي جاتىر. ولاردىڭ كىتاپ وقىماۋىنىڭ تاعى ءبىر سەبەبى – قاجەتتىلىكتىڭ تۋىنداماۋى. ەگەر دە بالا ءوز ماسەلەلەرىن شەشۋدىڭ جولىن كىتاپتان ىزدەۋدى ۇيرەنسە, كىتاپ وقۋعا دەگەن قاجەتتىلىگى بولادى. جاسوسپىرىمدەر اراسىندا كىتاپ وقۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ ءۇشىن قازىرگى تسيفرلى جۇيەنى قولدانۋىمىز كەرەك. گادجەتتە ەلەكتروندى كىتاپتار 3D, 4D فورماتتا جاسالسا. شەتەلدەردە ارنايى bot-تار بار. بالاعا كىتاپتىڭ كىشكەنتاي بولىگىن جىبەرەدى. ونى وپ-وڭاي وقىپ شىققاننان كەيىن قىزىعىپ جاتسا «كەلەسى» دەپ جازادى. سوسىن ارنايى bot وعان قالعان بولىگىن جىبەرىپ وتىرادى. ءسويتىپ ول بۇكىل كىتاپتى قالاي وقىپ شىققانىن بايقاماي قالادى» دەدى دانيار جىگىتبەك.
تەحنولوگيا دامىپ, بارلىق عىلىم سالاسىندا ادامزاتتىڭ مۇمكىندىگى ارتقان سايىن وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ومىرگە دەگەن كوزقاراسى وزگەرۋدە. قازىرگى مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردى الەۋمەتتانۋشىلار «Z ۇرپاق» دەپ اتايدى. بۇل بۋىننىڭ وكىلدەرى تاڭ اتقاننان كەش باتقانعا دەيىن ۆيرتۋالدى الەمدە ءومىر سۇرە الادى. ناتيجەسىندە جاستاردىڭ اقپاراتتى قابىلداۋ مەجەسى ءوسىپ, ال ءبىر زاتقا ءوزىنىڭ نازارىن 8 سەكۋندتان ارتىق بولە الماۋ پروبلەماسى تۋىندايدى. «بالالار جازۋشىلارى جازعان شىعارمالاردىڭ بالالارمەن قاۋىشا الماي جاتۋىنىڭ ءبىر سەبەبى Z ۇرپاقتى قانداي ادەبيەت قىزىقتىراتىنىن زەرتتەمەۋىنەن سەكىلدى. بۇلاردىڭ قىزىعاتىن زاتتارى: تابىس, ساياحات, عىلىم, روبوتوتەحنيكا, ونەر, قايىرىمدىلىق (ۆولونتەر). بۇگىنگى بالالار كوبىنە وسىنداي تاقىرىپتارداعى ادەبيەتتى ىزدەيدى. تاعى ءبىر جايت – بۇل بالالاردىڭ اقپاراتتى قابىلداۋ مەجەسى جوعارى. كىتاپتىڭ العاشقى بەتى ولار ءۇشىن ماڭىزدى. ەگەر شىعارمانىڭ ءبىرىنشى پاراعىندا ءسىز ولاردى قىزىقتىرىپ, ەرتىپ اكەتپەسەڭىز, ارى قاراي وقىمايدى» دەدى سەرىكبول حاسان.
بالالار ادەبيەتىن دامىتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك قولداۋ اۋاداي قاجەت. وسى ماقساتتا ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانا باسشىسى ءۇمىتحان مۇڭالباەۆا 2021 جىلدى «بالالار ادەبيەتى جىلى» دەپ اتاۋدى ۇسىندى. «قازاق تىلىندە جازىلعان وتاندىق بالالار ادەبيەتى مەن جاس جازۋشىلارعا مەملەكەتتىك دەڭگەيدە قولداۋ كورسەتۋ كەرەك. ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر كىتاپ ارقىلى بىرتىندەپ سىڭەدى. بالانى كىتاپ وقۋعا باۋلۋدى ءاربىر اتا-انا, ۇستاز وزىنەن باستاۋى ءتيىس. قازىرگى بالالاردىڭ كوبى كومپيۋتەرلىك ويىندارعا اۋەس. سوعان قاراماستان ءبىز كىتاپحانا ىشىنەن ارنايى بالالار كىتاپحاناسىن اشىپ, اتا-انالارمەن بىرلەسە جۇمىس جۇرگىزۋدەمىز. قازىرگى تاڭدا بالالار كىتاپحاناسىنا 7908 وقىرمان تىركەلگەن. سوڭعى مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك, بالالاردىڭ ەڭ كوپ وقيتىن كىتاپتارى – بۇرىنعى كلاسسيكتەردىڭ شىعارمالارى» دەدى ءۇمىتحان مۇڭالباەۆا.
كىتاپ وقىماعان بالا ءنار الماعان شىبىقپەن تەڭ. ءار اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ كىتاپ وقۋىنا ىقپال ەتۋى ءتيىس. تەحنولوگيا زامانى دەپ ۇل-قىزىن تەك كومپيۋتەر الدىنا تاڭباي, ءبىر مەزگىل كىتاپ وقىتسا بالانىڭ قيالى ۇشتالىپ, تۇلعاسى قالىپتاسادى. «گادجەت اتاۋلى قانشا دامىسا دا, ادامنىڭ مەيىرىمىنە, اتا مەن اجەنىڭ ەرتەگىسىنە جەتپەيدى. ءدال قازىرگى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ قوعامداعى ەڭ كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى – كىتاپ وقۋ دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋى. قوعامدا «كىتاپ كۋلتى» بولۋى كەرەك. مۇنسىز الىسقا بارا المايمىز. بالا تۇرماق, ارنايى ءتىل ماماندارى نەمەسە سول سالاعا جاقىن قوعام يەلەرى بولماسا, ەرەسەكتەردىڭ ءوزى دە كىتاپ بەتىن اشپايتىن حالدە ەكەنى – اششى شىندىق. بۇل ماسەلە تەك بىزدە عانا ەمەس, شەت مەملەكەتتەردىڭ كوبىندە, ءتىپتى كىتاپ وركەنيەتى دامىعان باتىس ەۋروپا ەلدەرىندە دە دابىل قاعارلىق دەڭگەيگە جەتىپ وتىر. مۇنداي قاۋىپ ادامگەرشىلىك جانە قۇقىقتىق ولشەمدەرى جەتىلگەن, ومىرلىك قۇندىلىقتار جۇيەسى ناقتىلانعان قوعام ورناتۋ ءۇشىن ۇلكەن كەدەرگى بولاتىنى ءسوزسىز. سول سەبەپتى دە, اسىرەسە, ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن, كەزەك كۇتتىرمەي شەشىلۋى ءتيىس تۇيتكىلدىڭ ءبىرى – قوعامنىڭ, ونىڭ ىشىندە جاستار مەن بالالاردىڭ كىتاپ وقۋ مادەنيەتىنىڭ قالىپتاسۋى» دەدى نۇرتورە ءجۇسىپ.
ەگەر ءبىز قازىرگى بالالارعا قاجەتتى شىعارما جازىپ ۇسىنا الماساق, ولار بۇل بوستىقتى باسقا نارسەمەن تولتىرادى دا, ەرتەڭ وپىق جەيمىز. سەبەبى بولاشاقتا ءبىزدىڭ ەلدى وسى بالالار باسقارادى.
كوكتەم قارقىن
