ءبىزدىڭ جاستاردىڭ تۇگەلگە جۋىعى ساۋاتتى. مەكتەپتەن سوڭ جوعارى وقۋ ورنىنا ءتۇسۋ, ودان سوڭ ماگيستراتۋرا باعدارلاماسىمەن ءبىلىمىن جالعاستىرۋ كوبىسى ءۇشىن بۇلجىماس زاڭعا اينالىپ كەتكەندەي. الايدا سول ۇل-قىزداردىڭ اراسىندا عىلىمعا جاڭالىق الىپ كەلىپ جاتقاندارى سيرەك. نەگە ءبىز «باتىس عالىمدارى» دەگەن تىركەستى ءجيى ەستيمىز؟ «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن ۇلىبريتانيادا وقىپ جۇرگەنىمدە, وسى سۇراقتىڭ جاۋاپتارى وزىنەن-ءوزى تابىلعانداي بولدى. كورگەنىمدى سىزدەرمەن بولىسەيىن.
جوعارى بىلىمگە ءبارى ۇمتىلمايدى
العاش ۋنيۆەرسيتەتكە بارىپ, توبىممەن تانىسقاندا كۇتپەگەن جايتقا كۋا بولدىم. كىلەڭ اعىلشىنداردىڭ ورتاسىندا وقيمىن دەگەن ءۇمىتىم ءبىر-اق ساتتە جوعالدى. ءجۇز شاقتى ستۋدەنتتىڭ شامامەن تەك جيىرماسى عانا بريتانيالىقتار, قالعانى شەتەلدىكتەر (قىتايلار, ۇندىلەر, ارابتار) ەكەن. كەيىن بىلگەنىمدەي, جەرگىلىكتى جاستار ماگيستراتۋراعا اسا قۇلشىنا بەرمەيتىن بولىپ شىقتى. ماگيستراتۋرا تۇرماق, باكالاۆرياتقا ءتۇسۋدىڭ ءوزى ولار ءۇشىن بىزدەگىدەي مىندەتتى شارۋا سانالمايدى. مىسالى, ۇلىبريتانيا ۇكىمەتىنىڭ سايتىندا جاريالانعان ستاتيستيكاعا سۇيەنسەك, 2016-2017 وقۋ جىلىندا 18 جاستاعى بريتانيالىق جەتكىنشەكتەردىڭ تەك 28 پايىزى عانا جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ستۋدەنتى اتانعان. جاستاردىڭ كوپشىلىگى كاسىپتىك كوللەدجدەردى ءتامامداپ, سول ماماندىقتارىمەن ناپاقا تابۋدى كوزدەيدى. ۋنيۆەرسيتەتكە, ونىڭ ىشىندە ماگيستراتۋرا مەن دوكتورانتۋراعا كەلەتىندەردىڭ باسىم بولىگى – بولاشاقتا ءوز جولىن عىلىممەن بايلانىستىرۋدى قالايتىندار. وقۋعا وسىلاي سانالى تۇردە بەت بۇرعاندىقتان, ولار ساباققا سالعىرت قارامايدى, سالالارىن قىزىعىپ زەرتتەيدى. تىڭعىلىقتى اتقارىلعان جۇمىستىڭ ەرتە مە, كەش پە, ناتيجە بەرەتىنى بەلگىلى عوي.
عىلىمداعى جاناشىرلىق
وقۋ جىلى باستالىسىمەن, كۇن سايىن ەلەكتروندى پوشتامىزعا مۇعالىمدەر تاراپىنان ءتۇرلى مازمۇنداعى حاتتار ۇزدىكسىز كەلىپ تۇراتىن. ءبىر حاتتا ەسسە تاقىرىبىنا قاتىستى كىتاپتاردىڭ ءتىزىمى بەرىلسە, ەندى ءبىرى اكادەميالىق جۇمىستى قالاي جازۋ كەرەكتىگى جايلى نۇسقاۋلىقتار بولاتىن. ودان بولەك, ءار ستۋدەنتتەن كەلگەن سۇراقتاردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ, جاۋاپ جازىپ, تۇگەلدەي بارىمىزگە قايتا جىبەرەتىن. جازبانىڭ قۇرىلىمى, كولەمى, باعالانۋىنان باستاپ ۇساق ءماسەلەلەرگە دەيىنگى بارلىق ساۋالدارىڭنىڭ شەشىمىن سول حاتتان تاباسىڭ. كۋرستىق جۇمىستى تاپسىرار ۋاقىت تاياعاندا وقىتۋشىلاردان «ۇلگەرىپ جاتىرسىڭ با؟», «دەدلاين مىنا كەزدە بولادى, ەسىڭنەن شىعىپ كەتپەسىن», «تۇسىنبەگەن نارسەلەرىڭ بولسا, پالەن ۋاقىتتا كەڭسەمە كەل», «جازىپ بىتىرگەن ءبىر ءبولىمىڭدى ماعان جىبەرە بەرۋىڭە رۇقسات, قاراپ شىعىپ, پىكىرىمدى ايتايىن» دەگەن ءتارىزدى حاتتار جاۋادى. وقۋ جىلى بويى كورسەتەتىن وسىنداي قامقورلىقتارىنىڭ ارقاسىندا زەرتتەۋ تاقىرىبىڭ قانداي قيىن بولماسىن, ونى ءۇلكەن ىجداھاتتىلىقپەن جازىپ شىعاسىڭ.
كوشىرمەنى كەشىرمەيدى
ال زەرتتەۋ جۇمىسىن جازۋدىڭ وزىنە توقتالساق, ول انگليادا ناعىز «ينەمەن قۇدىق قازعانداي» قيىن ءارى ۇزاق ءىس ەكەن. ءبىر كىتاپتىڭ ءبىر ابزاتسى مەن ەكىنشى كىتاپتىڭ ەكىنشى ابزاتسىن قۇراپ, «كۋرستىق جۇمىس» جازۋعا ۇيرەنگەن باسىمىز العاشقىدا ابدەن قاتتى. ونداي قۋلىق مۇندا وتپەيدى. ويتكەنى بارلىق جۇمىستار مۇعالىمگە كەلمەستەن بۇرىن Turnitin اتتى جۇيەدە پلاگياتقا تەكسەرىلەدى. بىرەۋدەن «ۇرلاعان» ءار تىركەس قىزىلدى-جاسىلدى ەتىپ بەلگىلەنىپ, جانىنداعى باعانعا الگى ەڭبەكتىڭ اتاۋى, اۆتورى, قاي جىلى جانە قاي جەردە باسىلعانى سەكىلدى اقپارات تۇگەلدەي اتىپ شىعادى. سوندىقتان ەڭبەگىڭ تۇگەلدەي دەرلىك ءوزىڭنىڭ سوزىڭمەن جازىلۋى ءتيىس. جازعاندا دا, سويلەمىڭنىڭ ارقايسىسى ناقتى دالەل تالاپ ەتەدى. ايتالىق, جاي عانا «جەر دومالاق» دەپ جازا المايسىز, سول تىركەستىڭ قاسىنا جەردىڭ دومالاق ەكەنىن راستاعان عالىمداردىڭ ەڭبەگىن بىرگە اتاپ وتەسىز. سوندا شامامەن 1000 ءسوزدىك شاعىن ەسسەنى جازۋ بارىسىندا ءسىز كەمىندە 20-30 كىتاپپەن تانىسىپ ۇلگەرەسىز. مۇنىڭ ءوزى ءسىزدىڭ وسى تاقىرىپ تۋرالى ءبىلىمىڭىزدى ايتارلىقتاي ارتتىرادى.
كىتاپحانادان دۋشتى دا تاباسىڭ
اكادەميالىق جىلدىڭ جەمىستى بولۋىنا وقۋ ماتەريالدارى دا قاتتى اسەر ەتەدى. مەن بۇل جەردە ءپالەن مىڭداعان كىتاپ قورى تۋرالى ايتقالى تۇرعان جوقپىن. كىتاپ بىزدە دە جەتەدى. بىراق انگلياداعى جۇيەنىڭ ۇناعان تۇسى, ولار كىتاپتى ستۋدەنتكە مەيلىنشە قولجەتىمدى ەتۋگە ۇلكەن نازار اۋدارادى. ماسەلەن, ءار ۋنيۆەرسيتەتتىڭ سايتىنداعى ىڭعايلى ەلەكتروندى كىتاپحانا ارقىلى ميلليونداعان عىلىمي ەڭبەكتەردى ۇيدە وتىرىپ-اق تەگىن وقۋعا بولادى. ءداستۇرلى كىتاپحانالارىنىڭ ءوزى 24 ساعات بويى جۇمىس ىستەيدى. وندا توپپەن جۇمىس ىستەۋگە نەمەسە تىنىشتىقتا ساباق وقۋعا ارنالعان زالداردان باستاپ دۋش بولمەلەرىنە دەيىن بار. ۇيگە قايتۋعا ەرىنسەڭ, دۋشقا ءتۇسىپ ءبىر سەرگىپ شىق تا, جۇمىسىڭدى جالعاستىرا بەر. ايتىلعانداردان بولەك, مۇعالىمنىڭ ءار ساباق سايىن ستۋدەنتتەرگە كورسەتەتىن پرەزەنتاتسيالىق سلايدتارى كۇندە كەشكىسىن تۇراقتى تۇردە ورتاق ءجۇيەگە ەنگىزىلىپ وتىرادى. ءبىر توقسان بۇرىنعى ەسكى تاقىرىپتى ەسىڭە تۇسىرگىڭ كەلسە, عالامتوردى اشىپ, اككاۋنتىڭا كىرەسىڭ دە, كەرەكتى سلايدتى تاۋىپ الا سالاسىڭ.
ماماندىقتار مەيلىنشە تەرەڭدەتىلگەن
ماماندىقتار تىزىمىندە ءوز قالاۋىڭا بارىنشا ساي كەلەتىن سالانى تاڭداۋعا مۇمكىندىك مول. مىسالى, ءسىزدى جاساندى ينتەللەكت سالاسى قىزىقتىرادى دەلىك. سول نارسە تۋرالى مىناداي ماماندىقتاردا وقىتادى-اۋ دەپ ويلانىپ, الىستان توپشىلاپ جۇرمەيسىز. ۋنيۆەرسيتەتكە باراسىز دا, تۇپ-تۋرا «Artificial intelligence» («جاساندى ينتەللەكت») دەگەن ماماندىققا تۇسەسىز. بۇدان بولەك, ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە Creative Writing (كرەاتيۆتى جازۋ), Music Management (مۋزىكا مەنەدجمەنتى), Occupational Psychology (كاسىپتەر پسيحولوگياسى), Commercial Project Management (كوممەرتسيالىق جوبالار مەنەدجمەنتى), Disaster Management (اپاتتار مەنەدجمەنتى), Gender and Culture (جىنىس جانە مادەنيەت) سەكىلدى اتاۋى ەرەكشە ماماندىقتار بولدى. تاعى ءبىر ايتا كەتەتىنى, پاندەر سانى وتە از. ستۋدەنتتەر ءوز سالالارىنا ماكسيمالدى جاقىن مودۋلدەردى عانا وقيدى. ولاردىڭ جارتىسى مىندەتتى بولسا, قالعان جارتىسى تاڭداۋعا بەرىلگەن. ەگەر تاڭداعان ءپانىڭىز كوڭىلىڭىزدەن شىقپاسا, توقساننىڭ العاشقى ەكى اپتاسىندا باسقاسىنا ەش قيىندىقسىز اۋىستىرا الاسىز.
ستۋدەنتتەردىڭ مۇڭى مەن سىرىن تىڭدايدى
ۇلىبريتانيادا ستۋدەنتتەرگە ۋنيۆەرسيتەت تاراپىنان كورسەتىلەتىن پسيحولوگيالىق قولداۋ دا وتە كۇشتى. ءار دەپارتامەنتتە شاكىرتتەردىڭ تۇرعىلىقتى جايى, دەنساۋلىعى نەمەسە باسقا دا جەكە ماسەلەلەرىنە قاتىستى كەڭەس ايتاتىن ارنايى ماماندار وتىرادى. قانداي دا ءبىر ۋايىمىڭىزعا بايلانىستى جۇمىسىڭىزدى ۋاقىتىلى وتكىزە الماساڭىز, جاڭاعى كىسىلەر دەدلاينىڭىزدى ۇزارتىپ, باسقا دا كەرەكتى جاعدايلاردى جاسايدى. ول ماماندارمەن جەكە جولىعىپ تا, تەلەفون نە ەلەكتروندى پوشتا ارقىلى دا حابارلاسۋعا بولادى. بۇدان بولەك, ۋنيۆەرسيتەت ىشىندە ءانونيمدى كومەك بەرەتىن ورتالىقتار دا بار. ءسىز تۋرالى بىردە-ءبىر دەرەكتىڭ جاريا بولمايتىنىنا ەش كۇمانسىز سەنە بەرىڭىز. جالپى, جەكە باسقا قاتىستى اقپارات ول جاقتا قاتتى قۇپيا ساقتالادى.
P.S: ستۋدەنتتەردىڭ جەمىستى جۇمىس جاساۋىنا جوعارىدا ايتىلعانداردان باسقا دا ءتۇرلى فاكتورلار اسەر ەتەتىنى راس. مەن تەك ماگيسترانت رەتىندە وزىمە ماڭىزدى كورىنگەن جايتتاردى عانا جازدىم. بۇرىن قازاقستاندا دا ءبىلىم العانىممەن, ول كەزدەگى اكادەميالىق جەتىستىگىم بۇل جولعىدان الدەقايدا تومەن بولعان-دى. ەكى بولەك جۇيەدەگى ايىرماشىلىقتاردى ساراپتاي كەلە, ەۋروپاداعى وقۋدىڭ ستۋدەنتكە نەلىكتەن پايدالىراق بولاتىنىن تۇسىنگەندەيمىن.
بوتاگوز ماراتقىزى
وتە كەرەمەت