الەمدە COVID-19 كۇن ساناپ, قايتا ءورشىپ كەلەدى. بۇگىندە 215 ەلدە كۆي جۇقتىرعاندار سانى 41 594 543 ادامعا جەتىپ, ءوسىم 1,1 پايىزدى قۇرادى. شەتەلدەگى جاعدايدى باقىلاپ وتىرعان قازاقستان بيىل 6 قازاننان باستاپ مەملەكەتتىك شەكارالارىندا سانيتارلىق-كارانتيندىك باقىلاۋ جۇمىستارىن كۇشەيتتى. ىشكى دايىندىعىن دا پىسىقتاپ وتىر. سوعان قاراماستان وسى اپتادا ەلىمىزدىڭ 12 وڭىرىندە ۆيرۋس جۇقتىرۋ ءوسىمى 1,2 ەسەگە ارتتى. سونىڭ ىشىندە ناۋقاستاردىڭ ەڭ كوبى – نۇر-سۇلتاندا. ودان كەيىنگى ورىنداردا شقو, الماتى قالاسى, پاۆلودار, سقو, قاراعاندى, اتىراۋ وبلىستارى تۇر. بۇل جالپى سىرقاتتانۋدىڭ 74 پايىزىن قۇرادى. جاڭا وقۋ جىلى باستالعالى 250 بالادان اۋرۋ ينفەكتسياسى انىقتالدى.
قازاقستانعا ەڭ العاش كوروناۆيرۋس شەتەلدەن كەلگەن ازاماتتار ارقىلى تارادى. سول سەبەپتى شەكاراداعى سانيتارلىق-كارانتيندىك باقىلاۋ كۇشەيتىلدى. سودان بەرى اۆتوموبيل جولدارى ارقىلى مەملەكەتتىك شەكارادان 73 591 شەتەلدىك جانە ەل ازاماتى وتكەن. سولاردىڭ ىشىنەن پتر-انىقتاماسى جوق 5967 ازامات ەكى كۇندىك كارانتينگە جاتقىزىلدى, ال تەست تاپسىرعاننان كەيىن ولاردىڭ 122-نەن ۆيرۋس تابىلعان. حالىقارالىق اۆيارەيستەر ارقىلى ەلگە 34 مىڭنان استام ادام كەلسە, سونىڭ 6 مىڭعا جۋىعى تەست انىقتاماسى بولماعاسىن, تەكسەرۋگە الىنىپ, سونىڭ بارىسىندا 19 ادامعا دەرت جۇققانى بەلگىلى بولعان. وسىلايشا ەلىمىزدە اۋرۋ جۇقتىرعاندار سانى 109 907 ناۋقاسقا جەتتى. ونىڭ ىشىندە 105 385 ناۋقاس جازىلدى, 2 662 ادام ەمدەلۋدە, 1796 ادام دەرتتەن كوز جۇمدى. شەتەلگە شىعاتىن قازاقستاندىقتار اراسىندا اۋرۋدى نەگىزىنەن تۇركيا, ءباا جانە ەگيپەتكە بارعان ساپارلارىنان جۇقتىرىپ كەلەتىندەر كوپ.
رەسەيدە شەكتەۋ كۇشەيدى
ەپيدەميا باستالعالى رەسەيدە كوروناۆيرۋس ينفەكتسياسىن 1 463 306 ادام جۇقتىردى, سونىڭ 25,2 مىڭى قايتىس بولدى, 1,1 ملن ادام جازىلدى. 21 قازاندا ءبىر تاۋلىكتە ەلدە پاندەميا كەزىندەگى ادام ءولىمى بويىنشا ەڭ ۇلكەن كورسەتكىش – 317 ادام كوز جۇمدى. اۋرۋلار مەن ءولىم سانىنىڭ كوپتىگى جاعىنان ەل استاناسى – ماسكەۋ ءبىرىنشى ورىندا. الەمدە ادام ءولىمى ەڭ كوپ ەلدەردىڭ كوش باسىندا اقش, برازيليا, ءۇندىستان, مەكسيكا, ۇلىبريتانيا تۇر. بۇل تىزىمدە رەسەي – 13-ورىندا. بۇعان دەيىن ماسكەۋ مەرى سەرگەي سوبيانين قالادا جان ساقتاۋ بولىمىنە تۇسەتىن اۋىر ناۋقاستار عانا ەمەس, دەرتتەن كوز جۇمعاندار دا كوبەيىپ بارا جاتقانىن ايتقان ەدى. ءسويتىپ 28 قىركۇيەكتەن باستاپ قوسىمشا شەكتەۋ شارالارىن ەنگىزگەن. سول شەكتەۋلەر اياسىندا ماسكەۋدەگى كومپانيالار مەن كاسىپورىنداردى 5-28 قازان ارالىعىندا قىزمەتكەرلەرىنىڭ 30 پايىزى مەن 65 جاستان اسقان جانە سوزىلمالى اۋرۋلارى بار جۇمىسكەرلەرىن قاشىقتان جۇمىس ىستەتۋگە كوشىرۋىن مىندەتتەگەن. سونىمەن قاتار 6-11 سىنىپ وقۋشىلارىن دا قاشىقتان وقىتۋعا كوشىرگەن. ەگدە جاستاعىلارعا مۇمكىندىگىنشە ۇيدەن شىقپاۋلارى ەسكەرتىلگەن. سوعان قوسا بارلار, تۇنگى كلۋبتار مەن بي كەشتەرىندە ءتۇن جارىمىنان تاڭعى 6-عا دەيىن جۇمىس ىستەيتىندەر ءوز جۇمىستارىنا تەك QR-كود نەمەسە سمس بويىنشا ۇيالى بايلانىس نومىرلەرىن تىركەتكەندە عانا كەلە الاتىن ەتكەن.
رەسەيدە بيىل مامىر ايىنان باستاپ قوعامدىق كولىكتەر مەن ساۋدا ورىندارىندا مىندەتتى ماسكا تاعۋ رەجيمى قاتاڭ ساقتالادى.
نارازىلار قارا كورسەتتى
ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەلىندەگى دەرت جۇقتىرعانداردىڭ رەكوردتىق كورسەتكىشتەرى بيلىكتى شەكتەۋ شارالارىن كۇشەيتۋگە ماجبۇرلەۋدە. ماسەلەن, سلوۆەنيادا وسى اپتادان باستاپ 30 كۇن بويىنا ەپيدەميا رەجيمى ەنگىزىلۋدە. يتاليادا بار, رەستوراندار جۇمىسىنا شەكتەۋ قويىلىپ, قالالار مەرلەرى كومەندانتتىق ساعاتتى وزدەرى ەنگىزە الاتىن بولدى. ال شۆەيتساريادا وسى دۇيسەنبىدەن باستاپ بارلىق جەردە 15 ادامنان ارتىق جينالۋعا تىيىم سالىنىپ, كافەلەرگە بارۋدىڭ جاڭا ەرەجەلەرى جاسالدى.
الايدا بۇل شەكتەۋلەرگە نارازىلار دا جوق ەمەس. مىسالى, پراگادا فۋتبول فاناتتارىنىڭ شەرۋى پوليتسيامەن قاقتىعىسقا ۇلاستى. فۋتبول جانكۇيەرلەرى اياقدوپ جارىسىنىڭ بولماي قالعانىنا نارازىلىق ءبىلدىردى. ولاردى توقتاتۋ ءۇشىن پوليتسيا سۋ اتقىشتار مەن كوز جاساۋراتاتىن گاز قولدانۋعا ءماجبۇر بولعان.
تۋرا وسىنداي اكتسيا سلوۆاكيادا دا ءوتىپ, ونىڭ سوڭى دا ءدال سولاي اياقتالدى. بۇل ەلدە شەرۋگە قاتىسۋشىلار ۇكىمەتتىڭ توتەنشە جاعداي رەجيمىن ەنگىزگەنىنە قارسى شىقتى. پوليتسياعا شابۋىل جاساعاندار 25 جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايرىلۋى مۇمكىن. ال ابحازيادا كوروناۆيرۋسپەن كۇرەسكە رەسەيدەن 100 ورىنعا ەسەپتەلگەن ءموبيلدى اسكەري گوسپيتال كومەككە كەلدى. ونى سۋحۋميدە ورنالاستىرۋ كوزدەلۋدە.
ۋكراينالىقتار بولسا, كوروناۆيرۋسقا قارسى رەسەيدىڭ ۆاكتسيناسىن ساتىپ الماۋعا ناقتى جانە سوڭعى شەشىمىن شىعاردى. بۇل تۋرالى ۋكراينانىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى امەريكالىق ديپلوماتيالىق ۇكىمەت باسشىسىمەن كەزدەسۋىنەن كەيىن اقش ەلشىلىگىنىڭ سايتىندا جاريالاندى.
ەۋرووداققا مۇشە ەلدەر اراسىندا كۆي جۇقتىرعان ازاماتتارىنىڭ سانى ميلليوننان اسقان العاشقى ەل – يسپانيا. بيلىك قازىر ەلدە دەرتتىڭ ورشۋىنەن تۇتاستاي قالالارىن جابۋعا ءماجبۇر. سونىڭ ىشىندە مادريد تە بار. ناۆاررا جانە ريوحا وڭىرلەرىندەگى شەكارالار ەكى اپتاعا جابىلدى. كاتالونيادا تاۋلىك بويى ىستەيتىن دۇكەندەر مەن بارلار جۇمىسى توقتاتىلدى. ەلدىڭ وقشاۋلاندىرىلعان تۇرعىندارىنىڭ جالپى سانى 5 ميلليوننان اسادى. سوڭعى تاۋلىكتىڭ وزىندە ەلدە 17 مىڭ ادامنان ۆيرۋس انىقتالعان. فرانتسيادا دا COVID-19 جۇقتىرۋشىلار سانى ميلليون ادامعا تاياپ قالدى. دارىگەرلەر ەلدەگى اۋرۋحانالارداعى جۇكتەمەنىڭ كوپتىگىن ايتىپ دابىل قاعۋدا.
ۇلىبريتانيادا سەنبىدەن باستاپ ءبىر جارىم ملن ادام تۇراتىن وڭتۇستىك يوركشير گرافتىعى كارانتينگە جابىلادى. مۇندا قوناققا بارۋعا, عيماراتتار ىشىندە ءىس-شارالار وتكىزۋگە تىيىم سالىندى. ال كوشەدە 6 ادامنان ارتىق جينالۋعا شەكتەۋ قويىلدى. سونىمەن قاتار كافەلەر مەن ويىن-ساۋىق ورىندارى دا جابىلماق. جاعدايى وسىنداي حالگە تۇسكەن ەۋروكەڭەس توتەنشە ءسامميتىن شاقىرىپ, ينفەكتسيامەن كۇرەس بويىنشا ۇجىمدىق شارالاردى تالقىلاماق. سامميت كەلەسى اپتادا بەينە كونفەرەنتسيا فورماتىندا وتكىزىلەدى.
قىتايدا قوبالجۋ جوق
الەم ءتاجۆيرۋستىڭ ەكىنشى تولقىنىنان ابىگەرگە ءتۇسىپ جاتقاندا, اۋرۋ وشاعى بولعان قىتايدا جايباراقات تىرلىك ورناعان. بۇل كوپتىڭ كوڭىلىنە كۇمان ۇيالاتىپ, ەلدەگى جاعدايدىڭ شىنىمەن جاقسى ەكەنىنە ەشكىم سەنە قويماعان. دەگەنمەن ونى ارنايى زەرتتەۋگە كوشكەندەر قاتاڭ ءتارتىپ پەن ۇجىمدىق جاۋاپكەرشىلىگى ارتقان قىتايداعى ەپيدەميولوگيالىق احۋال راسىندا تۇراقتى ەكەنىنە كوز جەتكىزدى. ءتىپتى بۇل ەلدە قازىر ءوز ىشىندە اۋرۋ مۇلدەم تارامايتىن بولعان. كەلسە تەك شەتەلگە بارىپ كەلگەندەردەن بىرگە ەرە كەلۋى مۇمكىن. قحر دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە گيگيەنا جونىندەگى مەمكوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە, 6 قازاندا تەك 12 ۆيرۋس جۇقتىرۋ جاعدايى تىركەلسە, سونىڭ ءبارى دە شەتەلدەن كەلگەن. ەلدە كوپتەن بەرى دەرتتەن قايتىس بولاتىندار تىركەلمەدى. قازىر قىتايدا دەرتپەن اۋىرىپ جاتقان بارلىعى 200-دەن استام ادام عانا بار. شەكتەۋلەردىڭ ءبارى الىنىپ, ەل قالىپتى تىرشىلىگىنە ورالعان. دەگەنمەن مەترولار مەن قوعامدىق كولىكتەردە جانە مەملەكەتتىك مەكەمەلەردە ماسكاسىز جۇرۋگە بولمايدى, بۇل تارتىپكە ءبارى باعىنادى. قازىر قىتايدا جەرگىلىكتى CanSino Biologics, Sinovac Biotech ي Sinopharm كومپانيالارىنىڭ دەرتكە قارسى ۆاكتسيناسىن كلينيكالىق سىناقتان وتكىزۋدىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى باستالدى. شىلدەنىڭ اياعىنان باستاپ ومىرلىك ماڭىزدى كاسىپورىنداردىڭ 100 مىڭداعان جۇمىسشىسىنا ۆاكتسينا سالىندى. جالپىعا ورتاق ۆاكتسينا تاياۋ كۇندەرى مەديتسينالىق مەكەمەلەرگە تۇسەدى.
ۆاكتسينا جىرى بىتپەدى
الەم حالقى بار نازارىن سالىپ, قاۋىپسىزدىگى مەن كوروناۆيرۋستى جەڭەتىنىنە ۇمىتتەنىپ وتىرعان جانە سىناقتىڭ باستاپقى كەزەڭدەرىنەن ءوتىپ قويعان بىرنەشە ۆاكتسينا بار. سولاردىڭ ءبىرى ۇلىبريتانيالىق AstraZeneca كومپانياسى مەن وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتى وندىرگەن ۆاكتسينادان ءبىر ەرىكتى كوز جۇمدى دەگەن اقپارات تارادى. مۇنى برازيليانىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنداعى Anvisa ۇلتتىق قاداعالاۋ اگەنتتىگى مالىمدەدى. برازيليالىق 28 جاستاعى دارىگەر شىلدە ايىندا سىناقتان ءوتىپ, قىركۇيەكتە اۋىرىپ, قازان ايىندا قايتىس بولدى. ول ريو-دە-جانەيروداعى جەكە كلينيكادا كوروناۆيرۋسپەن اۋىراتىن ناۋقاستارمەن جان ساقتاۋ بولىمىندە جۇمىس ىستەگەن. دەگەنمەن وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتى ۆاكتسينانىڭ قاۋىپسىز ەكەنىن ايتىپ وتىر. قازىر ۆاكتسينالاردى سىناۋدىڭ حالىقارالىق قاۋىپسىزدىگىن باعالاۋ كوميتەتى وقيعاعا قاتىستى تەرگەۋ جۇرگىزىپ جاتىر. ارتىنشا برازيليالىق باق «حالىقارالىق زەرتتەۋگە بايلانىسى بار دەرەككوزدەرگە» سىلتەمە جاساپ, COVID-19 اسقىنۋىنان قايتىس بولعان ەرىكتى پلاتسەبو قابىلداعانىن حابارلادى. پلاتسەبو دەگەنىمىز – پرەپارات تۇرىندە دايىندالعان, بىراق ەمدىك قاسيەتتەرى جوق زات. ياعني, ول سىناق كەزىندە ۆاكتسينا ەمەس, پلاتسەبو قابىلداعان. وكسفوردتا ۆاكتسينانىڭ قاۋىپسىز ەكەنى ايتىلىپ, ونى سىناقتان وتكىزۋ جالعاسىپ جاتىر.
ال 23 قىركۇيەكتە كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكتسينا سىناعىنىڭ ءۇشىنشى كەزەڭىن باستاعان امەريكالىق Johnson & Johnson كومپانياسى تاياۋدا ۆاكتسينا سىناعى ۋاقىتشا توقتاتىلعانىن حابارلادى. سەبەبى ەرىكتىلەردىڭ بىرىندە بەلگىسىز اۋرۋ پايدا بولعان. كومپانيا ۆاكتسينانىڭ العاشقى پارتياسى كەلەسى جىلدىڭ باسىندا بولادى دەپ كۇتكەن ەدى. قازىر دارىگەرلەر ناۋقاستىڭ جاعدايىن تەكسەرىپ جاتىر.
رەسەيدىڭ «سپۋتنيك-ۆ» ۆاكتسيناسىنا قاتىستى بريتاندىق جانە يتاليالىق عالىمدار كۇماندانسا دا, قازاقستان كورشى ەلدە جاسالعان سول ۆاكتسينانى تاڭداپ وتىر. قر دەنساۋلىق ساقتاۋ ءبىرىنشى ۆيتسە-ءمينيسترى مارات شورانوۆتىڭ ايتۋىنشا, «سق-فارماتسيا» كومپانياسى جانە رەسەي فەدەراتسياسىنىڭ تىكەلەي ينۆەستيتسيالار قورى اراسىندا جاسالعان مەموراندۋمدا كلينيكالىق زەرتتەۋلەردىڭ بارلىق ساتىسىنان وتكەن جاعدايدا عانا اتالعان رەسەيلىك ۆاكتسينانى باسىم تۇردە جەتكىزۋ تۋرالى ايتىلعان. ياعني مەموراندۋم – ناقتى كەلىسىمشارت ەمەس. ول كلينيكالىق زەرتتەۋلەردىڭ بارلىق ساتىسىنان وتكەن جاعدايدا عانا, ۆاكتسينالاردى تالداۋ كەزىندە اتالعان ۆاكتسيناعا باسىمدىق بەرە وتىرىپ, قاراستىرۋعا كەپىلدىك بەرەدى.
وسىلايشا سەنىمدى ۆاكتسينا شىعارۋدا الەم ەلدەرىنەن ازىرگە ءۇمىت ازداۋ. ۆاكتسينانى قاشان, قالاي جەتكىزە الاتىن مەملەكەتتەر بارى تۋرالى ناقتى مالىمەت جوق. كوبى حالىقتىڭ 20 پايىزىن ۆاكتسينامەن قامتۋ مۇمكىندىكتەرى بارىن العا تارتىپ, ءارى ۆاكتسينانىڭ تيىمدىلىگى راستالماستان الدىن الا اقى سۇرايدى. سوندىقتان ءوز ۆاكتسينامىزعا سەنىم ارتۋ تيىمدىرەك سەكىلدى. بۇگىندە وتاندىق ۆاكتسينانى سىناقتان وتكىزۋدىڭ ءبىرىنشى جانە ەكىنشى كلينيكالىق ساتىلارى سوڭىنا تاياپ كەلەدى. بۇل رەتتە ەلىمىزدىڭ ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى بىرلەسە اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزۋدە. دسم ۆاكتسينا ماسەلەسىن كەڭىنەن زەرتتەپ, الەمدەگى بارلىق كلينيكالىق زەرتتەۋلەردى زەردەلەيتىن ارنايى جۇمىس توبىن قۇرعان. باقىلاۋ ناتيجەسىندە ازىرگە بەلگىلى بولعانى – نەگىزگى ۇمىتكەر بولىپ تۇرعان ۆاكتسينالاردى زەرتتەۋدىڭ ءۇشىنشى ساتىسى 2021 جىلدىڭ العاشقى توقسانىندا عانا اياقتالادى.
