ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانادا قابىرعالى جازۋشى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى انەس سارايدىڭ «ەدىل-جايىق» اتتى تريلوگيا كىتابىنىڭ تانىستىرىلىمى بولدى.
بۇل تريلوگيا – 1919-1920 جىلداردى قامتىعان قۇجاتتىق-دەرەكتىلىك نەگىزدە جازىلعان تۋىندى. ول «ۇلۋ ارالى», «ەدىل-جايىق» جانە «مۇز كەشۋ» اتتى ءۇش كىتاپتان تۇرادى. كەزىندە بۇل شىعارما جەكە-جەكە رومان بولىپ جارىق كورگەن. 1992 جىلى قالامگەرگە «ەدىل-جايىق» رومانى ءۇشىن مەملەكەتتىك سىيلىق بەرىلدى.
تريلوگياداعى باستى كەيىپكەرلەر – ومىردە بولعان ادامدار. سول وتكەن عاسىردىڭ جيىرماسىنشى جىلداردىڭ باسىنداعى اق قاشىپ, قىزىل قۋعان كەزەڭدەگى وقيعالار شىعارمادا بارىنشا نانىمدى سۋرەتتەلەدى. اسىرەسە, «ۇلۋ ارالى» اتتى رومانىندا سول قىم-قۋىت حيكايالاردىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەن احتان مۇحامبەديەۆ, ءىزباسار جانەكەنوۆ, قاجىعالي جاقىنباەۆتاردىڭ كۇردەلى تاعدىرى ءسوز بولادى. اۆتور بۇل شىعارماسىندا ورال شايقاسى تۋرالى دا تاريحي دەرەكتەردى سويلەتەدى.
سۋرەتكەر ءوز سوزىندە: «وقىرماندارىمنان «وسى رومانداعى قاھارمانداردىڭ تاعدىرى نەمەن اياقتالادى؟» دەگەن ءبىراز حاتتار كەلدى. سودان كەيىپكەرلەرىمنىڭ ءومىرىن سوڭعى كەزەڭگە دەيىن جەتكىزۋدى ويلاپ, ءۇشىنشى كىتاپتى جازدىم. مۇندا ازامات سوعىسى جىلدارىندا باتىس ولكەسىندە بولعان وقيعالار باياندالعان» دەدى.
تانىستىرىلىمدا بەلگىلى جازۋشى تولەن ابدىك اۆتوردىڭ شىعارمادا تاريحي جاعدايلاردى بۇرمالاماي, ءدال سۋرەتتەيتىندىگىن جەتكىزدى.
«شىن مانىندە, تاريح يدەولوگيا ەمەس. وتكەن تاريحىمىز ارقىلى جاس ۇرپاقتى وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەيمىز دەگەن تاريح ەمەس, بۇل – يدەولوگيا. ەكەۋىنىڭ ماعىناسى ەكى بولەك. تاريح دەگەن ومىردە نە بولدى – سول. ونىڭ ىشىندە كەمشىلىگىمىز دە بولۋى مۇمكىن. تاريحتان ساباق الۋ ارقىلى سول كەمشىلىكتى قايتالاماۋ قاجەت. مىنە, وسى تۇجىرىم انەكەڭنىڭ رومانىندا بار» دەدى ت.ابدىك. ال پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى, قالامگەر ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ وتكەن عاسىردىڭ 20-شى جىلدارىنداعى قازاقتىڭ باسىنان وتكەن اۋىر كۇندەردىڭ ءبارى – انەس سارايدىڭ وسى تريلوگياسىندا باياندالعانىن اتاپ ءوتتى.
ءبارىنىڭ تاريحي نەگىزى بار. رەجيسسەر ءماجيت بەگاليننىڭ «وتقا ورانعان ورال» كوركەم فيلمىندەگى وقيعالاردى وسى كىتاپتان وقيسىز. باس كەيىپكەر احتان مۇحامەدياروۆتىڭ قيلى تاعدىرى دا ويلاندىرادى. ەڭ باستىسى, كەڭەس داۋىرىندە جازىلعان بۇل روماندى – سول زاماننىڭ قاراما-قايشىلىعىن باتىل كورسەتىپ, ۋاقىت سىنىنان وتكەن تۋىندى دەپ ايتۋعا بولادى» دەدى ول. پروفەسسەر سەرىك نەگيموۆ اتاقتى ورمانبەت ءبيدىڭ: «ەدىل – ءۇيدىڭ ەسىگى, جايىق – ءۇيدىڭ جاپسارى, تۇركىستان – ءتورىمىز» دەگەن ناقىلىنان ءسوز تارتىپ, جازۋشىنىڭ ەدىل مەن جايىق بويىن مەكەندەگەن قازاقتاردىڭ تاريحىن شىنايى تولعاعان تۋىندى ەكەندىگىن باياندادى.
سونداي-اق كەش بارىسىندا قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى, اقىن ۇلىقبەك ەسداۋلەت, سۇلتان ورازالين, عادىلبەك شالاحمەتوۆ, عاريفوللا ەسىم, الدان سمايىل, قۋانىش جيەنباي جانە تاعى باسقا ازاماتتار ءسوز الىپ, قازاق ادەبيەتىنىڭ اسىل قازىناسىنا اينالعان سۇبەلى شىعارما جايىندا پاراساتتى ويلارىن ايتتى.
