بۇگىندە الاش استاناسىنىڭ ەسكىسىنەن جاڭاسى كوبەيىپ, جۇرتشىلىقتى سۇيسىنتۋدە. نەبىر تىڭ جوبالار مەن يدەيالار باس شاھاردا دۇنيەگە كەلىپ, ەلدى ەلەڭدەتە ءتۇستى. ءبىر جىلدىڭ وزىندە قالادا اتقارىلعان ءىس از ەمەس. جاسالىپ جاتقان قىرۋار شارۋالار, ەڭ الدىمەن, ادامداردىڭ يگىلىگىنە, ولاردىڭ ساپالى ءومىر سۇرۋىنە باعىتتالعان. ەندەشە, حالىقتىڭ جايلى تۇرمىسىنا تىكەلەي قاتىستى كەيبىر سالالاردىڭ قانشالىقتى وركەندەگەنىنە توقتالىپ كورەلىك.
استانا – دونور قالا
2015 جىلدى استانا رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە كىرىس تۇسىرەتىن دونور قالا رەتىندە باستاعالى وتىر. مۇنى ەلوردانىڭ ەڭ ۇلكەن جەتىستىگى دەپ اتاۋعا بولادى. بۇرىن تەك ماڭعىستاۋ مەن اتىراۋ وبلىستارى جانە الماتى قالاسى بولاتىن. ولاردىڭ قاتارىنا ەندى ءتورتىنشى بولىپ استانا قوسىلدى. ەلوردانىڭ ءوزىن-ءوزى قامتۋ دەڭگەيىنە شىعۋى – جوعارعى ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرگە قول جەتكىزۋ دەگەن ءسوز. قالا اكىمى كەلتىرگەن دەرەكتەرگە سۇيەنسەك, قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ كولەمى 31,5 پايىزعا ارتىپ, 903,6 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلگەن. بۇل – 2013 جىلمەن سالىستىرعاندا 4,5 پايىزعا ارتىق كورسەتكىش. جالپى ىشكى ءونىمنىڭ يندەكسى بويىنشا 2011-2013 جىلدار ىشىندە جىل سايىن ورتا ەسەپپەن 11 پايىز تۇراقتى ءوسۋ ديناميكاسى بايقالعان. بۇل – ايتارلىقتاي جەتىستىك. نەگىزگى كاپيتالعا 472,2 ملرد تەڭگە قۇيىلىپ, ونىڭ ءوسىمى 12,7 پايىزدى قۇراعان. استانالىقتاردىڭ ورتاشا جالاقىسى 11,3 پايىزعا ءوسىپ, 168,5 مىڭ تەڭگەنى قۇراپتى. بۇل – باس قالانىڭ جالپى دامۋ ديناميكاسىنىڭ كورسەتكىشى. ەندى ەلوردالىقتاردىڭ تىنىس-تىرشىلىگىن قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان ماڭىزدى سالالارداعى جەتىستىكتەرگە دە كوز جۇگىرتەلىك.
«اقىلدى قالا» – يننوۆاتسيالىق جوبا
قازاقتىڭ استاناسى تمد جانە ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ ءىرى شاھارلاردى ساراپتايتىن حالىقارالىق بايقاۋىندا «ءومىر سۇرگىڭ كەلەتىن قالا» اتانعانى بەلگىلى. بۇل – جايدان-جاي بەرىلە سالعان اتاق ەمەس. قالانىڭ تازالىعى, كولىك جۇيەسى, يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالارى, قىسقاسى, تۇرعىندارعا قانشالىقتى قولايلى ەكەندىگى ەسكەرىلەدى. ەگەر ەلوردامىزعا وسىنداي مارتەبەلى اتاۋ بەرىلسە, دەمەك, ول سوعان لايىق بولعانداعىسى.
راسىمەن دە قازىر ادامداردىڭ قالادا جايلى ءومىر ءسۇرۋى ءۇشىن الدىمەن نە كەرەك؟ ارينە, ءبىرىنشى كەزەكتە – تۇرعىنداردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى. ەكىنشى, ءجۇرىپ-تۇرۋ قولايلىعى, قاۋىپسىزدىكتىڭ ساقتالۋى. 2011 جىلدان باستاپ ەلوردادا ەنگىزىلە باستاعان «اقىلدى استانا» جوباسىنىڭ ماقساتى دا – تۇرعىنداردىڭ جايلى ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋ. بۇل – تۇرعىندارعا قاجەتتى ءبىلىم, دەنساۋلىق, كولىك سىندى سالالارعا يننوۆاتسيالىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزۋگە باعىتتالعان. وسى جوبا ەنگىزىلگەلى استانالىقتاردىڭ ءومىر سۇرۋىنە قولايلى جاعدايلار جاسالا باستادى. مىسالى, جۇرتشىلىقتى تەگىن ينتەرنەت جەلىسىمەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن «Open Wi-Fi» جوباسى قولدانىسقا ەندى. ەسىلدىڭ سول جاعالاۋىنداعى «نۇرجول» ساياباعىندا باستاۋ العان Wi-Fi نۇكتەلەرى قالالىق تسيركتە, استانالىق ساياباقتا, «قازاقستان» ورتالىق كونتسەرت زالىندا, تاۋەلسىزدىك سارايىندا, بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم جانە «شابىت» سارايلارىندا, «استانا-ارەنا» ستاديونىندا, «الاۋ» مۇزايدىنى مەن بارلىق ويىن-ساۋىق ورتالىقتارىندا ورناتىلدى. وسى كوپشىلىك ورىندارعا كەلگەن جۇرتشىلىق كومپيۋتەر, قالتا تەلەفونى ارقىلى عالامتور جەلىسىن تەگىن پايدالانا الادى.
«اقىلدى استانا» اياسىندا 2014 جىلى قولعا الىنعان تاعى ءبىر ىرگەلى جوبا ينتەللەكتۋالدىق كولىك جۇيەسى بولدى. بۇگىندە بۇل جۇيە قالانىڭ 6 كوشەسىندە ەنگىزىلگەن. سونىڭ شەڭبەرىندەگى «قاۋىپسىز قالا» جوبا تۇرعىنداردىڭ دىتتەگەن جەرىنە جەدەل ءارى كەدەرگىسىز جەتۋىن عانا ەمەس, قاۋىپسىزدىگىن دە قامتاماسىز ەتەدى. قازىردىڭ وزىندە استانا كوشەلەرىندە 1 مىڭنان استام بەينەكامەرا, 10-نان استام «اقىلدى باعدارشام» ورناتىلىپ, كولىك كەپتەلىسىن ازايتۋعا ايتارلىقتاي ىقپال ەتۋدە. جوبا 2017 جىلعا تامان تولىعىمەن جۇزەگە اسىرىلادى دەپ كۇتىلۋدە. سول كەزدە 500-گە جۋىق مەكەمەنىڭ ماڭايىندا 30 مىڭعا تارتا بەينەباقىلاۋ كامەراسى ورناتىلادى, جۇرتشىلىق اۆتوبۋسپەن قالانىڭ ارعى شەتىمەن بەرگى شەتىنە بار بولعانى 20 مينۋتتا جەتەتىن بولادى. بۇدان وزگە, قوعامدىق كولىكتەر ارنايى كامەرامەن قامتاماسىز ەتىلمەك. قازىردىڭ وزىندە №10 باعىتتاعى اۆتوبۋستاردا كامەرا ورناتىلعانىن كوزىمىز شالىپ ءجۇر. بۇل جولاۋشىلاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن ساقتاپ, قانداي دا ءبىر ءتوتەنشە جاعدايدىڭ الدىن الۋعا مۇمكىندىك بەرمەك.
«Smart Astana – 2014» فورۋمىندا قالا اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ ەلوردا تاجىريبەسىنە ەنگىزىلىپ جاتقان يننوۆاتسيالىق جوبالار, اسىرەسە, ەكسپو كەزىندە ماڭىزدى ەكەنىن اتاي كەلە, جاھاندىق كورمەنىڭ تاقىرىبىنا بايلانىستى تاعى بىرنەشە جوبا قولدانىسقا ەنگىزىلگەنىنە توقتالعان بولاتىن. ونىڭ ءبىرىنشىسى – ەنەرگەتيكالىق ءتيىمدىلىكتى قالىپتاستىرۋ جولدارىن قاراستىراتىن «Astana green city» جوباسى بولسا, ەكىنشىسى – «Astana mobility» قالانىڭ كولىك جانە لوگيستيكا سالاسىن دامىتۋدى كوزدەيدى. ال, ءۇشىنشى باعىت – «Welcome to Astana» قىزمەت كورسەتۋدىڭ ساپاسىن ارتتىرۋعا كۇش سالادى.
قالاي دەگەنمەن دە بۇل جوبالار استانانىڭ الداعى دامۋ باعىتىن ايقىنداپ, ەلوردانى الەمدەگى ەڭ ۇزدىك, زاماناۋي شاھارعا اينالدىرۋعا جول اشپاق.
مەكتەپ تاپشىلىعى شەشىمىن تابار كۇن جاقىن
جان-جاقتى ءبىلىمدى, تىڭ تەحنولوگيانىڭ ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەن ازامات تاربيەلەۋدە ەلوردا وزگەلەرگە ونەگە كورسەتۋى ءتيىس. استانانىڭ ءبىلىم سالاسىنا مەملەكەت تاراپىنان ايرىقشا كوڭىل ءبولىنۋى سوندىقتان.
بيىلعى 2014-2015 وقۋ جىلىندا استاناداعى وقۋشىلار كونتينگەنتى 103 مىڭعا جەتتى. ولاردىڭ 13 مىڭى ءبىرىنشى سىنىپ تابالدىرىعىن اتتادى.
ەلوردانىڭ ءبىلىم سالاسى جىل سايىن تىڭ جاڭالىقتارعا تولى. مىسالى, بيىلعى جەتىستىكتىڭ ۇلكەنى سول – استانانىڭ ءبىلىم سالاسى 5 بىردەي جاڭا مەكتەپپەن تولىقتى. ولاردىڭ ارقايسىسى – 1200 ورىندىق. اتاپ ايتقاندا, ش.قالداياقوۆ كوشەسىنىڭ بويىنان جاراتىلىستانۋ-ماتەماتيكالىق باعىتتاعى №73 فيزيكالىق-تەحنيكالىق ليتسەي اشىلدى. ەكىنشىسى, سارايشىق كوشەسىندە ورنالاسقان ينكليۋزيۆتى ءبىلىم بەرۋ مارتەبەسىنە يە قوعامدىق-گۋمانيتارلىق باعىتتاعى №74 مەكتەپ-گيمنازياسى. ءۇشىنشىسى, كەرەي مەن جانىبەك حاندار كوشەسىندەگى قوعامدىق-گۋمانيتارلىق باعىتتاعى №75 مەكتەپ-گيمنازياسى بولسا, ءتورتىنشىسى – تۇركىستان, ورىنبور, كەرەي جانە جانىبەك حاندار كوشەلەرىنىڭ اۋماعىنداعى №76 مەكتەپ-ليتسەيى جانە «جاعالاۋ» تۇرعىن ءۇي كەشەنى تۇسىنان №78 مەكتەپ-گيمنازياسى پايدالانۋعا بەرىلدى.
ەندى 2015 جىلدىڭ باسىندا تاعى 4 مەكتەپ پەن ەكى كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىم وشاعى ىسكە قوسىلادى دەپ كۇتىلۋدە.
بۇگىندە ەلوردانىڭ ءبىلىم سالاسىندا 11 856 پەداگوگ جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ 84 پايىزى – جوعارى ءبىلىمدى. 5873 مۇعالىم جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتە ەڭبەك ەتەدى. 2013-2014 جىلدارى استانانىڭ ءبىلىم مەكەمەلەرىنە 714 ۇستاز جۇمىسقا قابىلدانسا, سولاردىڭ 178-ءى – جاس ماماندار.
وتكەن وقۋ جىلىندا بىلىكتىلىگىن جەتىلدىرگەن ۇستازداردىڭ قاتارى دا كوبەيە تۇسكەن. ايتالىق, 2013-2014 وقۋ جىلىندا 1353 مۇعالىم بىلىكتىلىگىن كوتەرسە, 37 ءبىلىم ۇيىمىنىڭ جەتەكشىسى مەنەدجمەنت سالاسىنداعى قايتا دايارلاۋدان وتكەن ەكەن.
مەديتسينا سالاسىنداعى جەتىستىكتەر
سوڭعى جىلدارى استانادا نەبىر ءىرى دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارى ىسكە قوسىلىپ, ۇلكەن ءبىر مەديتسينالىق كلاستەردىڭ نەگىزى قالانعانىن جۇرتشىلىق جاقسى بىلسە كەرەك. ولار كوپ مەملەكەتتەردە بولا بەرمەيتىن زاماناۋي تەحنولوگيالارمەن جابدىقتالدى. ەندى سول تەحنيكانىڭ ءتىلىن جەتىك مەڭگەرگەن ماماندار مولايسا دەيسىڭ. ەلباسى دا ءبىر سوزىندە مەديتسينانىڭ سوڭعى ۇلگىدەگى قۇرىلعىلارىمەن قارۋلانعان مەكەمەلەر ەندى حالىققا جوعارى ساپالى قىزمەت كورسەتۋ قاجەتتىگىن ايتقان بولاتىن.
انا مەن بالا ۇلتتىق عىلىمي ورتالىعى, نەيروحيرۋرگيا عىلىمي ورتالىعى, دياگنوستيكالىق ورتالىق, جەدەل مەديتسينالىق ءجاردەم عىلىمي ورتالىعى سىندى رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدەگى مەديتسينا مەكەمەلەرىمەن بىرگە, استاناعا قاراستى قالالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ نىساندارى دا قايتا جاراقتاندىرىلىپ, جوندەۋدەن ءوتىپ, ەلوردا مارتەبەسىنە ساي جۇمىس ىستەي باستادى. بۇرىنعى شاعىن قالاعا شاقتالعان نىساندار ادام تانىماستاي وزگەرىپ, كەيبىرىنە جاپسارلاس عيماراتتار سالىندى. قالادا جاڭادان اشىلعان ەمحانالىق كەشەندەردىڭ ءوزى – ءبىر توبە.
بۇگىنگى تاڭدا استاناداعى ەمحانالاردىڭ سانى 10-عا, اۋرۋحانالاردىڭ سانى 14-كە جەتتى.
بيىل 1 قاڭتارداعى جاعداي بويىنشا استانا قالاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنا قاراستى 33 دەنساۋلىق ۇيىمىندا 8165 مەديتسينالىق قىزمەتكەر جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ 36,5 پايىزى (2986-ءى) – دارىگەرلەر بولسا, 63,4 پايىزى (5179) – مەدبيكەلەر.
سوڭعى ءۇش جىلدا استانادا 8 اۋرۋحانا مەن ەمحانا ىسكە قوسىلدى. جاڭا نىساندار مۇنىمەن شەكتەلمەك ەمەس. قازىر قالادا ءبىر اۋىسىمدا 500 ادامدى قابىلداۋعا قاۋقارى بار امبۋلاتورلىق-ەمحانالىق كەشەن جانە ۇركەر تۇرعىن الابى مەن دوسمۇحامەدۇلى كوشەسىندە العاشقى مەديتسينالىق-سانيتارلىق كومەك بەرۋ ورتالىقتارىنىڭ قۇرىلىستارى ءجۇرگىزىلۋدە. سونداي-اق, جاقىندا قابانباي باتىر داڭعىلىندا 250 ورىندىق قالالىق بالالار جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسى پايدالانۋعا بەرىلمەك. مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسى بويىنشا جەلەزنودوروجنىي كەنتىندە سالىنىپ جاتقان تۋبەركۋلەزگە قارسى ديسپانسەر قۇرىلىسى اياقتالاتىن كۇن دە الىس ەمەس.
تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىندا قارقىن بار
ادامنىڭ باستى الەۋمەتتىك پروبلەماسى – باسپانالى بولۋ. اسىرەسە, بۇل ماسەلە استانادا وتە وزەكتى. الايدا, ەلوردانىڭ ەكپىندى قۇرىلىس ەندىكتەرى ءبىر ءسات تە دامىلداعىن ەمەس. استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ سايتىنداعى مالىمەت بويىنشا 2014 جىلى 957545 شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلگەن.
جالپى ەلوردادا جۇرتشىلىقتى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋ ءبىرنەشە باعىتتا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. سونىڭ ءبىرى – «قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي – 2020» باعدارلاماسى. «قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى» اق جەلىسىمەن ۇلەستىرىلەتىن باعدارلاما اياسىندا بۇگىنگە دەيىن جالپى اۋماعى 84,17 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايتىن 7 تۇرعىن ءۇي كەشەنى پايدالانۋعا بەرىلدى. بۇگىندە استانادا 8 ءۇيدىڭ قۇرىلىسى جۇرگىزىلىپ جاتىر. ونىڭ بەسەۋى جاقىن ايلاردا ىسكە قوسىلماق. جالپى وتكەن 2008-2010 جىلدارعا ارنالعان تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا 6 مىڭعا جۋىق ەلوردالىق قونىس تويىن تويلاعان ەكەن. ال ونىڭ الدىنداعى 2005-2007 جىلدارعا ارنالعان باعدارلاما بارىسىندا جالپى اۋدانى 367,3 مىڭ شارشى مەتردى قۇرايتىن 4 969 پاتەر پايدالانۋعا بەرىلگەن.
قىمبات توقتامۇرات
