1997 جىلى 10 جەلتوقساندا ەلباسى ن.نازارباەۆ «تاۋەلسىز ەلمىز, تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ ءوز استاناسى بولۋى كەرەك» دەپ سارىارقانىڭ سايىن دالاسىنا باس قالانىڭ قاداسىن قاعىپ, كۇللى الاش ارمانى مەن اماناتىن ورىندادى. ەل ءۇمىت ارتقان ەلوردا قىسقا مەرزىم ىشىندە ۇلتتىق يدەيانىڭ تەمىرقازىعىنا, حالىقتىڭ بولاشاققا دەگەن سەنىمى مەن تاعدىر-تالايىنىڭ سيمۆولىنا اينالدى. بۇگىندە ۇلتتىق رۋحىمىزدى ۇيىتىپ وتىرعان رۋحاني ورداعا 23 جىل تولىپ وتىر. وسى ورايدا قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى, كينودا ەلباسى ءرولىن سومداعان بەلگىلى اكتەر, ءانشى, سازگەر نۇرلان الىمجانوۆپەن اڭگىمەلەستىك.
استانانىڭ اۋىسۋىنا باسىندا مەن دە قارسى بولدىم
– ءسىزدىڭ ومىرىڭىزدە باس قالانىڭ الار ورنى قانداي؟
– نۇر-سۇلتان شاھارى جاي عانا استانا ەمەس. بۇل – رەسپۋبليكامىزدىڭ تارام-تارام تامىرىنا قان تاراتا سوعىپ تۇرعان جۇرەگى ىسپەتتەس. و باستا ەلباسى ەلوردانى اقمولاعا كوشىرەمىز دەگەندە كوپ ادام قۇپتامادى. سونىڭ ىشىندە مەن دە بارمىن. 40 گرادۋس سۋىعى بار ايازدى قالانىڭ استانا بولارىنا ىشتەي كۇمانىم بولدى. سەبەبى مەن الماتىنى قاتتى جاقسى كورەمىن, ونى جاسىرمايمىن. الماتىدا تالاي ءانىم دە شىقتى, كينوعا دا ءتۇستىم, جالپى مەنى تانىتقان الماتى. دەسە دە, ءار كەلگەن سايىن قالا كوركەيە ءتۇستى. بىرتىندەپ ەلورداعا ماحابباتىم ويانا باستادى, ۇكىمەت باسى وسىندا, ونەر جۇلدىزدارى دا استاناعا قونىس اۋدارۋدا, بولاشاعى جارقىن جاققا ءبىز دە ات باسىن بۇرايىق دەگەن ويمەن 2010 جىلى ءۇي-ىشىمىزبەن اقىلداسا كەلە كوشىپ كەلدىك. قالامىز كوزدى اشىپ-جۇمعانشا نەبىر اسەم عيماراتتار مەن ءزاۋلىم سارايلارعا تولدى. جاقىندا ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق قازاق مۋزىكالىق دراما تەاترى جاڭا عيماراتقا قونىس اۋداردى. كوركى كوز قۋانتادى, ونداي ءزاۋلىم عيماراتتى ازيادا كورگەن ەمەسپىن. ونەردىڭ وشاعى وسىلاي بولۋ كەرەك. ەلوردامىزدا سالىنىپ جاتقان ءاربىر عيمارات ەلباسىنىڭ ەلگە جاساعان تاريحتا قالار ولشەۋسىز ەڭبەگى دەپ بىلەمىن. تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ سالعان ىزىمەن كەلە جاتقان مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ ساياساتى ءاربىر قالا حالقىنىڭ جۇرەگىنە جارقىن بولاشاققا جەتەلەر ءۇمىت ساۋلەسىن سىيلايدى.
اق حالاتتى ابزال جاندارعا «دارىگەر» ءانىن ارنادىق
– وسىدان ەكى جىل بۇرىن باس قالاعا «كوكشەتاۋ مەن استانا» ءانىن سىيلادىڭىز. ول كەزدە شاھار اتاۋى استانا ەدى. ال بيىل نۇر-سۇلتانعا قانداي تارتۋىڭىز بار؟
– ءيا, استانا اتاۋى نۇر-سۇلتانعا كوشپەي تۇرىپ, باس قالاعا «كوكشەتاۋ مەن استانا» ءانىن ارنادىم. ءسوزىن اكەم بايانعالي ءالىمجانوۆ جازعان. استانا وركەندەپ جاتسا, كوكشەتاۋ تۋعان باۋىرىنداي بىرگە دامىپ كەلە جاتىر. سوندىقتان ەلوردامىز بەن تۋعان جەرىم كوكشەتاۋعا ارناپ ءانۇران جازدىم. ەلباسى ن.نازارباەۆ تا ەستىدى. حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى دەپ ويلايمىن. بالكىم, 9 مينۋت, 9 سەكۋندتا جاڭا ءاندى تولعاتارسىڭ. كەيدە جاي عانا بىرەر سەكۋندتا ساناڭا ساپ ەتە تۇسەدى. بۇل – قۇدىرەت. ونەردى عاجايىپ اللانىڭ حيكمەتى دەپ تۇسىنەمىن.
بيىل ىندەت ورشىگەن تۇستا اكەلى-بالالى بولىپ, اق حالاتتى ابزال جاندارعا «دارىگەر» ءانىن ارنادىق. جەلى ارقىلى لەزدە تارالىپ كەتتى. سونداي قيىن كەزەڭدە دارىگەرلەرگە دەمەۋ بولدى دەپ ويلايمىن. دەنساۋلىق سالاسىندا جۇرگەن ەلگە بەلگىلى اكادەميك, پروفەسسور, دارىگەرلەر العىسىن ايتىپ, اق باتالارىن بەردى. بۇل ىندەت ەشكىمگە وڭاي تيمەدى. مەديتسينا سالاسىندا وزىندىك ورنى بار قارا نارداي اعالارىمىزدان ايىرىلىپ قالدىق. ونىڭ ءبىرى مارقۇم دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ تراۆماتولوگيا جانە ورتوپەديا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى, اياۋلى اعام – نۇرلان باتپەنوۆ. اعامىز جەتپىس جاسىن تويلاتىپ, ارتىنشا ىندەتتىڭ ىلمەگىنە ءىلىنىپ, قايتىس بولدى. ۇيدە وتىرىپ, جۇرەگىمىز جىلادى, قابىرعامىز قايىستى.
ايىپپۇلعا تالاي ىلىكتىم
– ءبىر جىل ءماجىلىس دەپۋتاتى بولدىڭىز. بۇل كوپ ۋاقىت ەمەس. دەسە دە, ءسىز ەڭ الدىمەن ونەر ادامىسىز عوي, ءبىر جىل ىشىندە بويىڭىزدان بيلىككە دەگەن ۇمتىلىستى بايقادىڭىز با؟
– ءيا, ماعان بەرىلگەن ءبىر جىل ءوز-ءوزىمدى تانىعانشا ءتامام بولدى. سوندىقتان ەشقانداي وكپەم دە جوق. سايلاۋ الدا, بىراق مەنىڭ جۇرەگىم ونەر دەپ سوعادى. مەن جوسپارىمدى الدىن الا ايتۋدان اۋلاقپىن, ومىرلىك قاعيدام سولاي. دەپۋتات رەتىندە ءوزىمنىڭ قانداي جۇمىستار اتقارعانىمدى جۇرتشىلىق بىلەدى. ەلىم, جەرىم بىلەدى, ءوز اۋىلىم مەن ونەردەگى ازاماتتارىمىز كۋاگەر. مەن كىمگە نە ىستەگەنىمدى جاريا ەتىپ, تاعى دا ايتپايمىن. سەبەبى ءوز ساۋابىمدى ءوزىم جويعىم كەلمەيدى.
ءىنى-قارىنداستارىما ايتارىم, جوسپاردى ەشقاشان ەشكىمگە جاريا ەتپەگەن دۇرىس. ويتكەنى «قۇدايدى كۇلدىرتكىڭ كەلسە, جوسپارلا» دەگەن ءسوز بار, سول ءسوز مەنىڭ سانامدا قاتتى ساقتالعان. مەنى حالىق تانىپ جاتسا, تازا ونەرىم ارقىلى بىلەدى. سول ونەرىمە ەشقاشان دا ساتقىندىق جاساعان ەمەسپىن, ونەرىم جۇرەگىمدە. ونەرىممەن و باستا تانىلدىم, ونەرىممەن بىرگە بولامىن. اللا ءناسىپ ەتسە, عۇمىر بەرسە, جۇرەگىمدە تالاي رۋحانياتتان بەرەتىن دۇنيەلەرىم مەن يدەيالارىم كوپ.
– ەلورداعا قايتا ورالساق. قالانىڭ قاي جاعالاۋىن كوبىرەك ۇناتاسىز؟
– مەن سول جاعالاۋدا تۇرامىن. بالالارىمنىڭ مەكتەبى, جۇمىسىم دا سول ماڭايدا. وڭ جاعالاۋدا كەپتەلىس كوپ. اندا-ساندا, ءبىر ايدا ءبىر-ەكى رەت وڭ جاعالاۋعا وتسەم, كادىمگىدەي جولدارىنان اداسىپ كەتەمىن. سول جاعالاۋدى جاقسى كورەتىنىم راس, وڭ جاعالاۋدىڭ كوشەلەرىن بىلە بەرمەيمىن. جولدارى ءجيى اۋىسادى. مەن سول قايتا-قايتا جول اۋىستىرۋ دەگەنگە قارسىمىن. ءسويتىپ ءجۇرىپ, ايىپپۇلعا ىلىكتىم تالاي, ءتىپتى قاراما-قارسى باعىتقا شىعىپ كەتكەن كەزدەرىم دە بولدى.
4 بىردەي ەپوپەياعا 4-5 جىلىمدى ارنادىم
– ەلباسىنىڭ ءرولىن سومداپ, اق باتاسىن العان, نازارىنا تۇسكەن اكتەرسىز عوي. جالپى تۇڭعىش پرەزيدەنتپەن قالاي تانىسىپ ەدىڭىز؟
– ەلباسىنىڭ ءرولىن سومداۋ مەنىڭ ويىمدا دا بولعان ەمەس. تاعدىرىمدا جازىلعان ءبىر بەلەس دەپ بىلەمىن. جالپى تەاترعا دەگەن ماحابباتىم الماتىداعى ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىندا وياندى. ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «قىز جىبەك» قويىلىمىندا مارقۇم ۇلاعاتتى ۇستازىم ج.حادجيەۆتىڭ رەجيسسەرلىگىمەن العاش رەت تولەگەندى سومدادىم. ەلباسىن 2003 جىلى ءبىرىنشى رەت سول تەاتردا كوردىم. ساحناعا ۇلكەن تولعانىسپەن شىققانىم ءالى ەسىمدە. سپەكتاكل وتە ءساتتى ءوتىپ, ەلباسى ساحناعا شىعىپ باتاسىن بەردى. 8 جىل بويى اتالعان تەاتردا جۇمىس ىستەدىم. كەيىن جەكە شىعارماشىلىققا بەت بۇردىم, سازگەرلىگىم بار. كينوعا جول اشىلدى. ءبىراز فيلمدە باستى رولدەردى سومدادىم. ەلباسى تۋرالى 4 بىردەي ەپوپەياعا ءتۇستىم. وزگە فيلمدەرگە تۇسپەي, وعان 4-5 جىلىمدى ارنادىم. سەبەبى سىن دا, سىناق تا, تالاپ تا وتە جوعارى بولدى. جاۋاپكەرشىلىك جۇگى تاعى بار. ودان كەيىن قانشاما تەلەحيكايالارعا ءتۇستىم. جۇرگىزۋشىلىك, انشىلىگىم بار. «جىگىتكە جەتى ونەر دە از» دەيدى, سەگىز قىرلى ءبىر سىرلى بولۋ ونەر ادامىنا قويىلاتىن باستى تالاپ قوي.
ساكەن بەينەسى قىزىقتىرادى
– بولاشاقتا تاعى قانداي رولدەردى سومداعىڭىز كەلەدى؟
– جاقىندا عانا قازاقتىڭ ۇلكەن زاڭعار جازۋشىسى, ابايدى الەمدىك دەڭگەيدە تانىتقان مۇحتار اۋەزوۆتىڭ ءرولىن سومداپ شىقتىم. ماڭدايىما وسىنداي ۇلى تۇلعانىڭ ءرولىن ويناۋ بۇيىرعانىنا وتە قۋانىشتىمىن. تاۋەلسىزدىك كۇنىنە وراي «حابار» ارناسىنان 6 سەريادان تۇراتىن «اباي جولى» تەلەحيكاياسى قالىڭ كورەرمەنگە جول تارتادى, م.اۋەزوۆتىڭ ىشكى-جان دۇنيەسى تەرەڭىنەن تانىلادى. رەجيسسەرى مۇرات ەسجان وتە تالانتتى, ۇلتجاندى, كوكىرەگى وياۋ, كوزى اشىق, ويلى ازامات ەكەن. ەڭبەگىنە ءتانتى بولدىم. ستسەناري بىردەن ۇنادى, وقىپ وتىرىپ باستان-اياق جانارىما جاس تولدى. ءرولدى مۇرات ءوزى ۇسىنىپ, «اۋەلى ستسەناريدى وقىپ كورىڭىز, ەگەر جۇرەگىڭىزدى قوزعاسا, ءبىر شەشىمىن ايتارسىز» دەدى. «جۇرەگىمدى قوزعاعاندا قالاي, وپىرىپ تاستادى» دەدىم دە بىردەن كەلىستىم.
مەن ءوز اتا-بابالارىمنىڭ وبرازىن الەمگە تانىتقىم كەلەدى. ساكەن سەيفۋلليننىڭ ءرولىن سومداعىم كەلەدى. ىشتەي سوعان دايىندالىپ تا ءجۇرمىن. ءتۇر-الپەتىمنىڭ ۇقساستىعىن بايقايمىن. كەيدە دوستارىمنىڭ «تاز تارانعانشا توي تارقايدى دەگەن, ساكەن اتاڭا ۇقساپ كەربەزدەنىپ, شاشىڭدى سونشاما تارادىڭ عوي, بولسايشى» دەپ قالجىڭدايتىنى بار. نەگىزى, ساكەننىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى, بولمىسى مەن ءۇشىن ونەگە. اداممەن امانداسۋى قانداي… بۇكىل دەنەسىمەن بۇرىلىپ, اماندىق-ساۋلىق سۇراسۋى قانداي… ناعىز جىگىتكە ءتان مىنەزدىڭ ءبارى ءبىر بويىنان تابىلادى. الدىنداعى ادامنىڭ كوزىنە تىك قاراپ, ۇلكەن ىلتيپاتپەن, جۇرەكپەن امانداسادى. ونىڭ ءوزى سەيفۋلليننىڭ پاراساتتىلىق بيىگىندە بولعانىن ايعاقتايدى.
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۇحباتتاسقان
نايما نۇرالىقىزى