استانا قالاسىنىڭ ۇستازدارى – ەلىمىزدەگى بارلىق ۇستازدار قاۋىمىنا مەكتەپ قانداي بولۋى كەرەك, ۇستاز قانداي بولۋى كەرەك, وقۋشى قانداي بولۋى كەرەك دەگەندە ۇلگى تۇتار, الدىڭعى قاتارلى, ۇزدىكتەر ەكەنىن ماقتانىشپەن ايتۋىمىز قاجەت دەسەك تە, بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى ماماندار كەلتىرگەن مالىمەتتەر الاڭداتادى.
دەرەكتەر سويلەگەندە…
ەلورداداعى 780 ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىندا 365 544 بالا ءبىلىم الىپ جاتىر. قازىرگى مەكتەپ جاسىنداعى بالالاردىڭ سانى اقمولا استاناعا اينالعان 1997-1998 جىلدارداعى وبلىستىڭ حالقىمەن بىردەي بولىپ وتىر. مەكتەپكە دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا 548 مەكەمەدە 68 129 تاربيەلەنۋشى بار, ورتا ءبىلىم بەرۋ بويىنشا 172 مەكتەپتە 261 مىڭ وقۋشى, تەحنيكالىق-كاسىپتىك ءبىلىم بەرۋ 32 كوللەدجدە 21 مىڭ 289 ءبىلىم الۋشى بار.
وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ناسىمجان وسپانوۆا جۋىردا وتكەن جيىندا ايتقان سىن, كەلتىرگەن دەرەكتەرگە كوز سالساق, ەلوردانىڭ ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا بالا قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى ءالى دە اتقارىلار ءىس كوپ ەكەندىگىن باعامدايمىز.
– ءبىلىم مەكەمەلەرىنىڭ باستى مىندەتى – بالالاردىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ. بالالاردى قورعاۋ جانە ءسۋيتسيدتى قابىلداۋدىڭ كەشەندى جوسپارى بار. سول كەشەندى جوسپارداعى قالادا, مەكتەپتە وتكىزەتىن 53 ءىس-شارانى مىندەتتى تۇردە تەك ەسەپ ءۇشىن وتكىزىلەتىن ءىس-شارا دەپ قابىلداماۋىمىز ماڭىزدى دەر ەدىم. ودان دا قولىنان ءىس كەلمەگەن مەكتەپ باسشىلىعى قولىندا بالا تاعدىرى تۇرعاسىن, «مەنىڭ قولىمنان بۇل ءىس كەلمەيدى, ونىڭ جولدارىن بىلمەيمىن» دەپ جاۋاپكەرشىلىكتى باسقا قولىنان كەلەتىن ادامعا تاپسىرۋى كەرەك. اشىق اڭگىمە, وتكىر سىن, وسىنداي تالقىلاۋلار قاتارىمىزعا كەزدەيسوق كەلگەن باسشىلاردان ارىلۋعا مۇمكىندىك بەرەر ەدى. قازىر ءبىزدىڭ قاتارىمىزدا زامانعا ساي سۇرىپتالعان ەڭ مىقتىلار عانا قالۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. سەبەبى بالانىڭ ءومىرى, دەنساۋلىعى, بولاشاعى – بىزدەردىڭ قولىمىزدا, – دەدى ناسىمجان وسپانوۆا.
ازىرگە تاڭعى جانە تۇسكى استىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن الگوريتمدەر ازىرلەنبەگەن. مەكتەپ اسحانالارىندا جۇمىس ىستەيتىن جەكە كاسىپكەرلەر جۇيەلى جۇمىس اتقارماۋدا. ءماسليحات حاتشىسى ەلوردالىق ءماسليحاتتىڭ الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ جونىندەگى تۇراقتى كوميسسياسىنىڭ وتىرىسىندا مەكتەپ اسحانالارىن تەك تاماق ءپىسىرىپ قانا قويماي, قالا تۇرعىندارى اراسىندا تانىمال ازىق-تۇلىك جەلىلەرىنىڭ سەنىمگەرلىك باسقارۋىنا بەرۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋدى تاپسىردى
مينيسترلىكتەگى قۇزىرەتتى تۇلعانىڭ ايتۋىنشا, استانا قالاسى جەكەمەنشىك ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرىمەن قامتاماسىز ەتىلۋى مىنا دەڭگەيدە:
- بەينەباقىلاۋ جۇيەسىنىڭ جبو-عا قوسىلۋى – بالاباقشا 34%, مەكتەپ 67%, كوللەدج 82%.
- ليتسەنزيالانعان كۇزەتتىڭ ەنگىزىلۋى – بالاباقشا 78%, مەكتەپ 84%, كوللەدج 59%.
- دابىل تۇيمەسىنىڭ ورناتىلۋى بويىنشا – بالاباقشا 96%, مەكتەپ 84%, كوللەدج 95%.
سۋيتسيد ازايماي تۇر
– پسيحولوگ مامانداردىڭ ايتۋىنشا, سۋيتسيد اتاۋىن نەعۇرلىم از ايتسا, سوعۇرلىم وسىعان قاتىستى جاعداي دۇرىستالادى دەيدى. سوندىقتان, ءسۋيتسيدتىڭ الدىن الۋ بويىنشا شۇعىل تۇردە ارنايى باعدارلامالاردى, قوسىمشالاردى ويلاستىرىپ, جۇزەگە اسىرۋ قاجەت. بۇل جەردە باسقا ساراپشىلاردىڭ, اسىرەسە, مەديتسينالىق ساراپشىلاردىڭ كومەگى قاجەت, – دەدى ول.
ناسىمجان وسپانوۆا كەلتىرگەن مىنا مالىمەتتەردى قاراڭىزشى, بالالار جانە جاسوسپىرىمدەردىڭ سۋيتسيدكە بارۋى رەسپۋبليكا بويىنشا, 2018 جىلى – 178, 2019 جىلى – 179, 2020 جىلى – 140, 2021 جىلى – 175, 2022 جىلى – 155, 2023 جىلى 204 وقيعا تىركەلگەن. استانادا 2022 جىلى – 5, 2023 جىلى 12 وقيعا تىركەلدى. سۋيتسيدكە ۇمتىلىس رەسپۋبليكا بويىنشا 2018 جىلى – 329, 2019 جىلى – 350, 2020 جىلى – 306, 2021 جىلى – 373, 2022 جىلى – 309, 2023 جىلى 376 بولسا, استانا قالاسى بويىنشا 2022 جىلى – 74, 2023 جىلى 76 رەت بولعان.
الەۋمەتتىك الىمجەتتىك
بالا قاۋىپسىزدىگىنە قاتىستى ماماندار كەلتىرگەن دەرەكتەر مەن دايەكتەر, كورسەتكىشتەر دە الاڭداتادى. بۇل – بالاعا, ونىڭ وتباسىنا, وقۋ ورداسىنا قاتىستى مالىمەت قانا ەمەس, ءار بالا – ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز, سوندىقتان, بۇل قوعام بولىپ, بالا تاربيەسىندەگى ولقىلىقتارعا, ادام تۇرشىگەرلىك تسيفرلارعا بەيجاي قاراماي, ونى بولدىرماۋعا جانىمىزدى سالا كۇرەسۋىمىز قاجەت ەكەنى تۇسىنىكتى.
زورلىق-زومبىلىققا, جابىرلەۋگە (بۋللينگكە), كيبەربۋللينگكە تاپ بولعان كامەلەتكە تولماعانداردى ەرتە انىقتاپ, ولارعا شۇعىل كومەك كورسەتىلۋى قاجەت:
- ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىندا كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى زورلىق-زومبىلىقتى, جابىرلەۋدى (بۋللينگتى), كيبەربۋللينگتى انىقتاۋ
- كامەلەتكە تولماعاندار اراسىندا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىنان تىس جاسالعان زورلىق-زومبىلىقتى, جابىرلەۋدى(بۋللينگتى), كيبەربۋللينگتى انىقتاۋ
- كامەلەتكە تولماعاندار اراسىنداعى زورلىق-زومبىلىق, جابىرلەۋ (بۋللينگ), كيبەربۋللينگ فاكتىلەرىنە جەدەل دەن قويۋ الگوريتمى
- زورلىق-زومبىلىققا, جابىرلەۋگە (بۋللينگكە), كيبەربۋللينگكە ۇشىراعان نەمەسە وعان كۋا بولعان كامەلەتكە تولماعانعا كومەك كورسەتۋ.
بۇعان ورتالىق جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاندار, ءبىلىم بەرۋ, دەنساۋلىق ساقتاۋ, حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە جۇمىسپەن قامتۋ سالالارىنداعى ۇيىمدار, ىشكى ىستەر ورگانى, 111 بايلانىس ورتالىعى, بالا قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىل, بالا قۇقىقتارى جونىندەگى وڭىرلىك ۋاكىلدەر, وزگە دە مۇددەلى تۇلعالار قاتىسۋى ءتيىس.
– بالالارعا قاتىستى زاڭداردى, نورماتيۆتىك اكتىلەردى مەكتەپ, بالاباقشا, كوللەدج باسشىلارى وقيتىن «ۋاقىتى» جوق ەكەندىگىن ەسكەرە وتىرىپ, مەتوديكالىق قۇجات جاساپ شىعاردىق. ءبىز وسىلاي جاساۋعا ءماجبۇرمىز. سەبەبى ءبىلىم مەكەمەسىنىڭ باسشىلارى قولدانىستاعى ءنورماتيۆتى اكتىلەرمەن تانىسىپ, سونىمەن جۇمىس جاساۋدىڭ ورنىنا وقۋ-تاربيە جۇمىسىنان وزگە باسقا «ماڭىزدى» ىستەرمەن اينالىسىپ جاتىر ما, بىلمەيمىن, زاڭداعى الگوريتم بويىنشا جۇمىس كەمشىن بولىپ تۇرعانى ايان. زاڭ اياسىندا جۇمىس ىستەيتىن قۇقىقتىق الاڭدا كەزدەسۋ بۇيىرسىن, – دەيدى ن.وسپانوۆا.
مەكتەپ اسحاناسىن كىم باقىلايدى؟
– بالالاردىڭ تاماقتانۋىنا قاتىستى تاماقتانۋ ەرەجەلەرى بار, قارجىلاندىرۋ بار, ەندى ءبىزدىڭ مىندەتىمىز كاسىپكەرلەردىڭ مادەنيەتى تۋرالى, بيزنەستىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن ايتۋىمىز كەرەك. تالاپ ەتەتىن ۋاقىت كەلدى. ارينە, بۇل ولاردىڭ بيزنەسى, وسى ارقىلى وزدەرىنە پايدا تابادى, بىراق بالالاردىڭ دەنساۋلىعىنا نۇقسان كەلەتىن تاعامدى ساتقان كاسىپكەرلەردەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتكەن ورىندى. مەنىڭشە, بالالاردىڭ تاماقتانۋ ساپاسى دۇرىس بولسىن دەسەك, تاماقتاندىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا الاڭ بولەك بولۋى ءتيىس. بۇل – اتا-انالاردىڭ بالالاردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋ جونىندەگى ۇستانىمى, – دەيدى وقۋ-اعارتۋ مينيسترلىگى بالالاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتىنىڭ توراعاسى ناسىمجان وسپانوۆا.
مينيسترلىكتەگى قۇزىرەتتى تۇلعانىڭ ايتۋىنشا, استانا قالاسى جەكەمەنشىك ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنىڭ قاۋىپسىزدىك جۇيەلەرىمەن قامتاماسىز ەتىلۋى مىنا دەڭگەيدە:
بەينەباقىلاۋ جۇيەسىنىڭ جبو-عا قوسىلۋى – بالاباقشا 34%, مەكتەپ 67%, كوللەدج 82%.
ليتسەنزيالانعان كۇزەتتىڭ ەنگىزىلۋى – بالاباقشا 78%, مەكتەپ 84%, كوللەدج 59%.
دابىل تۇيمەسىنىڭ ورناتىلۋى بويىنشا – بالاباقشا 96%, مەكتەپ 84%, كوللەدج 95%.
ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىندا تاماقتاندىرۋدى ۇيىمداستىرۋ بويىنشا مەكتەپتەردەگى كەمشىلىكتەر:
- بارلىق مەكتەپتەردە ءاربىر بالاعا برۋتتوعا قويىلاتىن تالاپتاردىڭ ساقتالماۋى, بەكىتىلگەن پەرسپەكتيۆالىق ءمازىر بويىنشا بارلىق ينگرەديەنتتەردىڭ قوسىلماۋى.
- اۋىزسۋ رەجيمىن ۇيىمداستىرۋعا جاۋاپتى ادامنىڭ بەكىتىلمەۋى (№4, 8, 22, 24, 28, 31, 36, 45, 72, 74,79, 83, 85 مەكتەپتەر).
- شاعىمدار مەن ۇسىنىستار كىتابىنىڭ بولماۋى – №45 مەكتەپ.
- اسحانا قىزمەتكەرلەرىمەن ارنايى كيىم تالاپتارىنىڭ ساقتالماۋى ((№4, 8, 24, 36, 45, 72, 83 مەكتەپتەر).
- تاۋار كورشىلەستىگىنىڭ تالاپتارىنىڭ ساقتالماۋى (№45, 72, مەكتەپتەر).
- مەديتسينالىق كىتاپشالاردىڭ بولماۋى (№45, 72 مەكتەپتەر)
اسحانا ءمازىرىن قايتسەك دۇرىستايمىز؟
– مەكتەپتەگى تاماق ساپاسى وتە ناشار, باستاۋىشقا بەرىلەتىن تەگىن تاماعى دا, جوعارى كلاسقا ساتىلاتىن تاعامدارى دا ءنارسىز, كەنەۋسىز, ءدامدى ەمەس! بۇل ماسەلە قاشان شەشىمىن تابار ەكەن؟ – دەپ رەداكتسيامىزعا ەلوردالىق كوپبالالى انا الماگۇل قۋماشوۆا كەلىپ, كوپتەگەن اتا-انالاردىڭ تىلەگىن جەتكىزگەن بولاتىن.
وسى ماسەلەنى استانا قالاسى ءماسليحاتىندا ءماسليحات حاتشىسى ەرلان كاناليموۆ الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى تۇراقتى كوميسسياسىنىڭ وتىرىسىندا دا قوزعادى.
– مەكتەپتەگى تاماقتاندىرۋدى ۇيىمداستىرۋداعى مەملەكەتتىك ورگاندار مەن باسقا دا جاۋاپتى تۇلعالاردىڭ جاۋاپكەرشىلىك دەڭگەيى تومەن وڭ وزگەرىستەر جوق, – دەدى ە.كاناليموۆ ءوز سوزىندە. بۇل سالاداعى تۇيتكىلدى ماسەلەلەر جۇيەلى سيپاتقا يە جانە ءوز شەشىمىن تاپپاي كەلەدى. بۇل جاعداي 1-4 سىنىپ وقۋشىلارى مەن الەۋمەتتىك وسال ساناتىنداعى بالالاردى تەگىن تاماقتاندىرۋعا بولىنگەن سوما قوماقتى ەكەنىنە قاراماستان ورىن الىپ تۇر. وقۋشىلاردىڭ جارتىسىنا جۋىعى مەكتەپ اسحانالارىندا تاماق ىشپەيدى. كوبىنەسە تاعام ءدامسىز نەمەسە تومەن كالوريالى بولعاندىقتان, بالالار ونى ۇناتپايدى.
ازىرگە تاڭعى جانە تۇسكى استىڭ ساپاسىن جاقسارتۋ ءۇشىن الگوريتمدەر ازىرلەنبەگەن. مەكتەپ اسحانالارىندا جۇمىس ىستەيتىن جەكە كاسىپكەرلەر جۇيەلى جۇمىس اتقارماۋدا. ءماسليحات حاتشىسى ەلوردالىق ءماسليحاتتىڭ الەۋمەتتىك-مادەني دامۋ جونىندەگى تۇراقتى كوميسسياسىنىڭ وتىرىسىندا مەكتەپ اسحانالارىن تەك تاماق ءپىسىرىپ قانا قويماي, قالا تۇرعىندارى اراسىندا تانىمال ازىق-تۇلىك جەلىلەرىنىڭ سەنىمگەرلىك باسقارۋىنا بەرۋ ماسەلەسىن پىسىقتاۋدى تاپسىردى.
– ءدامدى تاعامدار دايىنداۋمەن قاتار, ينفراقۇرىلىمدى جابدىقتاردى الىپ, اسحانالارعا ينۆەستيتسيالاۋدى, بالالارىمىزدىڭ تاماقتانۋىن ءارتاراپتاندىرۋ جانە جاقسارتۋدى تاپسىردىم. بۇل رەتتە نىسانالى ماقساتىن وزگەرتپەي 5 جىلدان اسپايتىن مەرزىمگە بەرۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن, – دەدى ءماسليحات حاتشىسى ەرلان كاناليموۆ.
تاماق ساپاسىن كىمدەر تەكسەرەدى؟
استانا قالاسى ءبىلىم باسقارماسىنىڭ كامەلەتكە تولماعانداردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ ءبولىمىنىڭ باسشىسى لاززات ورىنباساروۆانىڭ ايتۋىنشا, تاماقتاندىرۋ ساپاسىن باقىلاۋدى كۇشەيتۋ ءۇشىن قالانىڭ ءاربىر مەكتەبىندە ساپانى باقىلاۋ جونىندەگى براكەراجدىق كوميسسيا قۇرىلعان (ونىڭ قۇرامىنا قامقورشىلىق كەڭەس مۇشەلەرى, ديرەكتور, مەديتسينا قىزمەتكەرى, الەۋمەتتىك پەداگوگ جانە اتا-انالار كىرەدى (كەمىندە 10 ادام).
كوميسسيانىڭ مىندەتتەرىنە تاماق ونىمدەرىنىڭ ساپاسىنا, ىدىس-اياق تازارتۋ تەحنولوگياسىنا, توڭازىتقىش-تەحنولوگيالىق جابدىقتىڭ جارامدىلىعىنا, ونىمدەر مەن دايىن تاعامداردى ساقتاۋ مەرزىمدەرى مەن شارتتارىنىڭ ساقتالۋىنا مونيتورينگتى جۇزەگە اسىرۋ كىرەدى.
سونداي-اق ۆەدومستۆوارالىق ساراپتاما توبىن قۇرۋ تۋرالى بەكىتىلگەن بۇيرىق بار, ونىڭ قۇرامىنا قوعامدىق كەڭەستىڭ, قازاق تاماقتانۋ اكادەمياسىنىڭ تاماقتانۋ پروبلەمالارى ينستيتۋتىنىڭ وكىلدەرى, قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتتارى, «ادىلەت» تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ قوعامى» قوعامدىق بىرلەستىگى جانە اتا-انالار قوعامى كىرەدى.
سونىمەن قاتار, تاماقتانۋ قاعيدالارىنا سايكەس قالانىڭ تاماقتانۋ ساپاسىن باقىلاۋ جونىندەگى ۆەدومستۆوارالىق ساراپتامالىق توپتار ءاربىر ءبىلىم بەرۋ ۇيىمىندا وقۋشىلاردىڭ تاماقتانۋ ساپاسىن مونيتورينگتەۋ جونىندەگى براكەراجدىق كوميسسيانىڭ قىزمەتىنە جۇيەلى مونيتورينگ جۇرگىزەدى. مەكتەپ اسحانالارى تەكسەرىلگەن سوڭ, انىقتالعان بۇزۋشىلىقتار اكىمشىلىك شارالار قابىلدانعاننان كەيىن جويىلادى.
P.S: بۇل ماسەلەلەر, وكىنىشكە قاراي, وزەكتىلىگىن جويماي تۇر. قۇزىرەتتى تۇلعالاردى, ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىن بالا ءومىرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە نەمقۇرايلى قاراماۋعا شاقىرۋ, ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنە قۇلاق اسۋعا ۇندەۋ, جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەۋ – مىندەت.
