تۋىسقان ازەربايجان ەلىنىڭ استاناسى – باكۋ قالاسىنا جولاۋشىلاپ بارعانىمىزعا ءبىر-اق كۇن بولعان.
تاڭەرتەڭ الماتى, استانا جانە تارازدان بىرگە بارعان جولداستارىمىزبەن امان-ساۋلىق سۇراسىپ, باس قوسقان ساتتە… «نە دەيدى؟ جۇكەڭ-جۇمابەك قايتىس بولىپتى. سۇمدىق-اي!» دەپ شوشىنىپ تۇرعان سۆەتانىڭ داۋسىن ەستىپ, ءوزىم دە نە دەرىمدى بىلمەي, وتىرعان ورنىمنان تۇرا الماي قالدىم. تۇلا بويىم تىتىركەنىپ, كوڭىلىم قۇلازىپ سالا بەردى. كوزىمە جاس كەلدى. تاپ قاسىمدا سۆەتا كوڭىلى بوساپ, اينالاسىنداعى كىسىلەرگە: «ءبىزدىڭ جان دوسىمىز ەدى. تاماشا ازامات بولاتىن. اياق استىنان نە بولعانىن بىلمەيمىز» دەپ ايتىپ جاتتى…
«الماتىعا قايتايىق!» دەدىك. «قارالى حاباردان قابىرعاسى قايىسىپ, مۇڭ شالعان كۋرستاس دوستارىمىزدىڭ ورتاسىندا, وتباسىنىڭ قاسىندا بولايىق!» دەپ قامدانا باستادىق.
ادامنىڭ ايتقانى بولا بەرمەيدى ەكەن. الماتى-باكۋ باعىتىندا ۇشاق كۇنبە-كۇن ۇشپايتىنىن ءبىلىپ, اسىل دوستىڭ, مارقۇم جۇكەڭنىڭ قابىرى باسىنا ءبىر ۋىس توپىراق سالۋدىڭ ىڭعايى كەلمەيتىنىنە وكىنگەننەن باسقا ەشتەڭە ىستەي المادىق.
جۇكەڭنىڭ كەنەتتەن دۇنيەدەن وزعانىنا سەنە الار ەمەسپىن…
قازاقستاننىڭ ازەربايجان مەملەكەتىندەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى, بەلگىلى قايراتكەر ءارى تانىمال قالامگەر-جۋرناليست بەيبىت يساباەۆ تا سول ارادا جايسىز حاباردى ەستي سالىسىمەن قاتتى ۋايىمداپ, «ناعىز ەڭبەكقور, ءارى ءوز كاسىبىنە جان-تانىمەن بەرىلە قىزمەت ىستەيتىن ازامات ەدى. جالعان دۇنيە-اي, ول كىسى دە كەتتى-اۋ» دەپ ۋنيۆەرسيتەتتە اعالى-ءىنىلى بولىپ قاتار وقىعان جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندەگى قيماس كۇندەردى ەسكە الدى. قازاقتىڭ اسا ءبىر دارىندى ازاماتى, بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى جۇمابەكتى تانيتىن ادامدار قازاقستان قوعامىندا كوپ ەدى.
تانىعان – بىزدەر. كوپشىلىك بولدى.
تانىتقان – ءوزى. ءوزىنىڭ ازاماتتىق ءومىر جولى مەن جەكە ونەگەسى ەدى.
جۇكەڭدى اقىرعى ساپارعا شىعارىپ سالۋ جايلى كۋرستاس قاينار دوسىمىز «ءبارى «بەس» دەگەن ەسسە-ماقالا جازىپ, ونى Watsaap-تان قىزىعىپ وقىماعان ادام قالمادى.
مۇنداي وقيعانى بۇرىن-سوڭدى جازعان ادامدى ەستىمەپپىز.
ال قاينار جازدى. سەبەبى ءومىر جولى ۇنەمى «بەس» بولىپ كەلگەن جۇكەڭ تۋرالى قاز-قالپىندا قاينارلار عانا جازا الادى.
باسقالاردىڭ قولىنان كەلە دە قويماس, ەشكىمنىڭ وعان باتىلى دا بارا بەرمەيتىن سياقتى. ىستىق-سۋىعى باسىلماعان اۋىر وقيعانىڭ وربۋىنەن ادامدار تالاي سىر تۇيەدى, وي وربىتەرى انىق.
مىناۋ جارىق دۇنيەدە سەن كەشە كىم ەدىڭ؟ ال, ەندى…
ءبىز جۇكەڭدەرمەن سوناۋ 1976 جىلدىڭ قوڭىر كۇزىنەن بەرى كۋرستاس دوس, سىرلاس جولداس بولدىق.
وتباسىمەن ارالاس-قۇرالاس بولۋ جۇكەڭ ءۇشىن ەڭ باستى ولشەم بولاتىن.
1981 جىلى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىن بىتىرگەن جاستاردىڭ اراسىنان توپ جارعان جۇكەڭ بارلىق جاعىنان ليدەر بولعان ەدى.
قازاقتىڭ تۇڭعىش پەداگوگى ىبىراي التىنسارين سياقتى ۋنيۆەرسيتەتتەن تىس ۋاقىتتا 50 ستۋدەنتتىڭ باسىن قوسىپ, جاتاقحانا بولمەلەرىندە ءاربىر ەمتيحان پانىنەن ۇيرەتەرى مول لەكتسيا وقۋدى ۇيىمداستىراتىن ءوزى ەدى.
ءوزى دە تورعايدان. ارقالىق ماڭىنداعى قايىڭدى اۋىلىنان. جۇكەڭ ىبىراي التىنسارين اتاسىنا تارتقان سىرباز اعارتۋشى سياقتى كورىنەدى. ءبىزدىڭ جۇكەڭ ۋنيۆەرسيتەتتە ۇلگىلى ستۋدەنت, قالالىق كەڭەستىڭ دەپۋتاتى كۇيىندە وقىپ, ءبىتىردى دە تورگە شەگە قاقتى.
باس گازەت «سوتسياليستىك قازاقستانعا» قىزمەتكە شاقىرىلدى.
ءبىزدىڭ ارامىزدان الماتىدان العاش بولىپ پاتەر العان دا ءوزى ەدى.
جىبەك جولى مەن پانفيلوۆ كوشەسى قيىلىسىنداعى 15 قاباتتى ۇيدە, 2 بولمەلى پاتەردە كۋرستاستاردىڭ تالاي جيىن-تويى وتكىزىلدى. ءاربىر مەرەكەنى جۇمابەك پەن ءاليمانىڭ جايعان اق داستارقانىندا اتاپ وتكەنىمىزدى ەسكە الساق, دوستارى ءۇشىن قۇشاعىن اشقان بۇل وتباسىنا
العىسىمىز شەكسىز.
جايلاۋبايدىڭ ۇيلەنۋ تويى, كارىبايدىڭ كەلىنشەگى ديسسەرتاتسيانى ءساتتى قورعاپ شىققان ءساتى… جولداستاردىڭ تۋعان كۇنى, ولاردىڭ اۋىلدان كەلگەن اعايىن-باۋىرلارىن قوناققا شاقىرۋ سياقتى «مىڭ ءبىر ءسات» ءسىرا, ەستەن شىعار ما؟ تابالدىرىقتان بيىك ەشنارسە جوق, ال ونى بۇل وتباسى ءوز ومىرلەرىنىڭ كيەلى داستۇرىنە وسىلايشا مىقتاپ ەنگىزگەن بولاتىن.
بيلىك ايتار قىزمەتكە دە كوتەرىلدى. «ءبىلىم جانە ەڭبەك» جۋرنالى, «حالىق كەڭەسى», «قازاق ادەبيەتى», «انا ءتىلى», «اقيقات» گازەت-جۋرنالدارىنىڭ باس رەداكتورى بولدى. «قازاق گازەتتەرى» اتاۋىمەن باسى قوسىلعان 6-7 گازەت-جۋرنالدار بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى قىزمەتتەرىندە جۇمابەك كەنجاليننىڭ بولۋى ەرەن قابىلەت پەن ادال ەڭبەك ەتەر تۇلعالى ازاماتقا كورسەتىلگەن
ۇلكەن سەنىم.
مەنىڭشە, ءبىز, ونى جاقسى ءبىلەتىن, ماقتان ەتەتىن ادامدار ءاربىر جاۋاپتى قىزمەتكە بارۋىن, قاجىماس العىرلىعى مەن ادالدىق قىرىمەن تانىلۋىن سولاي بولۋعا ءتيىس دەپ سانادىق.
قازاق جۋرناليستيكاسىنا سىڭىرگەن ەلەۋلى ەڭبەگى تاباندى ۇيىمداستىرۋشىلىق قىزمەتىنەن انىق بايقالدى ءارى قالامىنان شىققان تالاي-تالاي شىعارماشىلىق دۇنيەلەرى ارىپتەستەرىنەن دە, ادەبيەتشى عالىمدار تاراپىنان لايىقتى باعاسىن الدى.
اسىرەسە, جۇكەڭنىڭ پارلامەنتتىك «حالىق كەڭەسى» گازەتىن از ۋاقىت بەدەرىندە ايشىقتى دا بەدەلدى باسىلىم دارەجەسىنە الىپ شىعۋى وزىنە قوعامدىق ابىروي-بەدەل الىپ كەلدى.
مەن جۇكەڭدى قانداي زامان بولماسىن, كوزسىز ىعىنا جىعىلىپ, سۇلۋ سويلەپ جاعىمپازدىق تانىتا قالىپ, ىشكى ەسەبىمەن قاراقان باسىنىڭ پايداسى ءۇشىن پىسىقايلىق كورسەتكەن كەزىن كورگەن جوقپىن. قولىندا ءتۇرلى ىقپال جاسايتىن تىزگىن بولسا دا ارتىق كەتپەدى. كەرىسىنشە, ول ۇجىم مۇشەلەرىنىڭ الەۋمەتتىك-تۇرمىستىق جاعدايىن جاساۋعا ۇمتىلىپ, سوعان كۇش سالدى. ايتەۋىر, ءسوزى وتپەسە دە ءتاۋىر قىزمەتىنىڭ ەبىن تاپقاندار, ماسەلەن, الماتى قالاسىنىڭ وزىنەن دە, توڭىرەگىنەن دە جەر تەلىمىن تەگىن الىپ, تاقىر جەردەن مول اقشا جاساپ جاتقاندا جۇكەڭ سونى ءبىلىپ تۇرىپ, بارعان جوق. ەل قاتارلى وكىمەتتەن پاتەر الدى, قالانىڭ ۋ-شۋىنان ءسال الىستاۋ جاقتان جەكە ۇيدە تۇرعاندى ۇناتتى.
ەرتەرەك دۇنيەدەن وتكەن اكە-شەشەسىنەن تاراعان ورىمدەي قارىنداستارى مەن ىنىلەرىن باعىپ, قاعىپ, سولاردى ازامات قاتارىنا جەتكىزۋ. جۇكەڭ مەيلى قىزمەتتە, مەيلى باسقالاي جاعدايدا كەزدەسكەن قيىندىقتار بولىپ جاتسا, ونى دا ەشكىمگە ايتقان ەمەس. سەبەبى ول وزىنە سەنەتىن.
جۇكەڭنىڭ تازا كىسىلىگى مەن ەرەن ەڭبەكقورلىعىن قازاقستان ءباسپاسوزىن دامىتۋعا قوسقان ەلەۋلى قايراتكەرلىك قىر-سىرىن ۇلتتىق ينتەلليگەنتتەردىڭ بايىرعى مەكتەبىنەن ىزدەۋگە تۋرا كەلەدى.
ۇلتتىڭ وزىق ويلى تۇلعالارىنىڭ ءىزىن قۋىپ, ولاردىڭ وسى زامانعى ورنىن جوعالتپاۋعا كۇش سالىپ, ار-ۇياتىمەن قىزمەت ەتكەن جۇكەڭنىڭ قالامداستارى اراسىندا شوقتىعى بيىك بولىپ, زور سەنىم مەن قۇرمەتكە بولەنۋىنىڭ ءبىر سىرى وسى ماقساتتان باستاۋ الادى. قانداي تاقىرىپتا ماقالا نەمەسە پۋبليتسيستيكا جازسا دا, رەداكتورلىق ۇستانىمى مەن ويلارى قوعامدىق تازالىقپەن ۇندەسىپ تۇراتىن.
«ەگەمەندە» س.بايجانوۆ, ب.قىدىربەكۇلى, س.اقتاەۆ سياقتى ايگىلى قالامداس اعالارىنان
ۇيرەنسە, ش.مۇرتازا, ءا.كەكىلباەۆ, ك.سمايىلوۆ, ق.سۇلتانوۆ ءتارىزدى قايراتكەر كىسىلەردى قاتتى قۇرمەتتەپ ءوتتى.
سوناۋ 1990 جىلداردىڭ باسىندا, ەگەمەندىكتىڭ ەلەڭ-الاڭىندا تورعاي وبلىسىنا بىرگە باردىق. تۋراسىندا مەنى دوسىم دەپ ارنايى دەلەگاتسياعا قوسىپ الىپ باردى. تۋعان ەلىن كورسەتتى. دۋلىعالى دالا باتىرى-جاۋكەنىڭ رۋحىنا ارنالىپ كەڭ دالا توسىندە اس بەرىلدى. ۇلكەن توي بولدى.
وزىنە تۋىس اتا بولىپ كەلەتىن جاۋكە باتىردىڭ تاريحىن تورعايلىقتارعا تانىتۋدا جانە رەسپۋبليكا اتىرابىنا ناسيحاتتاۋ جۇمىسىندا جۇكەڭ كوپ تەر توكتى. بىرنەشە مارتە تاريحي زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىن جازدى. ابدىساعيت تاتىعۇلوۆ, سابىرجان احمەتوۆ سياقتى اعالارىمەن اقىلداسا ءجۇرىپ, باتىر داڭقىن قايتا جاڭعىرتتى.
سول ساپاردا ح.ناۋرىزباەۆ, ك.ساعاديەۆ, م.قوزىباەۆ, س.بايزاقوۆ, ش.ءۋاليحانوۆ, ق.سالعاراۇلى, س.دوسانوۆ ءتارىزدى ايگىلى عالىمدار مەن جازۋشىلار, وبلىس اكىمى جاقان قوسىباەۆ, جەرگىلىكتى بەدەلدى ازاماتتاردىڭ جۇمابەك كەنجاليننىڭ ۇيىمداستىرۋشىلىق قىزمەتىنە ريزا بولىپ, ونى ۇلكەن ساحناعا شىعىپ ايتقاندارى ءالى قۇلاعىمدا تۇر. مۇنىڭ ءبارى تالانتتى جۋرناليست ماقسۇتبەك سۇلەيمەنوۆتىڭ جازبالارىندا تولىق كورىنىس تاپقان.
قازاق ەلىنىڭ قاي قيىرىندا بولماسىن, جۇكەڭنىڭ شىنايى وقىرماندارى مەن تىلەكتەستەرى كوپ بولدى. مۇنداي ابىروي-قۇرمەتكە ول قاراپايىم مىنەزىمەن, سابىرلى ازاماتتىعىمەن جانە ادامي تازا كوڭىل-كۇيىمەن, ءسۇيكىمدى كەلبەتىمەن, ءيا, ساياسي تاقىرىپتا جازعان سۇيەكتى ماقالالارىمەن يە بولعانىن سەزىنبەۋ مۇمكىن ەمەس. قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە جۇكەڭ سەكىلدى ۇزدىك وقىعان ستۋدەنتتەر ارينە, بولدى. سولاردىڭ از شوعىرىندا ج.كەنجاليننىڭ ءباسى كوبىسىنەن باسىم بولدى. ال جالپى ومىردە ازعا قاناعات, جوققا شۇكىر, دەگەن ءبىر ارلى قازاق بولسا, ول – جۇكەڭ ەدى. ونىڭ بايلىق-داۋلەتى – ءوزىن سىيلاعان ادامداردىڭ كوپ بولۋى.
شەراعاڭ – شەرحان مۇرتازا ايتقانداي, «جۇمابەك كەنجالين اسا ءبىر سىپايى, ىقىلاسى مول, سىيلاستىعى ازبايتىن ازامات» ەدى.
بىرگە تاعدىر قوسىپ, قاتار وقىپ, قاتار وسكەن, قاتار قىزمەت ەتكەن, ۇنەمى دوستىق قارىم-قاتىناستا بولعان جۇكەڭ ءبىز ءۇشىن دە قىمبات جان ەدى.
جۇمابەك كەنجالين قوعامدىق-ساياسي ومىردە دە, قازاق جۋرناليستيكاسىندا دا ءباسپاسوزدىڭ اقتاڭگەر تۇلعاسى بولىپ قالدى.
الماتىعا كەلىسىمەن قالا شەتىندە جەكە ۇيدە تۇراتىن اليماعا باردىق. اسىل ەرىنەن ويدا جوقتا ايىرىلىپ قالعان جارى ءاليما اۋىر قايعىدان كوز جاسىن كول عىپ توكتى.
ساعىنىش پەن قيماستىقتان ءبىز دە جىلاپ تۇردىق. بۇل شاڭىراقتا جۇكەڭنىڭ قوس قۇلىنى – داستان مەن جاندوس, نەمەرەلەرى بار. ورنىن جوعالتپايتىندارى وسى مۇراگەرلەرى….
جۇكەڭدى قۇرمەتتەيتىن اكادەميك كەنجەعالي ساعاديەۆ, ايتۋلى مەملەكەت قايراتكەرى سەرىك
ۇمبەتوۆ تە كوڭىل ايتۋ ءۇشىن ارنايى كەلگەن ەكەن.
ادام ءومىر دەگەن ۇزاق جولدا جاقسى ءىز قالدىرسا, البەتتە, ۇمىتىلمايدى. جۇمابەك كەنجالين وسىنداي ادام!
ادال دوس بولىپ ءوتۋدى بيىككە كوتەرگەنى دە بىزگە امانات!
مەيرامبەك تولەپبەرگەن,
جۋرناليست
