كەشە نازارباەۆ ورتالىعىندا «ۇلكەن ەۋرازيا: تەكەتىرەس نەمەسە سەرىكتەستىك» تاقىرىبىندا «استانا كلۋب» حالىقارالىق پىكىرتالاس الاڭىنىڭ ءۇشىنشى وتىرىسى ءوتتى. وعان 27 ەلدەن الپىستان استام وكىل قاتىستى. چاتحەم حاۋز ەرەجەسى (Chatham house Rules) بويىنشا وتكەن جينالىستىڭ قاتىسۋشىلارى الدىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ءسوز سويلەپ, جاھاندىق سىن-تەگەۋرىندەر مەن قاۋىپ-قاتەرلەر تۋرالى ءوز ويىمەن ءبولىستى.
ەلىمىز سوڭعى جىلدارى جاۋلاسقان تاراپتار اراسىندا بىتىمگەرشىلىك ساياساتىن ۇستانۋعا ايرىقشا ءمان بەرىپ, حالىقارالىق قاۋىمداستىق الدىندا ءبىرشاما بەدەل جيناعانى جاسىرىن ەمەس. تاياۋ شىعىستاعى شيەلەنىس بويىنشا ءوتىپ جاتقان استانا پروتسەسى, رەسەي مەن تۇركيا اراسىنداعى اعايىنگەرشىلىك – سونىڭ جارقىن مىسالى. نازارباەۆ ورتالىعى مەن تۇڭعىش پرەزيدەنت قورى جانىنداعى الەمدىك ەكونوميكا جانە ساياسات ينستيتۋتىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتەتىن ءداستۇرلى حالىقارالىق جيىنعا كورنەكتى ساياساتكەرلەر, ديپلوماتتار مەن ساياساتتانۋشىلار, اقش, قىتاي, رەسەي, ءۇندىستان, ەۋروپا ەلدەرى, تاياۋ شىعىس, ورتالىق جانە وڭتۇستىك شىعىس ازيا ەلدەرىنىڭ «اقىل-وي ورتالىقتارىنىڭ» جەتەكشى ساراپشىلارى مەن عالىمدارى قاتىسادى. سوندىقتان ءۇشىنشى مارتە وتكىزىلىپ جاتقان «استانا كلۋب» پىكىرتالاس الاڭى دا وسىنداي جوعارى مانگە يە.
اتاپ ايتساق, كلۋبتىڭ بۇل جولعى وتىرىسىنا تۇڭعىش رەت ءۇش ەلدىڭ بۇرىنعى مەملەكەت باسشىلارى – ابدۋللا گۇل (تۇركيا), ۆاتسلاۆ كلاۋس (چەحيا) جانە دانيلو تيۋرك (سلوۆەنيا) قاتىستى. ال حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ساراپشىلار قاتارىنان گەوساياسي تالداۋ جانە بولجاۋ بويىنشا كونسالتينگتىق قىزمەت كورسەتەتىن امەريكالىق «Stratfor» كومپانياسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى دجوردج فريدمان, اقش حالىقارالىق جانە ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ جەتەكشى ساراپشىسى ەدۆارد ليۋتتۆاك, BBC ارناسىنداعى ساياساتكەرلەرمەن اشىق اڭگىمە جۇرگىزەتىن «Hard Talk» باعدارلاماسىنىڭ جۇرگىزۋشىسى ستيۆەن ساكۋردى اتاۋعا بولادى.
پىكىرتالاسقا قاتىسۋشىلار الدىندا ءسوز العان پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاقستان سىرتقى ساياساتتا ديالوگ, ىمىرا جانە تەڭ ءدارەجەلى ارىپتەستىككە ءمان بەرەتىنىن ايرىقشا اتاپ ءوتتى. «ءبىز عالامدىق ماسەلەلەردى شەشۋدە الەمدىك قاۋىمداستىقتى بىرىگۋگە, توزىمتالدىققا شاقىرعىمىز كەلەدى. مۇنى سيريا شيەلەنىسى بويىنشا بىتىمگەرشىلىكتەن, يادرولىق قارۋعا قارسى باستامامىزدان, مادەنيەتتەر اراسىنداعى ديالوگقا قوسقان ۇلەسىمىزدەن جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق ماسەلەلەرگە ءۇن قوسۋىمىزدان بايقاۋعا بولادى» دەدى ەلباسى. بۇل تۇرعىدان العاندا, ەلىمىزدىڭ 2017-2018 جىلدارعا بۇۇ-نىڭ قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە ۋاقىتشا مۇشە بولىپ سايلانۋى ارقاسىندا حالىقارالىق قاتىناستارداعى «تەكتونيكالىق وزگەرىستەردى» جاقىننان باعامداۋعا سەپتىگىن تيگىزدى.
الايدا باتىس-شىعىس اراسىنداعى گەوساياسي, ەكونوميكالىق, ەڭ سوراقىسى, يدەولوگيالىق قاراما-قايشىلىقتاردىڭ ۇلعايۋى الەمدىك دامۋ ارحيتەكتۋراسىنا كادىمگىدەي تەرىس اسەرىن تيگىزۋدە. «اسىرەسە, دامىعان ەلدەر مەن دامۋشى ەلدەر اراسىنداعى ايىرماشىلىق حالىقارالىق تەرروريزم مەن ەكسترەميزمنىڭ تۋىنداۋىنا اكەپ سوعۋدا. قازىرگى ايماقتىق جانە حالىقارالىق قاۋىپسىزدىك شارالارى اۋمالى-توكپەلى جاعدايعا بەيىمدەلە الماي وتىر» دەپ اتاپ ءوتتى نۇرسۇلتان ءابىشۇلى.
جيىن بارىسىندا پرەزيدەنت الەم بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان ءبىرشاما سىن-قاتەرلەرگە تەرەڭىرەك توقتالا كەتتى. اتاپ ايتساق, باقىلاۋ شەگىنەن شىعىپ كەتكەن جاھاندىق ميگراتسيا, دامۋشى ەلدەر مەن دامىعان ەلدەر اراسىنداعى دەموگرافيالىق تەپە-تەڭدىكتىڭ بولماۋى, كورەي تۇبەگىندەگى جاعداي, اۋقىمى مەن زاردابى جاعىنان ءۇشىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا بارابار دەپ باعالاۋعا بولاتىن تولاسسىز تەراكتىلەر مەن قارۋلى قاقتىعىستار, الپاۋىت ەلدەردىڭ قارۋلى كۇشتەر بيۋدجەتىنىڭ ۇلعايتىلۋى, سۋ تاپشىلىعى كۇن تارتىبىندەگى كۇيىپ تۇرعان ماسەلەلەر قاتارىنا جاتادى. پرەزيدەنت ايرىقشا توقتالىپ وتكەن سىن-قاتەرلەر اراسىندا «سانكتسيا سوعىسىنىڭ» سالدارى دا ايتىلدى. «الەمدىك ەكونوميكالىق جانە تەحنولوگيالىق كەڭىستىكتە ءبولىنىس پايدا بولۋدا. باسەكەلەس ەكونوميكالىق ورتالىقتاردىڭ ماڭايىندا جاڭا ساۋدا جۇيەسىنىڭ قالىپتاسىپ جاتقانىن كورىپ وتىرمىز. بۇل دسۇ ءرولىنىڭ تومەندەپ, پروتەكتسيونيزمنىڭ كۇشەيۋىنە اكەپ سوعۋى مۇمكىن. ساياسي قىسىم جاساۋ ماقساتىندا ەكونوميكاعا كەدەرگى كەلتىرىپ وتىرعان «سانكتسيا سوعىسى» حالىقارالىق ساۋدا مەن ءادىل باسەكەلەستىككە قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىر» دەدى ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ. وسىنىڭ ءبارى «استانا كلۋب» سەكىلدى جابىق فورماتتا وتەتىن, ساياساتكەرلەر مەن ساراپشىلار اشىق پىكىرتالاسقا ءتۇسىپ, باعدار انىقتاپ الاتىن الاڭنىڭ اۋاداي قاجەتتىلىگىن بىلدىرەدى.
جالپى العاندا, كلۋب قاتىسۋشىلارى الداعى ون جىلدىقتا ەۋرازيا قۇرلىعىنىڭ دامۋىنداعى نەگىزگى باعىتتار مەن ۇردىستەردى كەڭىنەن تالقىعا سالادى. مىسالى, كلۋبتىڭ بۇل جولعى وتىرىسىنىڭ «ەو – ۇلكەن ەۋرازيا: سەرىكتەستىك پەن دامۋ ۆەكتورلارى» اتتى پانەلدىك سەسسياسى بارىسىندا «برەكزيت جانە ەۋروپاداعى ءپوپۋليزمنىڭ ءوسۋى – ەۋرازيا ءۇشىن سالدارى قانداي؟», «ەۋروپا مەن ەۋرازيا اراسىنداعى تۇركيا: تاڭداۋ جاساۋ مۇمكىن بە؟», «10 جىلدان كەيىنگى ەۋرووداق پەن ەۋرازيا: جاڭا الەم قۇرىلىسىنىڭ سىزباسى» سەكىلدى سۇيەكتى تاقىرىپتار قاۋزالدى.
چاتحەم حاۋز فورماتىندا وتەتىن مۇنداي جيىنداردىڭ ەرەكشەلىگى – ايتىلعان ماسەلەلەر سىرتقا شىقپايدى, ياعني انونيمدىلىك ساقتالادى. سونىڭ ارقاسىندا تاراپتار شىنايى ءارى كاسىبي سۇحبات قۇرۋعا مۇمكىندىك الادى. سوندىقتان «استانا كلۋب» وتىرىسىنىڭ جاي-جاپسارى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ دا نازارىنان تىس قالدى.
ادىلبەك جاپاق
