فارفور بۇيىمدارى ءبىر كەزدەرى بايلىقتىڭ بەلگىسى سانالىپ, ساۋدادا ايىرباس زاتى رەتىندە قولدانىلعان. بىراق, ەڭ باستىسى, ول – ۇيگە كورىك بەرەر قۇندى جيھاز. قازىرگى زامانعى ونەر مۇراجايىندا بۇل ونەردىڭ قاشان جانە قايدان باستاۋ العانىن ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا «قىتايدىڭ فارفور جانە قولونەر كاسىبىنىڭ باسقا بۇيىمدارى» اتتى كورمە اشىلدى. ءىس-شارانى «كراسيۆىي دوم» كومپانياسىنىڭ قولداۋىمەن «استانا كوللەكتسيونەرلەرى» قوعامدىق بىرلەستىگى جانە قازىرگى زامانعى ونەر مۇراجايى ۇيىمداستىرىپ وتىر. كورمەگە حۋ ۋەزىنىڭ شارۋالار كەسكىندەمەسىنەن 50 فارفور, ىلگىش سالپىنشاقتار, پەي-چۋي (نەتسكە), 30-دان اسا ەمال جانە اعاش بۇيىمدارى قويىلدى. سونىمەن قاتار, جەكە جيداشىلار ۆيكتور سەمىكين, روكاس بەرنوتاس, كاميل مۋللاشەۆ, گۋلفايرۋس نۇرەكەنوۆالاردىڭ كوللەتسيالارىنان 200-دەن اسا جادىگەر بار.
قىش ونەركاسىبى قىتايدىڭ ەڭ ەجەلگى قولونەرىنىڭ ءبىرى ەكەنى بەلگىلى. جۇزدەگەن جىلدار بويى وسى قىش ونەرىنىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرگەن قىتاي شەبەرلەرى عاجايىپ فارفور بۇيىمدارىن ويلاپ تاپتى. عالىمدار بۇل جاڭالىقتى ءXVىى عاسىردا (تاڭ داۋىرىندە 618-907 جىلدارى) اشىلدى دەپ ەسەپتەگەنمەن, شىعىستىق حان ءداۋىرى كەزىندە-اق (25-220 جىلدارى) فارفور بۇيىمدارىن جاساي باستاعان. دەگەنمەن, تاڭ داۋىرىندە فارفور جاساۋ تەحنولوگياسى ونىڭ شىڭىنا جەتتى دەپ ەسەپتەۋگە بولادى.
الەمگە فارفور قالاسى دەگەن اتاعى جايىلعان تسزيانسي ولكەسىندە ورنالاسقان تسزيندەچجەن قالاسىنان شىققان فارفوردىڭ داڭقى الىسقا جەتتى. قازىرگى زامانعا دەيىن تسزيندەچجەن قالاسىندا جاسالاتىن فارفوردىڭ «تسينحۋا» دەيتىن ءتۇرى وسى ەلدىڭ وزىندە دە ۇلكەن سۇرانىسقا يە. فارفوردى قىتاي شەبەرلەرى كۆارتس, بالشىق جانە تاعى باسقا قوسپالاردى ارالاستىرىپ, پەشتە كۇيدىرۋ ارقىلى جاسايدى. ءمولدىر ەمەس ەمال بوياۋلى بۇيىمدى وتقا قويعاننان كەيىن كەرەمەت قانىق تۇسكە يە بولاتىن كورىنەدى. بۇل ءادىس حV عاسىردا ويلاپ تابىلعان. فارفورلىق بۇيىمداردى بەزەندىرگەن سوڭ, ولار ءارتۇرلى سيمۆوليكالىق مانگە يە بولعان. فارفوردان تەك بەلگىلى ءبىر مۇسىندەر عانا ەمەس, ءتۇرلى سۋۆەنيرلىك بۇيىمدار دا جاسالعان. كورمەدەگى كۇلسالعىش, ىدىستار مەن كارتينالار – سونىڭ ايعاعى.
سوڭعى 600 جىلدا تسزيندەچجەننەن شىققان فارفور بۇيىمدارى ازيا, افريكا, ەۋروپا جانە امەريكا ەلدەرىنىڭ قوعامدىق ومىرىندە ماڭىزدى ءرول اتقارعان. «مين كەزىندە ەڭ ۇزدىك فارفور تسزيندەچجەندە جاسالعان» دەپ ايتىلادى ەكەن. سودان بەرى دە كوپ نارسە وزگەرە قويماعان. ويتكەنى, بۇگىندە 600 مىڭ عانا تۇرعىنى بار قالانىڭ ءاربىر ەرەسەك تۇرعىنى فارفور ونەركاسىبىندە ەڭبەك ەتەدى ەكەن. سونداي-اق, كوپتەگەن ەلدەردىڭ يمپەراتورلارى مەن كورولدەرىنىڭ سارايلارىندا نازىك تالعاممەن جاسالعان فارفور بۇيىمدارىنان كوللەكتسيا جيناۋ مارتەبە بولىپ سانالعان. مىڭداعان جىلدار بۇرىن وسى قالانىڭ فارفورلارى ورتالىق جانە باتىس ازيانى باسىپ وتەتىن جىبەك جولى بويىمەن جانە تەڭىز ۇستىندەگى فارفور جولىمەن الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە تاراعان.
وسى ارادا تسزيانسي ايماعى مۋزەيى مەن تسزيندەچجەن قىش جانە فارفور مۋزەيى وسى قالاداعى كوركەمسۋرەت فارفورىن زەرتتەيتىن جانە جينايتىن ەڭ الدىڭعى قاتارلى ۇيىمدار ەكەنىن دە ايتا كەتەلىك.
كەيىن بۇل ونەر رەسەيگە جەتىپ, بىرنەشە زاۋىتتار سالىندى. كەڭەس ۇكىمەتى كەزىندە دە ارناۋلى كاسىپورىندار بولعان. فارفوردان جاسالعان بۇيىمدار ءار ۇيگە كورىك بەرىپ, سانىنە ءسان قوستى. بىراق, بۇگىندە ەكولوگيالىق تازا ماتەريالداردان جاسالعان بۇل بۇيىمدارعا سۇرانىس ازايىپ كەتكەن.
قازىرگى زامانعى ونەر مۇراجايىنداعى بۇل قىزىقتى كورمە ماۋسىم ايى بويى جۇرتشىلىق نازارىنا ۇسىنىلاتىن بولادى.
