ورىس تىلىندە جازۋشى ۆيكتور شكلوۆسكي 1928 جىلى قولدانىسقا ەنگىزگەن «گامبۋرگ ەسەبى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. ول وسى اتتاس جيناعىندا كۇشتى پالۋانداردىڭ جىلىنا ءبىر رەت قالا تراكتيرلەرىنىڭ بىرىنە جينالىپ الىپ, ءوزارا كۇش سىناساتىن ءداستۇرى جايلى اڭگىمەلەيدى. كەيىن بۇل فرازەولوگيا «ءبىر ساتتىك تابىستار مەن اشكوزدىك مۇددەلەردەن ادا, ازات, شىنايى قۇندىلىقتار جۇيەسىن» بىلدىرەتىن ۇعىمعا اينالدى.
وتكەن اپتاداعى ءدال وسىنداي الىستى بولجايتىن ماقسات ۇستانعان اشىق سيپاتتاعى وڭاشا كەزدەسۋ اقش پرەزيدەنتى دونالد ترامپ پەن رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ اراسىندا ءوتتى. ول الەمنىڭ ساياسي ومىرىندەگى ءىرى وقيعا – گامبۋرگتەگى G20 ەلدەرى باسشىلارى باس قوسقان ەكى كۇندىك ءسامميتتىڭ اياسىندا قانات جايدى. ونىڭ سوڭىندا ەكى وزەكتى ماسەلە – جاھاندىق جىلۋعا قارسى كۇرەس پەن ەركىن ساۋداعا قولداۋ كورسەتۋ جونىندە قورىتىندى دەكلاراتسيا قابىلداندى. بۇلاردى وسىعان مۇرىندىق تانىتقان گەرمانيا كانتسلەرى انگەلا مەركەلدىڭ تابىسى رەتىندە اتاپ وتكەن ءلازىم. الايدا جوعارىدا ايتىلعان ەكى پرەزيدەنتتىڭ تەت-ا-تەت جاعدايىندا ۇشىراسۋىندا كوتەرىلگەن ماسەلەلەردىڭ سالماعى بۇلاردان كەم بولا قويعان جوق.
ەكى ليدەر ەكى ساعاتتان استام ۋاقىت بويى ۋكرايناداعى, سيرياداعى جاعدايلاردى, تەرروريزممەن كۇرەس جايىن تالقىلادى. ولار كوتەرگەن ماسەلەلەر اراسىندا كيبەرقىلمىس پەن كيبەرقاۋىپسىزدىك تاقىرىبى دا بولدى. اڭگىمەنىڭ باسىندا پرەزيدەنتتەر بۇل سالادا ارنايى جۇمىس توبىن قۇرۋ كەرەكتىگى جونىندە دە ۇيعارىم ۇسىندى. بىراق اق ءۇيدىڭ ەگەسى ءبىرازدان سوڭ جۇمىستى ونسىز دا جاساي بەرۋگە بولاتىنىن العا تارتىپ, نازاردى باسقا جاققا اۋدارىپ جىبەردى. سويتسەك, رەسەي مەن اقش اراسىندا 2013 جىلى حالىقارالىق اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىككە قاتەر توندىرەتىن بارلىق سالانى قامتيتىن اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋ جۇيەسى دۇنيەگە كەلگەن ەكەن. ول سونداي-اق, مەملەكەتتىڭ ماڭىزدى ينفراقۇرىلىمىنا شابۋىل جاساۋ مەن تەررورلىق ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋعا دا قىزمەت ەتەتىن كورىنەدى. سودان بەرگى ارالىقتا ۆاشينگتون قوجايىنى وزگەرىپ كەتىپ, سوعان بايلانىستى كادرلار الماسىپ, رەسمي ديالوگتىڭ قارقىنى ءبىرشاما ءتۇسىپ كەتكەنىنە قاراماستان, ەشكىم بۇل كەلىسىمدى الىپ تاستاعان جوق. مۇنىڭ ءتيىمدى كەلىسىم بولعانىن 2014 جىلى سوچيدە وتكەن قىسقى وليمپيادالىق ويىنداردىڭ بارىسى دا كورسەتتى. سول ويىندارعا قاتىسقان جۋرناليست رەتىندە ادلەر جەرىندە قاۋىپسىزدىك شارالارى وتە جوعارى دەڭگەيدە بولعانىنا ءبىزدىڭ ءوزىمىز دە كۋالاندىرا الامىز.
كيبەرقاۋىپسىزدىك ءۇشىن كۇرەس بۇگىندە بۇكىل الەم ءۇشىن اسا ماڭىزدى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. ونداعى باستى ماقسات – سول قاۋىپسىزدىكتىڭ الدىن الۋ. ال بۇل كۇرەستە جاھانداعى جەتەكشى دەرجاۆالار – اقش پەن رەسەيدىڭ الاتىن ورىندارى وراسان زور. ەگەر وسى مەملەكەتتەر اراسىندا قاقتىعىس, سونىڭ ىشىندە كيبەرنەتيكاعا قاتىستى كيكىلجىڭ ورناي قالسا, ونىڭ زالالى مەن زاردابىن كۇللى دۇنيە كورەدى. سالاۋاتتى ويلارعا ساراپتاما جاساي بىلەتىن امەريكالىقتار مۇنى ۇعىنباي تۇرا المايدى. سوندىقتان ەكى ەلدىڭ اراسىنداعى قارىم-قاتىناس قانشالىقتى كۇردەلى بولىپ تۇرعان كەزدەرىنە قاراماستان, قاشاننان مۇنداي جاھاندىق ماڭىزى بار ماسەلەلەردەگى ىمىرالاستىق جويىلعان ەمەس. وسىعان ارنالعان ماسەلە تالقىلاۋ ۇدايى جالعاسۋدا. مىسالى, بيىلعى ماۋسىم ايىندا عانا بۇۇ شەڭبەرىندە ەكى ەل ۇكىمەتى ساراپشىلارى توبىنىڭ وتىرىسى بولدى. بۇل رەتتە رەسەي اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ حالىقارالىق جۇيەسىن قۇرۋ جونىندە دە ءبىرازدان بەرى ۇسىنىس ءبىلدىرىپ كەلەدى. بۇدان جەتكەن جەتىستىك: بۇۇ-نىڭ ۇكىمەتتىك ساراپشىلار توبى ەندى حالىقارالىق اقپارات قاۋىپسىزدىگى جونىندە قورىتىندى بايانداما جاسايتىن بولادى. ول ۇسىنىس رەتىندە بەرىلەدى. بىراق اقپارات قاۋىپسىزدىگىن حالىقارالىق دەڭگەيدە قامتاماسىز ەتۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارىن بەلگىلەپ بەرەتىن ماڭىزدى قۇجات بولماق.
وكىنىشكە قاراي, مۇنداي بىتىمگەرلىك نيەتتى الەمنىڭ بارلىق ەلدەرى بىردەي قولداپ وتىرعان جوق. ولاردىڭ ورتاسىندا تسيفرلى سالادا «مىقتىلىق» بايقاتىپ, قوقان-لوقى جاساۋدى دۇرىس كورەتىندەرى دە كەزدەسەدى. مۇنداي كەرىتارتپالار وزدەرىنىڭ الگىندەي شيەلەنىستەردىڭ الدىن الۋعا ەمەس, ونى رەتتەۋگە نەگىزدەلگەن جوسپار-جوبالارىن ۇسىنىپ الەك. باسقاشا ايتقاندا, باتىس وكىلدەرى اقپاراتتىق كەڭىستىكتى حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ كوز الدىنداعى تاعى ءبىر «تارتىس الاڭى», ۇرىس قيمىلدارىن جۇرگىزۋدىڭ قۇرالى ەتىپ قويۋعا ىنتالىلىق تانىتادى. بۇعان قوسا, باتىس ەلدەرى حالىقارالىق اقپارات قاۋىپسىزدىگى پروتسەسىنىڭ كەلىسسوزىندە بۇۇ-نىڭ ءرولىن بارىنشا تومەندەتۋگە كۇش سالىپ وتىر.
بۇدان بىرقاتار ۋاقىت بۇرىن الەمدى جاڭا كيبەرشابۋىل شارلاپ كەتتى. سول جولى Wanna Cry ۆيرۋسى 150 ەلدىڭ 200 مىڭنان استام الەۋمەتتىك جەلى پايدالانۋشىسىن شارپىپ ءوتتى. شابۋىل جۇيەلى تۇردە جاسالىپ تۇردى. قاسكويلەر ءاربىر ەلدەگى ماڭىزدى ينفراقۇرىلىمداردى تاڭداپ الىپ, كيبەرشابۋىل ءۇشىن ەشقانداي توسقاۋىل جوق ەكەنىن كۇللى الەمنىڭ الدىندا دالەلدەپ كورسەتتى. الداعى ۋاقىتتاردا مۇنداي شابۋىلدارعا تەك بانكتەر عانا ەمەس, سونىمەن قاتار اۋرۋحانا, ەلەكتر قۋاتىن بەرەتىن نىساندار, كولىك توراپتارى ۇشىراۋى ىقتيمال. حاكەرلەر ءتىپتى كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ وزدەرىنە اۋىز سالۋلارى ابدەن مۇمكىن.
گامبۋرگتەگى كەزدەسۋدە, مىنە, وسى پروبلەمالاردىڭ ءبارىن وڭدى شەشۋدى بىرلەسە اتقارۋ جونىندە ۇيعارىم جاسالدى. بىزگە ول وسىنىسىمەن باعالى. «گامبۋرگ ەسەبى» بىزگە سونىمەن قاتار XXI عاسىردا كيبەركەڭىستىكتەگى قوقان-لوقى مەن قاۋىپ-قاتەردىڭ تەك ۇلعايا تۇسەتىنىن كورسەتتى. قازىردىڭ وزىندە بۇل كەڭىستىكتەن كەلگەن شىعىننىڭ كولەمى شارىقتاپ اسپانعا شىعىپ كەتتى. ول ميللياردتاعان, تريلليونداعان دوللار اقشانىڭ اۋقىمىنا جەتتى.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ كۇنى كەشە قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنىڭ ارنايى وتىرىسىندا كيبەرقاۋىپسىزدى قامتاماسىز ەتۋدىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن تالقىلاۋى دا تەگىن ەمەس. «اقپاراتتىق-كوممۋنيكاتسيالىق تەحنولوگيالار قوعامعا, ادام ومىرىنە كەڭىنەن ەنۋدە. مۇنىڭ ءوزى بىزدەن كيبەرقاۋىپسىزدىكتى تالاپ ەتەدى» دەدى مەملەكەت باسشىسى.
سەرىك پىرنازار
