القالى جيىندى اشقان قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازىرگى تاڭدا مۇسىلمان ۇمبەتى بەتپە-بەت كەلىپ وتىرعان بىرقاتار سىن-قاتەرلەرگە توقتالدى. «بىرىنشىدەن, ەكسترەميستىك جانە تەرروريستىك ۇيىمدار كەڭىنەن ەتەك الۋدا. ولاردىڭ لاڭكەستىك ارەكەتتەرى ناتيجەسىندە, ءبىرىنشى كەزەكتە مۇسىلمان الەمى ەلدەرىنىڭ ازاماتتارى زارداپ شەگۋدە, – دەدى ول. – ەكىنشىدەن, يسلاموفوبيالىق پىكىر قوعامعا كەڭىنەن تارالىپ جاتىر. باتىس ەلدەرىندە مۇسىلماندارعا قارسى قىلمىستىق ارەكەتتەر جىل سايىن كوبەيدى. تورتىنشىدەن, الەمنىڭ وزگە وڭىرلەرى قارقىندى دامىپ جاتقاندا, كوپتەگەن مۇسىلمان ەلدەرى كوش سوڭىندا قالىپ كەلەدى. كەيبىر سىنشىلار يسلام دۇنيەسىنىڭ ارتتا قالۋى ءدىننىڭ وزىمەن بايلانىستى دەپ سانايدى. الايدا بۇل اقيقاتقا مۇلدە جاناسپايدى».
وسى رەتتە نۇرسۇلتان نازارباەۆ مۇسىلمان ەلدەرىندەگى عالىمداردىڭ ىزدەنىستەرىنە قولداۋ كورسەتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىنا نازار اۋدارا كەلىپ, ىنتىماقتاستىق ۇيىمى اياسىندا عىلىم مەن تەحنولوگيانى دامىتۋعا قوسقان عالىمدارعا سىيلىق تاعايىنداۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعانىن جەتكىزدى. سامميتتە بۇل ماسەلە توڭىرەگىندە تۇركيا پرەزيدەنتى رەدجەپ تايىپ ەردوعان دا ءوز ويىن ورتاعا سالدى. ول بۇگىندە مۇسىلمان مەملەكەتتەرىنىڭ ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ دامۋىنا كوپ كوڭىل بولە بەرمەيتىنىن اشىپ ايتتى. سونىڭ سالدارىنان وزىق ويلى عالىمدار باتىسقا كەتىپ جاتىر. ال اقپاراتتىق تەحنولوگيالار سالاسىنداعى ساۋاتسىزدىق بارشا مۇسىلمان الەمىنە قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىر. «كەزىندە يسلام الەمى ءبىلىم, عىلىم مەن يننوۆاتسيالاردىڭ ورتالىعى بولعان ەدى, – دەدى تۇرىك ەلىنىڭ باسشىسى. – كەيىن سونىڭ بارلىعى ەكىنشى دەڭگەيگە ءتۇسىپ كەتتى. سودان بەرى يسلام وركەنيەتى الەمىندە توقىراۋ باستالدى. قازىرگى تاڭدا جەر بەتىندەگى مۇسىلمان جۇرتىنىڭ 55 پايىزى – ساۋاتسىز. بۇگىندە ەكونوميكالىق دامۋ جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا مۇشە مەملەكەتتەردە ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا جالپى ىشكى ءونىمنىڭ 5,2 پايىزى جۇمسالسا, يسلام داۋلەتتەرىندە بۇل 1 پايىزعا دا جەتپەيدى». ونىڭ ايتۋىنشا, قازىرگى كەزدە مۇسىلمان ەلدەرى اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى شىعارمايدى. الايدا ءاربىر مەملەكەت ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىنە باسا نازار اۋدارۋى قاجەت.
مىنە, بۇگىنگى كۇننىڭ ءبىر اششى شىندىعى وسىنداي.
ال شىنىندا دا مۇسىلمان الەمىنىڭ دۇنيەنى وزگەرتۋ جولىندا اشقان جاڭالىقتارى سانى وتە-موتە كوپ. سولاردىڭ بىرقاتارىنا سىدىرتا كوز جۇگىرتىپ وتكەندە دە, ادام تاڭ قالاتىنداي قۇبىلىستار جارق ەتىپ الدىمىزدان شىعار ەدى. ايتالىق, شاحمات ويىنىنىڭ وتانى ءۇندى جەرى بولعانىمەن, ونىڭ ءدال قازىرگى قالپى يراندا دۇنيەگە كەلەدى. بۇل ويىندى ح عاسىردا مۇسىلمانداردان العان يسپاندار الەمگە تاراتادى. وسى كۇنى جۇرتتىڭ ءبارى پايدالانىپ جۇرگەن سابىندى دا ويلاپ تاپقان يسلام قاۋىمى بولىپ شىقتى. ورتا عاسىر داۋىرىندە ورىن العان كرەسشىلەر جورىعى كەزىندە ولاردى شوشىتقان باسقىنشىلاردىڭ قارۋى ەمەس, ەۋروپالىقتاردىڭ وتە سيرەك جۋىناتىندارى, سوسىن ۇستەرىنەن بۇرقىراپ شىعىپ تۇراتىن قولايسىز ساسىق يىستەرى بولىپتى. مۇسىلمان الەمىندەگى ارابتار بۇل كەزدە وسىمدىك مايى مەن سابىندى ارالاستىرىپ, ءبىزدىڭ قازىرگى ۇعىمىمىزداعى شامپۋن اتتى كوپىرشىكتى سابىنعا دەيىن ويلاپ تاۋىپ قويعان ەدى.
قازىرگى زامانعى مەديتسينانىڭ اتاسى ءابۋ ءالي يبن-سينانىڭ مۇسىلمان ناسىلىنەن ەكەنىن كۇللى الەم بىلەدى. بۇعان قوسا, حيرۋرگياعا قاتىستى جابدىق-جاراقتاردىڭ دا ءبارىن ءبىزدىڭ بابالارىمىز ومىرگە كەلتىرگەن. اندالۋسيالىق عالىم ءال-زاحاۆي قازىرگى سكالپەل, سۇيەك كەسەتىن ارا مەن كوزگە وپەراتسيا جاساۋ ءۇشىن كەرەكتى قايشىدان باستاپ, وسىنداي 200 اسپاپ جاساعان. ول جارانى تىگۋ ءۇشىن پايدالانىلاتىن, كەيىن ەت پەن تەرىگە ءسىڭىپ كەتەتىن ءجىپتى دە مالدىڭ ىشەگىنەن جاساپ شىعۋدى ءوزى ويلاپ تاپقان. بۇعان قوسا, دارىلەر سالىناتىن كاپسۋلانى شىعارعان. XIII عاسىردا يسلام وقىمىستىسى يبن نافيس قان-تامىر جۇيەسىن اشقان. ۆاكتسينا دا مۇسىلمان الەمىندە پايدا بولدى. وسمان يمپەرياسىندا بالالارعا ەگۋ جاساۋ ەۋروپانىڭ الدىڭعى قاتارلى ەلدەرىنىڭ وزىنەن 50 جىل بۇرىن قولعا الىندى.
اۋەدە ۇشاتىن العاشقى اپپاراتتى ويلاپ تاپقان دا مۇسىلماندار كورىنەدى. 852 جىلى رايت ابباس يبن فيرناس ەسىمدى جىگىت قولدارىنا اعاش قانات بايلاپ الىپ, يسپان جەرىندەگى كوردوۆا سوبور-مەشىتى مۇناراسىنان تومەنگە سەكىرگەن. البەتتە, ول ۇشىپ كەتە الماعان. بىراق وسى تالپىنىستىڭ نەگىزىندە كەيىن پاراشيۋت ويلاپ تابىلعان. مۇسىلمان عالىمى دجابير يبن حايان سۇيىقتى قايناۋ دەڭگەيىنە قاراي توپقا ءبولۋدى ءبىرىنشى بولىپ جۇرگىزگەن. ونىڭ وسى تاجىريبەسى ارقاسىندا قازىرگى زامانعى حيميانىڭ نەگىزى قالانعان.
مۇسىلمان قاۋىمنىڭ دۇنيەنى وزگەرتۋگە سەپ جاساپ, ادامزاتتى ءدۇر سىلكىندىرگەن جاڭالىقتارى بۇلارمەن دە تولاستامايدى. الەمگە الگەبرا اتتى ءپان مەن الگوريتمدى الىپ كەلگەن ارابتار بۇدان ءارى قوزعالمالى دوڭعالاقتار ءۇشىن اۋاداي قاجەت ۆالداردى دا, جەلدىڭ ەكپىنىمەن اينالىپ, ءارتۇرلى شارۋالارعا شارىق بەرەتىن ديىرمەندەردى دە, كۇمبەزدەر مەن بيىك تەگەندەردى دە, العاشقى قاۋىرسىندى قالامساپتاردى دا, كىلەمدەر مەن سايالى وسىمدىكتەر ءوسىرۋدى دە قالىپتاستىردى. مۇسىلمان جۇرتى ءبىر داستارحان باسىندا ءۇش ءتۇرلى تاعامنان ءدام تاتۋ داستۇرىنە دە ءبىرىنشى بولىپ ارنا تارتتى. ورتا عاسىردا يراكتان يسپانياداعى كوردوۆا وڭىرىنە كەلگەن ءالي يبن نافي ەۋروپانى ءۇش ءتۇرلى تاماق ءىشۋ مادەنيەتىمەن تانىستىردى. بۇدان بولەك, بانك شەكتەرى مەن وق-ءدارىنى دە ويلاپ تاپقان مۇسىلماندار ەكەنى بەلگىلى. سول سياقتى كەڭىستىك پەن كۇن جۇيەسىنىڭ قۇرىلىمىن تۇبەگەيلى زەرتتەگەن دە مۇسىلمان عالىمدارى ەدى. ولار گاليلەو گاليلەيدەن 500 جىل بۇرىن جەردىڭ كۇندى اينالاتىنىن ايتقان بولاتىن.
وسىلايشا IX-XII عاسىرلاردا ۇلكەن رۋحاني جانە مادەني سەرپىلىستى باستان كەشكەن مۇسىلمان جۇرتى بىرتە-بىرتە ەكىنشى قاتارعا ىعىسىپ, كەيىن حريستيان قاۋىمىنا كوش تىزگىنىن ءبىرجولا بەرىپ قويدى. مۇنىڭ بىرنەشە وبەكتيۆتى دە, سۋبەكتيۆتى دە سەبەپتەرى بار. بۇل تۋرالى الەم عالىمدارى مەن ساراپشىلارى سان الۋان پىكىر ءبىلدىرىپ, ءوز ويلارىن ورتاعا سالدى. بۇعان مۇسىلمان دىنىندەگى ءفاناتيزمنىڭ كەلتىرگەن كەدەرگىسى از بولعان جوق. بۇعان قوسا, باتىس حريستياندارىنىڭ وراسان زور سەرپىلىسپەن العا ۇمتىلۋلارىنا بەيجاي قاراپ, سوڭىنان ىلەسە الماي قالعان مۇسىلمان جۇرتىنىڭ ءوزى دە كىنالى. دەگەنمەن, ساراپشىلار بۇل ارتتا قالىپ قويۋشىلىقتى مۇسىلمان الەمىنىڭ داعدارىسى ەمەس, توقىراۋشىلىعى دەپ ساناپ وتىر. ولاي بولسا, جىبەرىلىپ قويعان ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋعا ابدەن بولادى.
نەگىزىنەن, استانادا نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ باستاماشى بولۋىمەن وتكەن يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنىڭ جوعارىدا ايتىلعان عىلىم مەن تەحنولوگيالار جونىندەگى ءسامميتىنىڭ كۇن تارتىبىندەگى باستى ماقسات تا وسى تاقىرىپتى تالقىلاۋ بولاتىن. نە دەگەندە دە, عاسىرلار بويى سىرەسىپ قاتىپ جاتقان سەڭنىڭ كوبەسى سوگىلدى, العاشقى ارنا تارتىلدى. مۇنى جيىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ بارلىعى دا اتاپ ءوتتى. ەندى ونىڭ جەمىس بەرۋ جولىندا پارمەندى جۇمىس جاساي باستاۋىن كۇتەمىز.
سەرىك ءپىرنازار
