تۇڭعىش پرەزيدەنتتىڭ «بەس الەۋمەتتىك باستاماسى» اياسىنداعى ەلورداعا گاز تارتۋ جۇمىسى ەكى باعىتتا جۇزەگە اسادى. ءبىرىنشى باعىت بويىنشا قالالىق ءوندىرىس جانە تۇرعىن الاپتارىن گازداندىرۋ جەلىسى سالىنسا, ەكىنشى باعىت بويىنشا جەو-1 جانە جەو-2-گە گاز بەرىلەدى. جوسپار بويىنشا ەلورداعا 2020 جىلدىڭ شىلدە ايىنان باستاپ گاز بەرىلىپ, 2025 جىلعا دەيىن باس قالا تۇرعىندارى تولىقتاي گازبەن قامتىلاتىن بولادى. بۇل تۋرالى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە وتكەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا قالا اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرمەك قيزاتوۆ ءمالىم ەتتى.
گازبەن قامتۋعا 45 ملرد تەڭگە قاراجات قاجەت
جالپى ۇزىندىعى 1061 شاقىرىمدى قۇرايتىن, 1,7 ميلليون تۇرعىنى بار 171 ەلدى مەكەندى كوگىلدىر وتىنمەن قامتاماسىز ەتەتىن گاز قۇبىرى نۇر-سۇلتاننىڭ ىرگەسىنە جەتتى.
باس قالانى گازداندىرۋ ماسەلەسىنە مەملەكەت باسشىسى دا باسا نازار اۋدارىپ وتىر. جاقىندا ەلوردانى ودان ءارى دامىتۋ جونىندە ارناۋلى جيىن وتكىزگەن قاسىم-جومارت توقاەۆ قالا اكىمدىگىنىڭ ەنەرگەتيكالىق ينفراقۇرىلىمداردى گاز قۇبىرىنا قوسۋعا دايىندىقتىڭ كەمشىلىكتەرىن اشىپ ايتىپ, ءتيىستى ورگاندارعا بىرقاتار تاپسىرمالار بەرگەن ەدى.
قۇرىلىسى بيىل ناۋرىز ايىندا باستالعان «سارىارقا» گاز قۇبىرىنىڭ نەگىزگى جەلىسى ەلورداعا جەتۋى باس قالامىزداعى تاعى ءبىر تاريحي ءسات بولدى. قالا ىرگەسىندەگى گاز تاراتۋ ستانساسىندا وتكەن قۇبىردى دانەكەرلەۋ راسىمىندە نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ اكىمى التاي كولگىنوۆ قالانى گازداندىرۋ جۇمىسىنىڭ اياق الىسى جونىندە ايتىپ, باس قالانىڭ بۇدان كەيىنگى جوسپارىمەن ءبولىستى.
– گاز قالامىزدىڭ ىرگەسىنە كەلدى. قالا اكىمدىگىنىڭ ەندىگى مىندەتى – گاز قۇبىرىن قالا ىشىنە جەتكىزۋ, بۇل جۇمىس باستالىپ تا كەتتى. گازدى قالاداعى جەو-1, جەو-2-گە جەتكىزۋ ءۇشىن 28,4 شاقىرىم قۇبىر جاتقىزۋ قاجەت, ونىڭ قازىرگە دەيىن 13,5 شاقىرىم جەلىسى قازىلدى. ياعني ەلورداعا گاز بەرۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭى بويىنشا جەو-1, جەو-2-گە گاز كەلەدى. ال قالا بويىنشا «كوكتال-1», «كوكتال-2», «اگروقالاشىق», «وڭتۇستىك-شىعىس» جانە «ينتەرناتسيونالنىي» ەلدى مەكەنىنە گاز كەلەدى, – دەدى قالا باسشىسى. سونىمەن قاتار قالانىڭ قالعان بولىگىنە گاز 2 كەزەڭدە جەتكىزىلەتىنىن اتاپ وتكەن ا.كولگىنوۆ ەلوردانى تولىقتاي گازبەن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن 45 ملرد تەڭگە قاراجات قاجەت ەكەنىن ايتتى.
ەلوردا اكىمدىگىنىڭ ءمالىمەتى بويىنشا باس قالادا گازدى ءبولىپ تاراتۋ جەلىلەردىڭ قۇرىلىسى ءۇش كەزەڭگە ءبولىنىپ, ءبىرىنشى كەزەگىندە 9 ىسكە قوسۋ كەشەنى قامتىلعان. اتاپ ايتقاندا, ءبىرىنشى, ەكىنشى كەزەڭدە ىستىق سۋ قازاندىقتارىن جانە مازۋت قازاندىقتارىن جىلىتۋ ماقساتىندا اگزس-1, اگزس-2-دەن جەو-1, جەو-2-لەرگە گاز جىبەرۋ; ءۇشىنشى, ءتورتىنشى, بەسىنشى, التىنشى ىسكە قوسۋ كەشەندەرى بويىنشا «كوكتال-1, 2» تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنە دەيىنگى گازدى ءبولىپ تاراتۋ جەلىلەرىن سالىپ, ىسكە قوسۋ; جەتىنشى, سەگىزىنشى, توعىزىنشى ىسكە قوسۋ كەشەندەرى بويىنشا «تەمىرجول», «وڭتۇستىك-شىعىس» تۇرعىن ءۇي الاپتارىنا دەيىنگى گازدى ءبولىپ تاراتۋ جەلىلەرىن سالىپ, ىسكە قوسۋ.
قازىر ءبىرىنشى كەزەكتىڭ 1-6-كەزەڭىن ىسكە قوسۋ كەشەندەرى بويىنشا مەردىگەرلىك ۇيىم انىقتالىپ, قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارى باستالىپ كەتتى. 7-9-ىسكە قوسۋ كەشەندەرى بويىنشا كونكۋرستىق راسىمدەر تارتۋ جۇمىسى ءجۇرىپ جاتىر. «قالانى گازبەن قامتاماسىز ەتۋ جۇمىسى قاۋىرت جۇرگىزىلۋدە. ءبىرىنشى كەزەكتىڭ الدىڭعى 3 كەزەڭى بويىنشا جۇمىس باستالىپ, مەردىگەر كومپانيالار ىسكە كىرىستى. جوسپار ويداعىداي اتقارىلسا, قۇرىلىس جۇمىسى كەلەسى جىلدىڭ اياعىندا اياقتالادى. بۇعان 20 ميلليارد تەڭگە جۇمسالماق» دەدى «نۇر-سۇلتان قالاسى وتىن-ەنەرگەتيكالىق كەشەنى جانە كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق باسقارماسى» مەملەكەتتىك مەكەمەسىنىڭ باسشىسى ەرنات ءبازىل استانامىزدى گازبەن قامتاماسىز ەتۋ جۇمىسىنا ايالداعاندا.
ال جوبانىڭ ەكىنشى كەزەگىندە 4 ىسكە قوسۋ كەشەنى قامتىلسا, ءۇشىنشى كەزەگىندە 4 ىسكە قوسۋ كەشەنىن قامتۋ كوزدەلگەن.
گاز ۇيلەرگە قالاي جەتكىزىلەدى؟
ەلورداعا گاز قاشان كەلەدى دەپ كوپتەن كۇتكەن جۇرت گاز قۇبىرى قالانىڭ ىرگەسىنە كەلگەلى گازدىڭ تۇتىنۋ قۇنى قانشا بولادى؟ وتباسىلارعا گاز جەلىسىن ەنگىزۋ ءۇشىن جەكە وتباسىلار دا اقشا شىعارا ما, ەلدە ۇكىمەت جاعىنان جاردەم جاسالا ما دەگەن ماسەلەگە نازار اۋدارا باستادى.
ەلورداعا گاز قۇبىرى جەتكىزىلگەن كۇنى قۇبىردىڭ دانەكەرلەۋ راسىمىنە قاتىسقان «سامۇرىق-قازىنا» ۇاق» اق باسقارما توراعاسى احمەتجان ەسىموۆ جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتىندا وسى ماسەلەگە توقتالىپ, گازدىڭ تۇتىنۋشىلار ءۇشىن باعاسى ءالى تولىق ايقىندالماعانىن, ءتاريفتىڭ جان-جاقتى ءتيىمدى بولۋى قاراستىرىلىپ جاتقانىن اتاپ وتكەن بولاتىن. باق بەتتەرىندەگى مالىمەتتەرگە قاراعاندا, گاز قۇبىرى پايدالانۋعا بەرىلگەننەن كەيىن «ينتەرگاز ورتالىق ازيا» اق-قا جالعا بەرىلەتىن كورىنەدى. ال تاريفتەردى بەكىتۋمەن ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىنىڭ تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ, باسەكەلەستىكتى جانە تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋ كوميتەتى اينالىسپاق.
ەرنات ءبازىلدىڭ ايتۋىنشا, قالاعا گاز تاراتۋ جۇمىسىن رەتتەۋ ماقساتىندا «ەلوردا گاز» ۇيىمى قۇرىلماق. باسقا ايماقتاردا وسى جۇمىسپەن «قازترانسگاز» كومپانياسى اينالىسادى. «ءوزىمىزدىڭ دەربەس ۇيىمىمىزدى قۇرساق, باعا ارزانداۋ بولادى. ماسەلەن, «قازترانسگاز» گازدىڭ تەكشە مەترىنە 8 تەڭگە السا, ءبىز ءوز ۇيىمىمىز ارقىلى باعانى 2-4 تەڭگە شاماسىندا قويا الامىز» دەدى باسقارما باسشىسى.
گاز تاراتۋ جەلىلەرى كوشە جەلىسى بويىنشا جۇرگىزىلەدى. جەكە سەكتوردىڭ تۇرعىندارى وزدەرى كوشە جەلىسىنەن ۇيلەرگە تىكەلەي گاز قوسا الادى. «گاز ءار ءۇيدىڭ ىرگەسىنە دەيىن جەتكىزىلەدى, ياعني قۇبىر ءۇيدىڭ قورشاۋىنا دەيىن تارتىلادى. ودان ءارى ءاربىر وتباسى ءۇيىنە ءوزى جالعايدى. سونىمەن قاتار ۇكىمەت جوسپارىندا گاز سچەتچيكتەرىن قويىپ بەرۋ جوسپارلانعان. ياعني ول سچەتچيكتەر 15 جىلعا جالعا بەرىلەدى, پايدالانۋ مەرزىمى تولعاندا, قايتادان اۋىستىرىپ بەرۋ قاراستىرىلعان» دەپ جاۋاپ قايىردى ەرنات ءبازىل ءبىزدىڭ «گاز ءار وتباسىنا قالاي ەنگىزىلەدى؟» دەگەن سۇراعىمىزعا.
سوڭعى كۇندەرى ەلورداعا گاز جەتكىزىلگەنىمەن, ونى جەكە سەكتورلارداعى وتباسىلارعا تۇتاستىراتىن كاسىپتىك ماماندار جەتىسپەيدى دەگەن ماسەلە دە ايتىلا باستادى. وسى ورايدا قالالىق ءماسليحاتتىڭ بيۋدجەت, ەكونوميكا, ونەركاسىپ جانە كاسىپكەرلىك ماسەلەلەرى جونىندەگى تۇراقتى كوميسسيا توراعاسى ميراس شەكەنوۆ قالاعا جاقىن جىلدارى گاز كەلەتىندىكتەن, قازىردەن باستاپ گازبەن جۇمىس ىستەيتىن مامانداردى دايارلاۋدى قولعا الۋ كەرەك دەگەن ماسەلەنى كوتەرگەن بولاتىن. وعان جاۋاپ بەرگەن ج.قۇلىشپاەۆا بيىل قالانىڭ پوليتەحنيكالىق كوللەدجىندە 9 جانە 11-سىنىپتار بازاسىندا گاز ماماندارىن وقىتۋ باستالعانىن, ەكى توپقا 25 بالادان قابىلدانعانىن جەتكىزگەن بولاتىن. دەمەك, مامان ماسەلەسىن دە شەشۋ قيىن ەمەس. تەك جاس ماماندار قاۋىپسىزدىك جاعىن قامتاماسىز ەتە السا بولعانى. باس قالامىزداعى قۇزىرلى ورىندار دا بۇل ماسەلەگە باسا نازار اۋدارىپ وتىر. جاقىندا Nur Otan قالالىق پارتيا فيليالى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ەرلان كاناليموۆ اتالعان كوللەدجگە بارىپ, وقۋ ورنىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىمەن جانە بولاشاق گاز شارۋاشىلىعى قىزمەتكەرلەرىن دايىنداۋ باعدارلاماسىمەن تانىسىپ, وقۋ بازاسىنىڭ كولەمىن كەڭەيتىپ, گازبەن اينالىساتىن مامانداردى ءالى دە كوبەيتۋدى تاپسىردى.
گاز ەكولوگيانى تازارتادى
«سارىارقا» گاز قۇبىرى ارقا توسىنە 2 ميلليارد تەكشە مەتردەن استام گاز جەتكىزىپ, ورتالىق جانە سولتۇستىكتەگى 171 ەلدى مەكەندى كوگىلدىر وتىنمەن قامتاماسىز ەتەدى. ال ەلوردانىڭ وزىندە 23 مىڭ جەر ءۇي مەن 200-گە جۋىق جەكە جانە 48 شاعىن كوممۋنالدىق قازاندىق تۇگەل گازعا اۋىستىرىلادى. سونىڭ ارقاسىندا باس قالانىڭ اۋاسىن لاستايتىن زياندى قالدىقتار جىلىنا 6 ەسەگە نەمەسە 40 مىڭ تونناعا ازايادى دەپ كۇتىلۋدە. ونىڭ ناتيجەسىندە اۋانىڭ لاستانۋ يندەكسى 25 پايىزعا تومەندەيدى.
قىتىمىر قىس كەلسە, استانا تۇرعىندارىنىڭ بەتىن ارقانىڭ ايازى قارىسا, جەلسىز تىمىق كۇندەرى قالانى تورلاعان قارا ءتۇتىن قولقاسىن قاۋىپ مازاسى كەتەتىن ادەتى. بۇعان ماماندار جەكە سەكتوردا تۇرعىندار ۇيلەرىن كومىرمەن جىلىتاتىندىقتان, ەلوردا اۋماعىنىڭ باسىم بولىگىن ءتۇتىن باسىپ كەتەدى دەگەن ءۋاج ايتاتىن. بۇيىرسا, كوگىلدىر وتىن استانا حالقىن سول كوك تۇتىننەن دە قۇتقارادى.
