لاتىن ءالىپبيىنىڭ العاشقى نۇسقاسى جاريالانا سالا كوپشىلىك سىنىنا ۇشىراعانى بەلگىلى. ال كۇنى كەشە مەملەكەت باسشىسىنا ەكىنشى رەت تانىستىرىلعان جوبا قوعامدىق تالقىلاۋلار بارىسىندا كەلىپ تۇسكەن پىكىرلەردى ەسكەرگەن سىڭايلى. اتالامىش جوبا بۇعان دەيىن «استانا اقشامى» گازەتىندە كوتەرىلگەن ۇسىنىستارمەن دە سايكەس كەلەدى.
قازاق ءالىپبيىنىڭ ءتاجىريبەسى مەن تەورياسى احمەت بايتۇرسىنۇلىنان باستاۋ العانى بەلگىلى.
«لاتىن الىپبيىندە ءتىل اۋىسپايدى, تاڭبا عانا اۋىسادى» دەگەن ش.شاياحمەتوۆ اتىنداعى تىلدەردى دامىتۋدىڭ ۇيلەستىرۋ-ادىستەمەلىك ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى ەربول تىلەشوۆ جوبانى دايىنداۋ بارىسىندا ەڭ الدىمەن قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق مۇمكىندىگى ەسكەرىلگەنىن ايتقان بولاتىن.
جالپى, احمەت بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى تىلدەر ينستيتۋتىنىڭ جۇمىس كوميسسياسىنا لاتىن گرافيكاسىن وزگەرتۋ جونىندە
100-دەن استام نۇسقا كەلىپ ءتۇسىپتى. سولاردىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ شىققان العاشقى نۇسقا قازاق ءتىلىنىڭ ءتول تابيعاتىن ساقتاۋعا تىرىسقانىمەن, كوپشىلىكتەن قولداۋ تاپپادى. حالىقتىڭ باسىم بولىگى ديگرافتاردىڭ كوپتىگىن ايتىپ, لاتىن ءالىپبيى وسى قالپىندا قابىلدانسا, قازاق تىلىنە قيانات بولاتىنىن العا تارتتى.
مەملەكەت باسشىسىنا تانىستىرىلعان قوعامدىق تالقىلاۋلار بارىسىندا كەلىپ تۇسكەن ۇسىنىستاردى ەسكەرە وتىرىپ, ازىرلەنگەن جوبا الدىڭعى نۇسقاعا قاراعاندا جەڭىل ءارى پەرنەتاقتاعا وزگەرىس ەنگىزۋدى قاجەت ەتپەيدى. ءارى بۇعان دەيىن «استانا اقشامى» گازەتىندە (30 قىركۇيەك, 2017 جىل) كوتەرىلگەن ءتىل سالاسىنىڭ مامانى بەيبىت امىربەكتىڭ «التىن كوپىر» دەپ ات قويعان قازاق الىپبيىمەن تولىقتاي ۇندەسەدى. اتالمىش ماقالادا «پەرنەتاقتاعا ەشقانداي وزگەرىس جاساۋ قاجەت ەمەس. بۇل نۇسقانىڭ «جەڭىل جازۋ» دەپ اتالاتىن سەبەبى, ماتىندەردى كيريلليتساداعى 42 ارىپپەن تەرمەي, لاتىننىڭ 24 ارپىمەن اپوستروف ارقىلى تەرۋ بولماق. ءسويتىپ, قازاق تىلىندە جازۋدى تەز ۇيرەنۋگە, ءتىلدى جىلدام مەڭگەرۋگە جاعداي جاسالماق. نەگىزگى ۇستانعان قاعيدالارىم, بىرىنشىدەن, ءاربىر دىبىسقا جەكە سيمۆول بەرىلەدى. كيريلليتساداعى (جۋاندىق بەلگىسى) «ي» ءارپى ارقىلى, (جىڭىشكەلىك بەلگىسى) اپوستروف ارقىلى, شش ءارپى (اششى, تۇششى) دەپ جازىلماق. قوسارلانعان دىبىستاردان تۇراتىن يو (يو), يۋ (يۋ), يا (يا) ارىپتەرىنىڭ قاجەتى جوق. ال كىرمە دىبىستار ف, تس, چ, ارىپتەرىن مىناۋ تەحنوكراتيالىق زاماندا الىپ تاستاۋعا بولمايدى. فوتو, فانتاستيكا, فيرما, تسەح, تسيكل, تسيترامون, چات, چارتەر, چەمپيون ت.ب. سوزدەردى جازۋ قيىنعا سوعادى. ۇلتتىڭ, مەملەكەتتىڭ اتاۋى ق ارپىنەن باستالاتىندىقتان, Q ءارپى الىندى.
قازاق ءتىلىنىڭ فونەتيكاسىنداعى ءتول دىبىستارىمىزدى وقشاۋلاي بەرمەي (بۇل ەگىز دىبىستار) ءبىر سيمۆولمەن عانا بەلگىلەۋ كەرەك ء(اا, گع, ءيى, نڭ, ءوو, ءۇۇ, حھ). تەك ءبىزدىڭ ءتول دىبىستارىمىزعا اعىلشىن, فرانتسۋز الىپبيىندەگى جۇمساقتىق بەلگىسى اپوستروف قويىلسا بولدى. مىسالى: ا – ءا (ا’), گ – ع (G’), ي – ءى ء(ى’), ن – ڭ (n’), و – ءو (و’), ۇ, ءۇ – (U’), ھ (قاھار) – (ھ’)» دەلىنگەن.
مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ قازاق ءتىلىنىڭ جاڭا الىپبيىنە بايلانىستى ماسەلە قوعامدا قىزۋ تالقىلانعانىن ايتىپ, «الەمدە ەشبىر ەل ءوزىنىڭ جاڭا ءالىپبيىن بۇكىل حالىق بولىپ وسىلايشا تالقىلاعان ەمەس» دەدى. سونىمەن, قوعامدا تاعى دا پىكىرتالاس. الەۋمەتتىك جەلىلەردە ەكىنشى نۇسقانىڭ دا ءتيىمدى-ءتيىمسىز تۇستارى جارىسا جازىلۋدا. الايدا ءار ازامات لاتىن قارپىنە كوشۋ الەمدىك وركەنيەتكە قوسىلۋ دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. بۇل تاڭداۋ ءتىلىمىزدىڭ ءتول تابيعاتىن ساقتاۋ, ودان ءارى دامىتۋ, الەمدىك اقپارات كەڭىستىگىنە بەلسەندى ەنۋ ءۇشىن جاسالعان قادام ەكەنىن ۇمىتپاسا بولعانى.
الۋا
جولدىبالينا,
قر پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى قسزي الەۋمەتتىك-
ساياسي زەرتتەۋلەر ءبولىمىنىڭ
مەڭگەرۋشىسى:
ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى ماڭىزدى
كەز كەلگەن جاڭا جوبانىڭ قوعامدا ءتيىمدى جۇزەگە اسۋى كەشە مەملەكەت باسشىسى كەزدەسۋدە اتاپ ءوتكەن اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنىڭ ساپاسى مەن مازمۇنىنا بايلانىستى. لاتىن ءالىپبيى بويىنشا اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدە باق, سىرتقى جارناما, قوعامدىق كولىك پەن قوعامدىق ورىندارداعى جارناما مۇمكىنشىلىكتەرىن پايدالانۋ قاجەت. اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىسى حالىقتىڭ باسىم بولىگىن
قامتۋ ءۇشىن, سونىمەن قاتار, ءتيىمدى بولۋ ءۇشىن قازىرگى زامانعى تەحنيكالىق مۇمكىندىكتەردى ەسكەرە وتىرىپ, ءارتۇرلى ينتەرنەت-كونفەرەنتسيالار, TEDx, TED Talks فورماتىنداعى ءىس-شارالاردى, راديو جانە تەلەكوپىرلەردى دە ۇيىمداستىرۋعا بولادى.
ەرلان سايروۆ,
ساياساتتانۋشى:
كەلەشەك ءۇشىن كەرەك
– لاتىن الىپبيىنە بايلانىستى كەرەعار پىكىرلەر بولىپ جاتىر. پىكىرتالاس كەرەك, بىراق ءىس جۇزىنە اسىرۋ ودان دا ماڭىزدى. شىنى كەرەك, بۇل ماسەلە ءبىزدىڭ وتكەنىمىز بەن بولاشاعىمىزدىڭ ايناسى ءتارىزدى. مەن بيلىكتىڭ كوپتەگەن ۇستانىمىمەن كەلىسپەيمىن, ول جونىندە ءوزىمنىڭ ويىمدى اشىق بىلدىرەمىن. ەكى ماسەلەسىمەن تولىق كەلىسىپ, قولداپ ءجۇرمىن. رۋحاني جاڭعىرۋ باعدارلاماسى, سونىڭ ىشىندە لاتىن الىپبيىنە كوشۋ ماسەلەلەرى. رۋحاني جاڭعىرۋ دەگەنىمىز, «مودەرنيزاتسيا», ادام, قوعام ءوزىنىڭ ومىرىندە كۇندە, ساعات سايىن وزگەرىسكە دايىن بولىپ, سوعان بەيىمدەلۋ قاجەت. ولاي بولماسا, تاريحتىڭ تاساسىندا قالاسىڭ, ۋاقىت كەڭىستىگىنەن شىعىپ, ۇلت رەتىندە جويىلاسىڭ. قازاققا ۇلت رەتىندە جويىلۋ قاجەت پە؟ جوق. مەنىڭ ويىمشا, وزدەرىنىڭ جانى-ءتانى قازاق دەپ سەزىنەتىن جاندار, بۇل ماسەلەنى ويلانباستان قولداۋى قاجەت. لاتىن ءالىپبيى – ءبىزدىڭ دۇنيەجۇزىلىك عىلىم, جاڭاشىلدىق,
رۋحانيات الەمىنە ءوتۋىمىز ءۇشىن قاجەت دۇنيە. دۇنيەدە بۇكىل حالىقتىڭ 80 پايىزى لاتىن ءارپىنە كوشىپ كەتكەن. ەكونوميكا, نوۋ-حاۋ, رۋحاني الەم وسى بىرەگەي تاڭبا بويىنشا دامىپ جاتىر. وسىنداي ەلدىك ىستە وسكەلەڭ ۇرپاق ءۇشىن ءبىر جەڭنەن قول, ءبىر جاعادان باس شىعارۋ قاجەت-اق. بىراق ءالى دە كەلىسپەۋشىلىك, كەرى تارتۋ باسىم با دەگەن وي كەلدى.
بىزگە لاتىنعا ءوتۋ كەرەك. ءبىز ءۇشىن ەمەس, ءبىزدىڭ بالا-شاعا ءۇشىن. ءوزىمىزدى ويلاماي-اق قويايىق. مەن ەشكىمگە ءوزىمنىڭ ويىمدى تاڭۋدان اۋلاقپىن. ءوز باسىم تاۋەكەلگە دايىنمىن…
گۇلميرا ايماعانبەت
