تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتول قۇرداسى ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق مۋزىكالىق دراما تەاترى تاريحىندا ءۇش تۇلعانىڭ ەسىمى ەرەك اتالادى. ونىڭ ءبىرى – وسى ونەر وشاعىنىڭ نەگىزىن قالاعان كورنەكتى رەجيسسەر, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى جاقىپ وماروۆ, ەكىنشىسى – حالىق ءارتىسى قادىر جەتپىسباەۆ, ال ءۇشىنشىسى – قازاق تەاترىنىڭ رەفورماتورى, حالىق قاھارمانى ءازىربايجان مامبەتوۆ. ءۇش رەجيسسەر دە ءبىرىن-ءبىرى الماستىرىپ, استانالىق تەاتردىڭ كوركەمدىك جاعىن باسقارىپ, اياققا نىق تۇرۋىنا, اكتەرلىك قۇرام مەن رەپەرتۋارىنىڭ قالىپتاسۋىنا ولشەۋسىز ۇلەس قوسىپ كەتتى. جاقىپ پەن قادىردىڭ عۇمىرى قىسقا بولدى. ەكەۋى دە الپىستىڭ اسقارىنا شىعا الماي, كەنەتتەن ءۇزىلدى. وسى كۇندەرى قاللەكيدىڭ قادىرىنىڭ تۋعانىنا 80 جىل تولىپ وتىر.
قادىر جەتپىسباەۆ استانالىق تەاترعا قىزمەتكە تاجىريبەسى تولىسىپ, كەمەلىنە جەتكەن شاعىندا كەلدى. ازعانتاي عانا عۇمىرىنىڭ 35 جىلىن تەاتر ونەرىنە ارنادى. الماتىنىڭ قۇرمانعازى اتىنداعى ونەر ينستيتۋتىندا قازاقتىڭ تۇڭعىش كاسىبي رەجيسسەرى اسقار توقپانوۆتىڭ توقپاعىنا شىداپ, شىڭدالدى. ماسكەۋ قالاسىندا جوعارى رەجيسسەرلىك كۋرستى ءتامامدادى. ال كاسىبي قىزمەتى وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارى قازىرگى ع.مۇسىرەپوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىنان باستالدى.
تورعاي وبلىسى قۇرىلعاندا اسا كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ باستاماسىمەن وڭىردە قازاق تەاترى قۇرىلدى. ونىڭ باس رەجيسسەرلىگىنە قادىر جەتپىسباەۆ تاعايىندالدى. وبلىس تاراتىلعاندا ونەر وشاعى جەزقازعان قالاسىنا كوشىرىلدى. بىراق بۇگىنگى س.قوجامقۇلوۆ اتىنداعى جەزقازعان قازاق سازدى دراما تەاترىنىڭ باستاۋىندا قادىر راحىمبايۇلىنىڭ تۇرعانىن ەرەكشە اتاپ ءوتۋ كەرەك.
ساحنا سۋرەتكەرى ودان كەيىن رەسپۋبليكالىق ۇيعىر مۋزىكالىق دراما تەاترىندا باس رەجيسسەر بولدى. باقانداي ون ءۇش جىل قاراشاڭىراق م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق قازاق دراما تەاترىندا ءبىرتالاي سپەكتاكلدى ساحنالادى.
قادىر جەتپىسباەۆ تالانتتى رەجيسسەر عانا ەمەس, ۇلاعاتتى ۇستاز دا ەدى. ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى تەاتر جانە كينو ينستيتۋتىندا بەس جىل رەجيسسۋرا ماماندىعى بويىنشا ءدارىس بەردى. وسىدان شيرەك عاسىر ۋاقىت بۇرىن, جاقىپ وماروۆ ومىردەن وتكەن سوڭ, مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ جولداماسىمەن اقمولا قالاسىنا, قازىرگى ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق مۋزىكالىق دراما تەاترىنا كوركەمدىك جەتەكشى بولىپ قىزمەتكە كەلدى.
بىراق الماتىدا جۇرگەندە-اق رەجيسسەرلىگى مويىندالعان ەدى. بەلگىلى تەاتر سىنشىسى ءاليا بوپەجانوۆانىڭ ايتۋىنشا, قادىر راحىمبايۇلى مۇحتار اۋەزوۆ تەاترىندا كورەرمەندەردىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەنگەن تالاي سپەكتاكل ساحنالادى. سونىڭ ىشىندە الەمدىك كلاسسيكانى دا, ۇلتتىق قويىلىمداردى دا قويدى. اتاپ ايتقاندا, ۋ.شەكسپيردىڭ «يۋلي تسەزارىن», م.اۋەزوۆتىڭ «دوس-بەدەل دوسىن» قازاق ساحناسىنا العاش الىپ شىقتى. ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن «حان كەنەنى» قويدى. «قادىر اعا: «ونەر – ۇلتتىڭ ءۇيى» دەيتىن» دەپ ەسكە الادى رەجيسسەردى ءاليا بوپەجانوۆا.
قادىر جەتپىسباەۆ ساحنالاعان سپەكتاكلدەردە ءاسانالى اشىموۆتەن باستاپ, بۇگىنگى كوزى بار دا, ومىردەن وزعان دا تالاي اتاقتى اكتەرلەر كەيىپكەرلەردى سومدادى. ماسەلەن, ورالحان بوكەيدىڭ «قۇلىنىم مەنىڭ» قويىلىمىندا باس كەيىپكەردى قۇمان تاستانبەكوۆ كەسكىندەدى. سونىمەن قاتار ءانۋار مولدابەكوۆ, فاريدا ءشارىپوۆا, ماتان مۇراتاليەۆ, گۇلجان اسپەتوۆا, ەسبولعان جايساڭباەۆ, ساليحا قوجاقوۆا وينادى.
كەشەگى كەڭەستىك قۇرساۋ سوگىلمەي تۇرعاندا قادىر راحىمبايۇلى حح عاسىر باسىنداعى قازاقتىڭ قاسىرەتتى تاريحىنان سىر شەرتەتىن م.اۋەزوۆتىڭ «قيلى زامانىن» قويۋعا تالپىنىس جاسادى. بەلگىلى اقىن, دراماتۋرگ نۇرلان ءورازاليننىڭ سوزىنشە, بۇل سپەكتاكل 1987 جىلى قويىلۋى ءتيىس بولاتىن. بىراق جوعارىدان بۇعان رۇقسات ەتىلمەدى.
قادىر جەتپىسباەۆ جازۋعا دا بەيىم ەدى. ونىڭ قالامىنان «التىاتار», «الاياقتار», «تويدان كەيىن» اتتى درامالار تۋدى. كينو ونەرىنە دە ارالاسىپ, كينورەجيسسەر سەرىك جارمۇحامەدوۆپەن بىرگە «تۇركسىب» ءفيلمىن ءتۇسىردى.
كورنەكتى تەاتر سىنشىسى اشىربەك سىعاي قادىر جەتپىسباەۆپەن وتكەن عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلدارىنان باستاپ تانىس بولدى. رەجيسسەر تۋرالى «قوزى داۋىس, قوڭىر ءۇندى قادىرىم» اتتى ەستەلىك تە جازىپ كەتتى.
«…ول ناعىز تەاتر رەجيسسەرى ەدى. ساحنالىق تۋىندىلار تۇزۋدە وزىندىك ءىز قالدىردى. جارقىن بوياۋلى, تەرەڭ مازمۇندى, تۇرلىك نىشانى جاعىنان نەشەبىر عاجاپ قويىلىمدارىنىڭ كۋاسى بولدىق… كوركەمدىك دارەجەلەرى كىسى قىزىعارلىقتاي سان جانرلى رۋحاني دۇنيەلەردى جارىققا شىعارعان تالانتتى رەجيسسەردىڭ جۇيرىك قيالى وتە-موتە ۇشقىر دا ايشىقتى ەدى. ويعا وتكىر, سەزىمگە جومارت شابىتتى ونەر يەسى ءوزىنىڭ ءاربىر جۇمىسىمەن كىسى كوڭىلىن ەركىن باۋراپ, كورەرمەن جۇرەگىن تابيعي جاۋلاپ العانداي ەدى…» دەپ جازادى سوندا اشىربەك سىعاي.
تەاتر سىنشىسى رەجيسسەردىڭ قولتاڭباسى قازاق تەاترلارى مەن ۇيعىر تەاترىنان بولەك, ەلوردامىزبەن قاتار كوكشەتاۋ, قوستاناي ورىس تەاترلارىندا دا قالعانىن ايتادى. قادىر راحىمبايۇلى ۇلتتىق كلاسسيكامىز «قوزى كورپەش-بايان سۇلۋدى» م.لەرمونتوۆ اتىنداعى اكادەميالىق ورىس دراما تەاترىندا ساحنالاعان ەكەن.
«…مۇحتار اۋەزوۆ, عابيت مۇسىرەپوۆ پەسالارىنا وزىندىك كوزقاراس بىلدىرۋدە قازاق رەجيسسۋراسىنىڭ العاشقى لەگىنەن شوقتىقتى كورىنەتىن سۋرەتكەر تۇلعاسى قاشاندا ەڭسەلى… كوپتەگەن دراماتۋرگتەرىمىزدىڭ ساحنادان تۇپكىلىكتى ورىن تەبۋىنە مول ۇلەس قوسقان رەجيسسەر ەڭبەگىنە قۇرمەت بىلدىرمەۋ – ادىلەتسىزدىك. ساكەن ءجۇنىسوۆ, ورالحان بوكەي, اكىم تارازي سىندى ت.ب. قالامگەرلەردىڭ ادەبي دۇنيەلەرىنە ساحنالىق ءومىر بەرگەن كانىگى رەجيسسەر ميحناتى تەاتر تاريحىنان لايىقتى ورىن العانى ءدۇيىم ەلگە بەلگىلى… ىزدەنگىش رەجيسسەردىڭ اقىل-كەڭەسى, ءتالىم تاربيەسى ارقىلى ساحناعا شىققان ءبىر كەزدەردەگى بالاڭ اكتەرلەر بۇل كۇندە ۇلتتىق كاسىبي ساحنا ونەرىمىزدىڭ جەتەكشى سۋرەتكەرلەرى» دەيدى ەستەلىگىندە تەاتر سىنشىسى.
ونىڭ جازىپ كەتكەنىنىڭ ءجونى بار. ماسەلەن, بۇگىندەرى قاللەكي تەاترىنىڭ بەلدى دە, بەلگىلى رەجيسسەرى, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى بولات ۇزاقوۆتىڭ ەلورداعا كەلۋىنە تىكەلەي سەبەپكەر – قادىر جەتپىسباەۆ.
«1997 جىلى شىلدە ايىندا بۇرىن اياق باسپاعان, مەن ءۇشىن بەيتانىس اقمولا قالاسىنا كەلدىم. ۆوكزالدان مەنى ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى تەاتردىڭ سول كەزدەگى ديرەكتورى ءارى كوركەمدىك جەتەكشىسى, قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى قادىر جەتپىسباەۆ جۇرگىزۋشىسىمەن كەلىپ, قارسى الدى. شىنىمدى ايتسام, وسىنداي ۇلكەن كىسىنىڭ مەنىڭ الدىمنان شىققانىنا تاڭ قالدىم, ءارى قۋاندىم.
اقمولاعا قادىر اعا ءوزى ارنايى شاقىرعان بولاتىن» دەگەن ەدى بولات قاسىمجانۇلى وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن گازەتىمىزگە بەرگەن سۇحباتىندا.
قازىر ەلورداداعى ا.مامبەتوۆ اتىنداعى مەملەكەتتىك دراما جانە كومەديا تەاترىنىڭ كوركەمدىك جەتەكشىسى قىزمەتىندەگى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى سايلاۋ قاميەۆ, قاللەكي تەاترىنداعى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى, مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ يەگەرى التىناي نوگەربەك, قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرلەرى ەرلان مالاەۆ, نۇركەن وتەۋىل, اينۇر بەرمۇحامبەتوۆا قادىر جەتپىسباەۆتىڭ شاقىرۋىمەن ەلوردالىق تەاترعا كەلدى. كوركەمدىك جەتەكشى كەيبىر ءارتىستىڭ استانادا تىركەۋى بولماعاندىقتان, تەاتر مەكەنجايى – ج.ومارۇلى كوشەسى, 46 ب ۇيىنە تىركەۋگە قويدى. قازىر بۇل ارتىستەر قاللەكيدىڭ ورتا بۋىنىنا اينالىپ, ەلگە تانىلدى.
ق.قۋانىشباەۆ تەاترىندا قادىر راحىمبايۇلىنىڭ جەتەكشىلىگىمەن م.اۋەزوۆتىڭ «قاندى ازۋ» (رەجيسسەرى بولات ۇزاقوۆ), م.بايجيەۆتىڭ «قۇدالار» (قۋاندىق قاسىموۆ) ساحنالاندى. قاللەكي تەاترىنىڭ تاريحىن «تەاترعا تاعزىم» كىتابىندا حاتتاعان ساۋلە ابەدينوۆا قادىر جەتپىسباەۆ وسى تەاتردا ع.مۇسىرەپوۆتىڭ «قىز جىبەك» تراگەدياسىن قولعا العانىن جازادى. الايدا رولدەر ءبولىنىپ, كيىمدەر تىگىلىپ, كەيبىر ميزانستسەنالار دايىن بولعاندا رەجيسسەر كەنەتتەن ومىردەن وزىپ كەتتى. ونىڭ باستاعان سپەكتاكلىن ءازىربايجان مامبەتوۆ وسى تەاترعا قىزمەتكە كەلگەندە اياقتاپ, جارىققا شىعاردى.
قاللەكي تەاترىنىڭ باستاۋىندا جاقىپ وماروۆ, قادىر جەتپىسباەۆ, ازىربايجان مامبەتوۆ سەكىلدى تالانتتى تۇلعالار تۇرعانى – ونەر وشاعىنىڭ باعى مەن باقىتى. قاللەكيلىكتەر جاقىپ تۋرالى كىتاپ شىعارىپ, كەشە تانىستىرىلىمىن وتكىزدى. قادىر جايىندا دا وسىنداي دۇنيە جازىلۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيمىز. ال كەلەسى جىلى ءازىربايجان مامبەتوۆتىڭ تۋعانىنا 90 جىل تولادى. سول كەزدە ءتيىستى ەسكە الۋ شارالارى قولعا الىناتىنىنا سەنىمدىمىز.
