مىندەتتى الەۋمەتتىك مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ ء(مامس) تۋرالى رەفورمالار جاسالىپ, اتقارىلا باستاعانىنا بىرنەشە جىل بولدى. الايدا بۇل رەفورمالار جۇرتتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ جاتقان جوق. ءوز ۋاعىندا مەملەكەتتەن مەديتسينالىق كومەك الا الماعان جۇرتتىڭ نارازىلىعى كۇننەن-كۇنگە كۇشەيىپ, ءمامس جۇيەسىن الىپ تاستاۋدى تالاپ ەتۋشىلەر كوبەيۋدە. الايدا وسى جۇيە بويىنشا تۋىنداعان ماسەلەلەردىڭ باسىن اشىپ, سەبەپتەرىنە تالداۋ جاساپ, سالدارىن سارالاعان دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى جوق. 2023 جىلى ءمامس بويىنشا 2,5 تريلليون تەڭگە جۇمسالعان. بۇل 2020 جىلعى بيۋدجەتتەن ەكى ەسە كوپ. الايدا مەديتسينالىق قىزمەت كورسەتۋدىڭ ساپاسى ەكى ەسە جاقسارىپ كەتكەن جوق.
ءبىرىنشى: ناۋقاستار قاجەت دەگەن دارىگەرلەرىنە ۋاقىتىندا جازىلا المايدى. بىتپەيتىن ۇزىن-سونار كەزەك. كەلەسى ايدان كەلەسى ايعا سىلتەۋ.
ەكىنشى: ناۋقاستار دارىگەردىڭ الدىنا ۇزاق كۇتكەن كەزەگى كەلگەنىمەن, ەندى قاجەتتى اناليزدەر تاپسىرۋعا جولداما الۋ ءۇشىن تاعى كەزەككە تۇرۋعا تۋرا كەلەدى دە, كەزەگى كەلەسى ايدان كەلەسى ايعا سىرىلادى.
ءۇشىنشى: اناليزدەرىنە جولداما الىپ, ناتيجەسىن قولعا العاننان كەيىن, دياگنوستيكالىق اپپاراتتارعا تۇسۋگە جولداما الۋ ءۇشىن تاعى دا كەزەككە تۇرۋعا تۋرا كەلەدى.
ءتورتىنشى: دياگنوستيكا تۇراقتالىپ, اۋرۋحانادا ەم الۋ ءۇشىن, بولماسا وپەراتسيا جاساتۋعا تاعى دا كۇتەدى…
بەسىنشى: اۋىلدان اۋدان ورتالىعىنا, اۋداننان وبلىس ورتالىعىنا شۇبىرعان, كەزەك كۇتكەن حالىق…
التىنشى: كورسەتىلگەن مەديتسينالىق قىزمەت ساپاسى جانە ناتيجەسى كوڭىل كونشىتپەيدى.
جوعارىداعى بىتپەيتىن كەزەكتەر, كۇتۋلەر, ساپاسىز جانە ناتيجەسى تومەن مەديتسينالىق كومەكتىڭ كەسىرىنەن اي سايىن ءمامس-كە جارنا تولەپ وتىرسا دا, كەيبىر ناۋقاستار كەزەك كۇتىپ ولەتىن ەمەس, ءوز اقشاسىمەن نەمەسە قارىزعا كىرىپ, اقىرى جەكەمەنشىك لابوراتوريالارعا, جەكەمەنشىك ورتالىقتاردىڭ اقىلى قىزمەتتەرىنە جۇگىنەدى. ال قاراجاتى جوق ناۋقاستار كەزەگىن كۇتىپ ءجۇرىپ اۋرۋىن اسقىندىرادى نەمەسە مەزگىلسىز و دۇنيەگە اتتانادى. وسىنشا بىتپەيتىن كەزەكتەن شارشاعان جۇرت ءمامس جۇيەسىنەن باس تارتىپ, بۇرىنعى جۇيەگە ورالۋدى تالاپ ەتۋدە. الايدا نەگىزگى سەبەپ تەك قانا ءمامس جۇيەسىندە ەمەس, دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا ۇزاق جىلدار بويى قوردالانعان ماسەلەلەردىڭ ۋاعىندا شەشىلمەۋىندە جاتقانىن جۇرت تۇسىنبەي وتىر. ءبىز تومەندە ءمامس جۇيەسى نەگىزىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىندا ۇلكەن وزگەرىستەر جاساي وتىرىپ, قوردالانعان ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ جولدارىن ۇسىنامىز.
ال قاراجاتى جوق ناۋقاستار كەزەگىن كۇتىپ ءجۇرىپ اۋرۋىن اسقىندىرادى نەمەسە مەزگىلسىز و دۇنيەگە اتتانادى. وسىنشا بىتپەيتىن كەزەكتەن شارشاعان جۇرت ءمامس جۇيەسىنەن باس تارتىپ, بۇرىنعى جۇيەگە ورالۋدى تالاپ ەتۋدە
ءبىرىنشى: قور دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە قاراماۋى كەرەك. ۇلتتىق ەكونوميكالىق مينيسترلىگىنە نەمەسە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگىنە قاراۋ كەرەك. دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ءوزى تاپسىرىس بەرۋشى, ءوزى ورىنداۋشى, ءوزى باقىلاۋشى بولا المايدى.
قوردا ماماندانعان تاۋەلسىز ماماندار, ەكسپەرتتەر جۇمىس ىستەۋى كەرەك. ولار مەديتسينالىق كومەكتىڭ ساپالى بولۋىنا, قاجەتتى كومەكتىڭ ۋاقىتىندا, تەز كورسەتىلۋىنە, جاسالعان ەمنىڭ ناتيجەلى بولۋىنا, جۇمسالعان قارجىنىڭ ورنىمەن قولدانۋىنا تولىق مونيتورينگ جۇرگىزۋى قاجەت. ەگەر ساپاسىز نەمەسە قاتە, قاجەت ەمەس مەديتسينالىق كومەك بەرۋ بايقالعان جاعدايدا فاكتىلەرگە نەگىزدەلىپ, سول قىزمەت بويىنشا قارجىلاندىرۋدى توقتاتۋعا, تەكسەرىستەر جۇرگىزۋگە قۇقىلى بولۋى كەرەك. وكىنىشكە قاراي, قازىرگە دەيىن قور تەك مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ تولتىرعان اۋرۋحانانىڭ اقپاراتتىق جۇيەسىنە (گيس) عانا سۇيەنىپ باعالاي الادى. ال مەملەكەتتىك ساتىپ الۋلاردى مۇلدەم باقىلاي المايدى.
ەكىنشى: قور تەك قارجى بولۋمەن عانا شەكتەلمەۋى كەرەك, وندا جۇمىس ىستەيتىن تاۋەلسىز ماماندار, ەكسپەرتتەر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ, مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ, مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ جۇيەسىنە تولىق مونيتورينگ جاساپ وتىرۋى كەرەك. ەگەر زاڭسىزدىقتار ورىن العان جاعدايدا, نارىقتاعى باعاعا سايكەس ەمەس كەلىسىمشارتتار جاسالعان جاعدايدا قور ءوز اتىنان قورىتىندى بەرىپ, قاتىستى ورگاندارعا مالىمدەۋگە مۇمكىندىگى بولۋى كەرەك.
ءۇشىنشى: قور اۋىرماعان,
ءوز دەنساۋلىعىن كۇتكەن سالىمشىلارىنا سالعان قارجىسىنىڭ ءمالىم بولىگىن سىيلىق رەتىندە تاراتىپ, جۇرتتى ءوز دەنساۋلىعىن كۇتۋگە, قورعاۋعا ىنتالاندىرۋ كەرەك.
ءتورتىنشى: قور مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ مەديتسينالىق اپپاراتتارمەن جابدىقتالۋ كورسەتكىشىنىڭ ەڭ تومەنگى شەكتەگى جابدىقتالۋىن, مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ مەديتسينالىق اپپاراتتار پاركىنىڭ ۇنەمى جاڭالانۋىن, مەديتسينالىق اناليز, دياگنوز كورسەتكىشتەرىنە مونيتورينگ جاساپ, باقىلاپ, باعالاۋى كەرەك. ەگەر قاجەتتى ستاندارتتارعا سايكەس كەلمەيتىن مەديتسينالىق مەكەمەلەر بايقالسا, دەر كەزىندە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە مالىمدەپ, ستاندارتتارعا سايكەس ەمەس مەديتسينالىق مەكەمەلەردى قارجىلاندىرۋدى توقتاتۋ كەرەك.
وسىنداي باقىلاۋ-باعالاۋ, مونيتورينگ جاساۋ ارقىلى قارجىلاندىرۋشى, ياعني تاپسىرىس بەرۋشى جاق ونى ورىنداۋشى تاراپقا قاجەتتى تالاپتارىن قويىپ, تولەنەتىن قارجىنىڭ ەسەبىن, وتەلەتىن قىزمەتتىڭ ساپاسىن سۇراۋ ارقىلى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىن تاۋەلسىز تۇرعىدا باعالاپ, باقىلاپ, وسى سالانىڭ دامۋىنا قوزعاۋشى كۇش بولادى. سوندا عانا تازا نارىقتىق قارىم-قاتىناس ورناپ, قىزمەتتىڭ ساپاسى, تەزدىگى ارتاتىن بولادى. مەديتسينالىق قىزمەتتى تۇتىنۋشىلاردىڭ قۇقى قورعالادى.
ال دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى قوردىڭ تالاپتارىنا ساي ساپالى قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك؟
ءبىرىنشى: سك-فارماتسيا اتانعان مونوپوليالىق كومپانيانىڭ قىزمەتىنەن باس تارتىپ, تولىق تاراتىلۋىن تالاپ ەتۋ كەرەك. اشىق باسەكە, نارىق زاڭىمەن قىزمەت ىستەيتىن جەكە كومپانيالاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە مۇمكىندىك بەرۋ كەرەك. وسىلاي ىستەگەن جاعدايدا مىڭداعان ءتۇرلى ءدارى-دارمەكتەر, مەديتسينالىق راسحود-ماتەريالداردى ارزان باعادا ساتىپ الۋعا, ۋاقىتىندا ساتىپ الۋعا جانە زاڭعا سايكەس قىزمەت كورسەتىلمەگەن جاعدايدا سوتقا بەرىپ, مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ قۇقىقتارىن قورعاۋعا مۇمكىندىك بولادى. ەڭ باستىسى, ميللياردتاعان قارجى ۇنەم بولىپ, شىعىندار ازايادى. سك-فارماتسيانىڭ مونوپولياسى تۇرعاندا قازاقستان مەديتسينالىق نارىعىندا اشىق باسەكە, نارىققا ساي باعا, قىزمەت كورسەتۋ بولمايدى. سونداي-اق الىپ ۇلتتىق مونوپوليست كومپانيامەن مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ تەڭ تۇرعىدا تۇرىپ, ساپالى, نارىققا ساي تاۋار تالاپ ەتۋى, زاڭسىزدىقتار بولعان جاعدايدا سوتقا جۇگىنىپ, جەڭىپ شىعۋى مۇمكىن ەمەس.
ەكىنشى: «دارىلىك زاتتار مەن مەديتسينالىق ماقساتتاعى بۇيىمداردى ساراپتاۋ ۇلتتىق ورتالىعى» سياقتى مەملەكەتتىك ساراپتاۋ ورتالىقتارىنىڭ جۇمىستارىن رەتكە كەلتىرىپ, كلينيكالىق-تەحنيكالىق نەگىزدەمە, وڭتايلى تەحنيكالىق سيپاتتاعى ساراپتاما, بىرىڭعاي تەحنيكالىق سپەتسيفيكاتسيا قاتارلى قاپتاعان قاجەتسىز بيۋروكراتيالىق ساراپتاما قىزمەتتەردىڭ ورنىنا تازا اشىق باسەكەگە جول اشاتىن ساتىپ الۋ جۇيەسىن جاساۋ كەرەك. ەسكىرگەن مەديتسينالىق پاركتى جاڭارتۋ ءۇشىن جوعارىداعى ساراپتاما جاساۋدىڭ نە قاجەتى بار؟ ونسىز دا مەملەكەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمدارىن مەديتسينالىق ماقساتتاعى بۇيىمدارمەن جاراقتاندىرۋدىڭ ەڭ تومەنگى ستاندارتتارى بەكىتىلگەن. سول ستاندارتتارعا جەتۋ ءۇشىن مەديتسينالىق جابدىقتاردى جاڭارتۋ ءۇشىن كوپ ساراپتاما جاساپ, مەديتسينالىق ۇيىمداردىڭ مەديتسينالىق پاركىن جاڭارتۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن جۇيەنى الىپ تاستاۋ كەرەك. ال جاڭا جوبالار ءۇشىن بيزنەس جوسپارلارعا ساراپتاما جاساتۋ جەتكىلىكتى.
ءۇشىنشى: دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى رەسپۋبليكا بويىنشا مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ جابدىقتالۋىنا تولىق جانە شىنايى ماقساتتا مونيتورينگ جاساپ, الداعى ءۇش جىلدا 2004 جىلدان ءارى قاراي وندىرىلگەن مەديتسينالىق جابدىقتاردى مەملەكەت بويىنشا ەسەپتەن شىعارىپ, ۋتيليزاتسيا جاساۋ كەرەك. 2004 جىلدان 2014 جىلعا دەيىنگى وندىرىلگەن مەديتسينالىق جابدىقتارعا 10 جىلعا ارنالعان كەستە جاساپ, مەديتسينالىق اپپارات پاركىنىڭ جاڭارۋىنا تولىق قول جەتكىزۋ كەرەك. ولاي ىستەمەگەن جاعدايدا ەكىباستۇزداعى جىلۋ ەلەكتر ستانتسياسىنىڭ تاعدىرىن مەديتسينالىق مەكەمەلەر قايتالايتىن بولادى. سوۆەت وداعىنان بەرگى كەلە جاتقان ەمحانا-اۋرۋحانالاردىڭ ينجەنەرلىك جۇيەسىن جاڭالاۋ دا – كەزەك كۇتتىرمەيتىن ماسەلە….
ءتورتىنشى: سەمەيدەگى ورمان ورتىنە بايلانىستى پرەزيدەنت اپات بولعان جاعدايدا دايىن تۇرعان «جۇمىس الگوريتمى» جوق دەدى. كوۆيدكە قارسى كۇرەس كەزىندە, وتكەندەگى استانا قالاسى بويىنشا ەلەكتر جارىعىنىڭ ءوشۋى كەزىندە كوپتەگەن اۋرۋحانالار ابدىراپ قالدى. مەديتسينالىق جابدىقتاردىڭ تەحنيكالىق جاعدايىنا بايلانىستى دۇرىس دياگنوستيكاعا, ادام دەنساۋلىعىنا, ومىرىنە قاۋىپ توندىرەتىن جاعدايلار بولعان كەزدە كىمدەر جاۋاپتى, كىمدەر جاۋاپكەرشىلىك الۋ كەرەك دەگەن ءبىرتۇتاس ستاندارتتار-كلينيكالىق ينجەنەريا باعدارلاماسى ءالى جوق. جىل سايىن مەديتسينالىق جابدىقتارعا ميللياردتاعان قارجى كەتسە دە, اۋدان-وبلىستاردا ولاردىڭ مۇمكىندىكتەرى تولىق پايدالانىلمايدى. جەتكىلىكتى دارەجەدە ساۋاتتى تەحنيكالىق كۇتىم, تولىق فۋنكتسيونالدى قولدانۋ ءۇشىن دارىگەرلەر مەن مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەردىڭ اپپاراتتاردى قولدانۋ بىلىكتىلىگىن كوتەرۋ ءوز دەڭگەيىندە ەمەس. مەديتسينالىق جابدىقتارعا سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتۋ بويىنشا جاسالعان بۇيرىق (№ قر دسم-273/2020) بۇل سالاداعى پروبلەمالاردى شەشۋگە قاۋقارسىز. سول ءۇشىن قازاقستانداعى ۇلتتىق-رەسپۋبليكالىق ورتالىقتاردان باستاپ, اۋداندىق دارەجەدەگى مەديتسينالىق ۇيىمداردا ءبىرتۇتاس ستاندارتتالعان جۇمىس الگوريتمى – كلينيكالىق ينجەنەريا باعدارلاماسى قابىلدانۋى كەرەك. مەديتسينالىق اپپاراتتاردىڭ قاتىسۋىمەن بولاتىن وپەراتسيالار, شۇعىل جاعدايدا ناقتى, جەدەل كومەك بەرەتىن ءاربىر مەديتسينالىق مەكەمەدە جۇمىس ىستەيتىن جوق دەگەندە ءبىر كلينيكالىق ينجەنەر شتاتى بولۋى كەرەك. ءارى ولارعا ارنالعان كۋرستار اشىپ, بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋدى, سەرتيفكاتتاۋدى مىندەتتەۋ, مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ تەحنيكا-تەحنولوگيالىق مۇمكىندىگىن جوعارىلاتۋ, سەرۆيستىك قىزمەت كورسەتۋ كەزىندە بولاتىن قاۋىپ-قاتەردىڭ الدىن الۋ, بىلىكسىزدىكتەن بولاتىن قاۋىپ-
قاتەردىڭ الدىن الۋ, قۇقىقتىق مىندەتتەردىڭ ايقىن بولماۋىنان بولاتىن تاۋەكەلدەردى ازايتۋ قاجەت.
بەسىنشى: 21 عاسىر – ۆيرۋستاردىڭ, جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ عاسىرى. ودان شىعۋدىڭ جالعىز جولى – ول ۆاكتسينالاۋ. حالىقتىڭ قازىرگى ۆاكتسيناعا دەگەن سەنىمسىزدىگى جوعارى شەككە جەتتى. حالىقتىڭ سەنىمىن قايتارۋ ءۇشىن, ۆاكتسينانى تەندەر نە كونكۋرس ارقىلى ساتىپ الۋدى تولىق جويىپ, حالىقارالىق قاۋىپسىزدىكتەر مەن ستاندارتتارعا ساي, ساپالى ۆاكتسينا شىعاراتىن كومپانيالارمەن تىكەلەي كەلسىمشارتتار جاساپ, ەلگە ساپالى ۆاكتسينا جەتكىزۋ كەرەك. سونىمەن بىرگە ۆاكتسينانى تاسىمالداۋ, ساقتاۋدىڭ ءبىرتۇتاس ينجەنەرلىك جۇيەسىن جاساپ, ءبىرتۇتاس ستاندارتتارعا كەلتىرۋ كەرەك. وسى جاعدايلاردى شەشكەن كەزدە ەلىمىزدە ۆاكتسيناعا دەگەن سەنىم دە ارتادى, ساپاسىنا دا كوزى جەتەدى. سونىمەن بىرگە ماۋسىمدىق جانە كەزدەيسوق جۇقپالى اۋرۋلار ازايىپ, ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا بولگەن بيۋدجەت قارجىسىن ۇنەمدەۋگە بولادى.
سەرىك مۇراتحانۇلى,
«ۇلتتىق نەيروحيرۋرگيا ورتالىعى» اق
مەديتسينالىق اپپاراتتار ءبولىمىنىڭ باس ينجەنەرى
