بۇگىنگى تاڭدا قازاق ەلىنىڭ ءتاجى ءhام جۇرەگى – استانا بولسا, ال ونىڭ ايشىقتى نىسانى – «ماڭگىلىك ەل» سالتانات قاقپاسى دەپ تولىق اتاي الامىز. ەلورداعا تاعىلىمدى تاربيە مەن ايرىقشا كورىك بەرىپ تۇرعان ەسكەرتكىشتىڭ داۋىرنامالىق سيپاتى ەرەكشە, تاريحي تامىرى تەرەڭ, تۇپكى يدەياسى مەن فيلوسوفياسى اۋقىمدى.
«ماڭگىلىك ەل» قۇبىلىسى – باعزى زاماننان, عاسىرلار تۇڭعيىعىنان, ۇلى تىلەكتەن, دانالىق جاراتىلىسىنان, كەمەڭگەرلىك تولعامدارىنان تۋعان مەيلىنشە كيەلى, قاسيەتتى ۇعىم.
ولاي دەۋىمىزگە ناقتى دايەك تە بار. تاريحىمىزدىڭ ءتۇپ باسىندا تۇرعان كۇلتەگىن جازۋىندا «تۇرك حالقى جويىلماسىن, ەل بولسىن» دەگەن تاعىلىمدىق سوزدەرگە پايىمداپ كوز جىبەرسەڭىز, بۇگىنگى ءماڭگى ەل بولۋدىڭ قاعيداتتارى سودان باستاۋ الادى.
«ماڭگىلىك ەل» قۇبىلىسى – باعزى زاماننان, عاسىرلار تۇڭعيىعىنان, ءباhادۇر بابالارىمىزدىڭ كەمەل كەلەشەگىنەن, كورەگەن كوزقاراسىنان, بايتاق دۇنيەتانىمىنان, ۇلى تىلەگىنەن, دانالىق جاراتىلىسىنان, كەمەڭگەرلىك تولعامدارىنان تۋعان مەيلىنشە كيەلى, قاسيەتتى ۇعىم. ولاي دەۋىمىزگە ناقتى دايەك تە بار. تاريحىمىزدىڭ ءتۇپ باسىندا تۇرعان كۇلتەگىن جازۋىندا «تۇرك حالقى جويىلماسىن, ەل بولسىن» دەگەن تاعىلىمدىق سوزدەرگە پايىمداپ كوز جىبەرسەڭىز, بۇگىنگى ماڭگى ەل بولۋدىڭ قاعيداتتارى سودان باستاۋ الادى.
تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 20 جىلدىق تويىندا استانادا انادايدان كوز تارتىپ, قالاعا ەرەكشە كورىك بەرىپ تۇرعان «ماڭگىلىك ەل» قاقپاسى اشىلدى. سالتاناتتى شاراعا ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ءوزى كەلىپ قاتىستى. سوندا مەملەكەت باسشىسى: «قازاقتا تابالدىرىقتان بيىك تاۋ جوق» دەگەن ءسوز بار, مىنەكەي ءبىزدىڭ 20 جىلدا وتكەن جەتىستىگىمىزدىڭ بەلگىسى رەتىندە وسى قاقپادان اتتاپ, كەلەسى مىڭجىلدىققا قادام باساتىن تابالدىرىعىمىز رەتىندە «ماڭگىلىك ەل» قاقپاسىن ورناتتىق. ءبىز بۇل تاماشا جاسامپازدىق قاقپاسىن ءبىزدىڭ ەڭبەگىمىزدىڭ, ءبىزدىڭ تابىستارىمىزدىڭ بەلگىسى رەتىندە, بولاشاققا وتۋدەگى بەلگىمىز رەتىندە تۇرعىزدىق. قاقپا ءبىزدىڭ جاس, اسەم ەلوردامىز – استانانىڭ تاعى ءبىر سيمۆولىنا اينالاتىن بولادى. ءبىز بۇگىن وسى جەرگە ۇلى مەرەكەنى – ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ ءۇشىن كەلىپ تۇرمىز» دەگەن تاعىلىمعا تولى پاراساتتى وي ءوربىتتى. ودان كەيىن قاقپا الدىندا قازاقستاننىڭ ءانۇرانى شىرقالىپ, قر قارۋلى كۇشتەرىنىڭ اسكەري شەرۋى وتكەن ەدى.
بىزدىڭشە, «ماڭگىلىك ەل» ۇعىمىندا مىڭجىلدىقتار داۋسى مەن جاڭعىرىعى بار. بابا تاريحتى سويلەتسەك, جەتى ىقىلىم بيلەگەن پاتشالىقتار مەن حاندىقتار تىزبەك-تىزبەگىمەن اۋىسقان. ولار: ساق, سارمات, عۇن ءداۋىرى, تۇرك قاعاناتى, وعىز-قىپشاق, التىن وردا, قازاق حاندىعى, رەسەي وتارشىلدىعى جانە بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستان زامانى بولىپ ايتىلادى.
ءبىر زامانداردا اسان قايعى بابامىز: «باقىتى ويانعان ەرلەردىڭ, ءاربىر ءىسى وڭ بولار, داۋلەتى كۇنگە ارتىلىپ, نە قىلسا دا, مول بولار» دەپ شەرلەنسە, ايگىلى بۇقار جىراۋ: «باعانالى وردا, باستى وردا, بايسال وردا قونعان جۇرت» دەپ ايى وڭىنان تۋعان جۇرتىنىڭ ابىرويى مەن ايبارىن كەلىستىرە تولعاعان.
تاريحقا شولۋ جاساساق, العاشقى سالتانات قاقپالارى ەجەلگى ريمدە پايدا بولعان.
قازىرگى كۇندە مۇنداي قاقپالار الەمنىڭ ءاربىر ەلىندە كەزدەسەدى.
ايتالىق, سالتاناتتى قاقپانىڭ ماڭدايىندا اسىل جۇرتىمىزدىڭ بولمىسىن بەدەرلەيتىن ءرامىزىمىز – ەلتاڭبا جانە ونىڭ قۇرامداس بولىكتەرى شاڭىراق, كيىز ءۇي كەرەگەلەرى, ۇلى دالا ەلىنە ساۋلاپ قۇيىلعان كۇن شۇعىلاسى, التىن جالدى قاناتتى پىراق, «قازاقستان» دەگەن قۇدىرەتتى جازۋ مادەني كەڭىستىك پەن ۋاقىت بىرلىگىندە بەدەرلەنگەن.
«ماڭگىلىك ەل» سالتانات قاقپاسى – ايرىقشا ساۋلەت ەسكەرتكىشى. ول ەلدىك تالاپ پەن ساۋلەتتىك تالعامعا جاۋاپ بەرەدى. ونىڭ نوبايى, قۇرىلىمى, بەينەسى, ابىرويلى مەملەكەتىمىزدىڭ داڭعىل جولىن ايقىندايدى.
2011 جىلى تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىق تويىنا ارناپ بوي كوتەرگەن سالتانات قاقپاسىنىڭ بيىكتىگى – 20 مەتر, ەنى – 13 مەتر. جيىرما دا, ون ءۇش تە – قازاق ءۇشىن جاعىمدى سان سانالادى. جيىرمادا ازامات ءوز جولىن تاپسا, ون ۇشتە شاڭىراققا يە بولۋدى امانات ەتەدى. اركانىڭ توبەسىندە قالانىڭ جالپاق كورىنىسىن تاماشالاي الاتىن ارنايى الاڭ جوسپارلانعان. ساۋلەت ەسكەرتكىشىنىڭ قاسبەتىندە «ماڭگىلىك ەل» جازۋى قاقپانىڭ اتى مەن زاتىن ايشىقتايدى. اركا ۇلتتىق ويۋمەن بەزەندىرىلگەن. بۇل تەرەڭ ءداستۇر مەن ەلدىك سالتاناتتى مەڭزەيدى. قاسبەتىندە ابىز اقساقال مەن داناگوي انانىڭ, قاھارمەن باتىر مەن ەلشىل جاۋىنگەردىڭ قولا مۇسىندەرى قويىلعان. بۇلار دا – تاريح پەن ۇلت تامىرىنان سىر شەرتەتىن بەينەلەر. قاقپانىڭ بۇيىرىندە قوجا احمەت ياساۋي بابامىزدىڭ كەسەنەسىندەگى «تايقازاننىڭ» كوشىرمە ۇلگىسى ورناتىلعان. بۇل مولشىلىق پەن قاناعاتتى, يمان مەن ىنساپتى تۇسپالدايدى. مۇنىمەن قوسا, وندا قازاق جاۋىنگەرىنىڭ بەس قارۋىنىڭ ءبىرى «قالقان» بەينەلەنگەن. قاقپانىڭ ءبىر قابىرعاسى ەلىمىزدىڭ قاستەرلى قۇندىلىعى تاۋەلسىزدىككە ارنالعان. وندا ازاتتىقتى جاريا ەتكەن العاشقى رەسمي قۇجات – ەگەمەندىك تۋرالى دەكلاراتسيا كورسەتىلگەن. جانە بۇل قابىرعادا ەگەمەندىكتىڭ مازمۇنىنان سىر شەرتەتىن «اقوردا», «بايتەرەك» سەكىلدى ماڭىزدى نىسانداردىڭ سۋرەتتەرى كورىنىس تاپقان.
ەسكەرتكىش جۇمىسىنا اتسالىسقان شىعارماشىلىق توپ مۇشەلەرىنىڭ بارلىعى دا ەلگە بەلگىلى تۇلعالار. سوندىقتان دا وسىنداي ساۋلەتتىك ەسكەرتكىشتى جاساعان اۆتورلار ۇجىمىنىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە اتاپ وتكەن ءجون. ولاردى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك سىيلىعىنا لايىقتى دەپ ويلايمىن. ويتكەنى مۇنداي ونەر ۇلگىسى تەك تالانتتى تۇلعالاردىڭ عانا قولىنان تۋادى. ەسكەرتكىشتە تاريح پەن ۇرپاق جاۋاپكەرشىلىگى, مەملەكەت جاسامپازدىعى بارىنشا ايقىن اشىلعان.
ءبىر جاعىنان «ماڭگىلىك ەل» قاقپاسىن باقىتتىڭ داربازاسى دەپ ايتۋعا بولادى. وسى ءبىر قاقپادان ەنگەندە بابالار رۋحى تىرىلگەندەي, بويىڭا ىستىق قان جۇگىرگەندەي بولادى. اللانىڭ نۇرى جاۋعانداي, اسپاننان شۇعا سەبەلەگەندەي كۇيگە ەنەسىڭ. تاۋەلسىزدىكتىڭ جەمىسى ەلوردانىڭ ساۋلەتتى عيماراتتارى – اقوردانىڭ, قازاق ەلىنىڭ, ۇشار باسىندا سامۇرىقتىڭ التىن جۇمىرتقاسى بار الىپ بايتەرەكتىڭ, بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم سارايىنىڭ, حان شاتىردىڭ, ۇلتتىق مۇراعاتتىڭ, ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحانانىڭ, ازىرەت سۇلتان مەشىتىنىڭ, نۇر-استانا مەشىتىنىڭ, نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ, ۇلتتىق مۋزەيدىڭ, تاۋەلسىزدىك سارايىنىڭ, استانا-ارەنانىڭ, «بارىس» كوپ فۋنكتسيونالدى مۇز ايدىنىنىڭ جانە تاعى وسى ساناتتاعى «ماڭگىلىك ەل» قاقپاسىنىڭ اسقاقتاپ بوي تۇزەۋى قانداي عانيبەت دەسەڭىزشى! ويتكەنى سونى كورىپ ۇلى دالانىڭ پەرزەنتى ەكەنىڭدى دە تەرەڭ تۇسىنەسىڭ, جۇرەگىڭمەن سەزىنەسىڭ, اسەرلەنەسىڭ.
وسى تۇرعىدان العاندا «ماڭگىلىك ەل» سالتانات قاقپاسىنىڭ مانىسىنە, سىرىنا, يدەياسىنا, فيلوسوفياسىنا وي كوزىمەن بارلاساق, تەلەگەي تەڭىز تاريح بار. سوندىقتان دا وسى ءبىر كوسىلگەن داڭعىلدى «ماڭگىلىك ەل» دەپ اتاساق ادىلدىك بولار ەدى. ەل ساناسىنداعى حان جولى, اباي جولى ەندى «ماڭگىلىك ەل» جولىمەن تولىقتى.
«ماڭگىلىك ەل» – بولاشاققا باستار كۇرەتامىر جولىمىز, باعىت-باعدار بەرەتىن قۇبىلانامامىز!
سەرىك نەگيموۆ,
قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن
قايراتكەرى, فيلولوگيا
عىلىمدارىنىڭ دوكتورى,
پروفەسسور
(سۋرەت فوتوگراف
ايبەك احانوۆتىڭ Instagram پاراقشاسىنان الىندى)
