جەكەلەگەن تاريحشىلار 1931-1932 جىلعى اشتىقتىڭ سالدارىن ءداستۇرلى مال شارۋاشىلىعىنىڭ كۇيرەۋى جانە ەشقانداي دايىندىقسىز ۇجىمداستىرۋ ءىسىنىڭ كۇشپەن جۇرگىزىلۋى, سونداي-اق, كوشپەلى حالىقتى وتىرىقشىلىققا ەبەدەيسىز بەيىمدەۋدىڭ كەسىرىنەن دەگەن پىكىر ايتۋدا.
بۇل پىكىر ورىندى. بىراق ستالين مەن حرۋششەۆ ەكەۋارا قازاقستانداعى سۇمدىق اشارشىلىق جايىندا پiكiر الىسقاندا: «بiز ستالينگە قازاقستانداعى ادام توزگiسiز اشارشىلىقتان بۇكiل قازاق حالقى قىرىلۋدىڭ از-اق الدىندا تۇرعانىن ايتقانىمىزدا, «ول سارى پالەلەردەن تەك سونداي جولدارمەن عانا قۇتىلۋعا بولادى» دەپ جاۋاپ بەردi» دەگەنi نەنى مەڭزەيدى؟
ەكىنشىدەن, قازاق دالاسىنداعى اشارشىلىق تۋرالى جازىلعان روبەرت كونكۆەستىڭ «جاتۆا سكوربي» اتتى كىتابىندا: «اشتىق جىلدارى گولوششەكين قازاقتارعا دارىگەرلىك كومەك كورسەتپەۋ تۋرالى جاسىرىن نۇسقاۋ شىعارعان» دەپ جازۋى نەنى كورسەتەدى؟
ۇشىنشىدەن, قىزىل توڭكەرىسكە ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەر يۆان توبولين قازاقتاردىڭ اشتان قىرىلۋ سەبەبىن ماركسيستىك كوزقاراسپەن تۇسىندىرە كەلىپ, «قازاقتاردا ەكونوميكالىق باسەكەلەستىككە توتەپ بەرەر قۋات جوق, ءالسىز, سوندىقتان ولارعا ولگەننەن باسقا جول جوق» دەپ وتارشىلداردىڭ قانىپەزەر قىلىعىن اقتاۋىن قالاي تۇسىندىرەمىز؟كەرەكۋلىك زەرتتەۋشى-ولكەتانۋشى جەڭىس ماردانۇلى: «1931-32 جىلدارى قازاقتار اشتىقتان قىرىلىپ جاتقاندا, ولاردان بوساپ قالعان جەرلەرگە وزگە ۇلتتاردى جاڭادان قونىستاندىرۋ ارەكەتى ءجۇرىپ جاتتى, سوعان قاراعاندا اشتىق – ادەيى قازاقتاردى قۇرتۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعان دۇنيە» دەگەندى العا تارتادى.
اۆتور دالەل رەتىندە اشتىق جىلدارى پاۆلودار وبلىسى, ەرتىس اۋدانىنا قاراستى 40-تان استام اۋىلدىڭ ادامدارى بوسىپ كەتىپ جەرى بوس قالعان ساتتە, سول جەرگە قولما-قول «سەۆەرنىي», «سۋۆوروۆ», «قازاقستاننىڭ 10 جىلدىعى» اتتى ءۇش كەڭشار بوي كوتەرگەن. حالىق اشتان قىرىلىپ جاتقاندا جوعارىداعى كەڭشارلار توقشىلىقتان كەكىرىك اتىپ وتىرعانىن جازعان ەدى كەزىندە جەڭىس ماردانۇلى.
مىنا جاقتا قازاقتار وراسان زور اشارشىلىقتان حالىق قىرىلىپ جاتقان كەزدە, رەسەيدە استىق باسقا شيكىزات كوزدەرىمەن بىرگە ۆاليۋتالىق ءتۇسىم نەگىزىندە سىرتقا ساتىلدى. كسرو بويىنشا شەتەلگە استىق ساتۋ كولەمى 1928 جىلى – 0,1 ملن توننا, 1929 جىلى – 1,3 ملن توننا, 1930 جىلى – 4,8 ملن توننا, 1931 جىلى 5,2 ملن تونناعا جەتتى دەگەن دەرەكتەر دە بار.
جالپى, وسى اشتىقتا قانشا قازاق وپات بولدى دەگەنگە كەلسەك, ارقيلى, ءارتۇرلى دەرەكتەر كوپ كەزدەسەدى. سونىڭ ىشىندە ناقتى دەرەك: 1993 جىلى قر جوعارعى كەڭەسى تورالقاسىنىڭ اشارشىلىق زارداپتارىن زەرتتەۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسياسىنىڭ قورىتىندى ەسەبىندە 1930-32 جىلعى اشتىقتا 2 ملن 200 مىڭ ادام, ياعني قازاق حالقىنىڭ 49 پايىزى قىرىلعان دەپ كورسەتىلگەن. ناقتى قۇجات – وسى.
داستان ەسمۇرات,
كوكشەتاۋ قالاسى
