مۋزىكادا شەكارا جوق. ورىنداۋشىسى كەلىسسە, قاي ەلدىڭ ءانى بولسىن ساناڭىزعا سىزاتسىز سىڭەدى. ءسىز مۇنى نە ءۇشىن ايتىپ وتىر دەيسىز عوي. وپەرا – قازاققا كىرمە ونەر. الەمنىڭ مەن دەگەن وپەرا انشىلەرىنىڭ ءوزى جۇرەكسىنەتىن, اناۋ-مىناۋدى جالىنان سيپاتپايتىن كۇردەلى اريالاردى كەنجە-اعا ورىنداعاندا, ول قۇددى قازاقتىڭ «قارعاشى» مەن «قارعامايى», «اقباقايى» مەن «القوڭىرى» سەكىلدى قابىلدانادى. جاميعات جۇرەگىنە جەتكىزىپ ايتاتىن مۇنداي ءانشىنىڭ شەبەرلىگىنە قايران قالماسقا امالىڭىز جوق. تۇران باتىرلارى ىسپەتتى, ءتاڭىر بەرگەن تالانتىنا ءتۇر-تۇلعاسى جاراسقان اعامىزدى الپىستىڭ اسقارىنا كەلسە دە ۇنەمى شابىتتى شاعىندا كورەمىز. بۇل تەك ءوز ەلىن شەكسىز ءسۇيىپ, ونەرىنە قۇدىرەت دارىعان دارىنداردىڭ عانا بويىنان كورىنەتىن بەكزادا بولمىس, تەكتى قاسيەت. ەل ساناسىندا كەنجەعالي مىرجىقباي ەسىمى الدەقاشان ءان بولىپ ۇيالاپ, بەينەبىر سازبەن بىرگە جاراتىلعان سەكىلدى ەلەستەيدى. ءان – ۇلتتىڭ رۋحاني قاينارى. جۇرەكتەن شىققان ءان عانا جۇرەكتەرگە جەتەدى. اڭگىمە تيەگىن اعىتۋعا قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى, پروفەسسور كەنجەعالي تۇرسىنبەكۇلىنىڭ الپىستىڭ اسقارىنا يەك ارتىپ, ەل اعاسى جاسىنا ادەمى كەلگەنى مۇرىندىق بولىپ وتىر.
قازاق رۋحانياتىنا ۇلگى شاشقان اباي توپىراعىندا جاراتىلعان جاس تالانت ونەرىن پۋشكين ەلىندە ۇشتادى. ەسىمدەرى تورتكۇل دۇنيەگە تانىس يۆان الەكسەەۆ, ميحايل دوۆەنمان, مارگاريتا حەيفەس سەكىلدى سويى ەۆرەي پەداگوگتەرىنەن ءتالىم الدى. كاسىبي ءان ونەرىنە ون جىلىن سارپ ەتكەن ساڭلاق دارىن قازاق وپەراسىنىڭ تۇندىگىن انمەن جەلپىدى. «ءبىرجان-سارادا»– ءبىرجاننىڭ, «قىز جىبەكتە» – تولەگەننىڭ, «اقان سەرىدە»– اقاننىڭ, «اباي» وپەراسىندا – ايداردىڭ, «قامار سۇلۋدا» – احمەتتىڭ, «ەۆگەني ونەگيندە»– لەنسكيدىڭ اريالارى سەكىلدى اساۋ تۋىندىلاردىڭ تۇگەلىن دەرلىك ورىندادى. يليا جاقانوۆتىڭ «اسەلىم», ءحانبيبى ەسەنقاراەۆانىڭ سوزىنە جازىلعان تۇردىقىلىش ىزتاەۆتىڭ «نۇريكامال» اندەرى العاش رەت كەنجەكەڭنىڭ ورىنداۋىمەن ورنەگى تەرەڭدەپ, حالىقتىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەندى. دالىرەك ايتساق, ءانشى ءاننىڭ باعىن اشتى.
كەنجەعالي تالانتىنىڭ تاعى ءبىر قىرى – ءوزىنىڭ شىعارماشىلىق كەشىنە ەشبىر ونەرپاز اتاۋلىنى قاتىستىرماي باستان-اياق ءوزى جۇرگىزەتىنى. وپەرا ىسپەتتى اۋىر ونەردە ءبىر كەش بويى تىنىمسىز سويلەپ, ءان قالىقتاتۋ دەگەنىڭىز انىعىندا اسقان شىدامدىلىقتى قاجەت ەتەدى. ارعىسى الەمنىڭ ون بەس ەلىندە, بەرگىسى رەسەيدىڭ سانكت-پەتەربۋرگ, ورىنبور, استراحان, تومسك, ومبى, ۆلاديمير, سامارا, سۋزدال سەكىلدى ءىرى شاھارىندا ءان شالقىتقان ونەرپازدىڭ ماقساتى ايقىن: رەسەي حالقىنا پۋشكين ارقىلى ابايدى ناسيحاتتاۋ, اباي ارقىلى قازاق دۇنيەتانىمىن الەمگە ايگىلى ەتۋ.
بىردە جالعىز-اق ءوزى ساحنانىڭ سانىنە اينالىپ, ورىس جۇرتىنىڭ الپىس ەكى تامىرىن انمەن يىتكەن ءانشى قۇدىرەتىنە تاڭدانعان سانكت-پەتەربۋرگ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى كيرا يزاتوۆا: «ەكى ساعاتتان استام ۋاقىتقا شىداس بەرگەن قانداي اسقاق داۋىس. مۇنداي توزىمدىلىكتى ومىردە وتە سيرەك كەزدەستىرەمىز. ناعىز جانى ءسىرى ونەرپاز ەكەن» دەپ ءوز باعاسىن بەرگەن ەكەن.
ال قازاق دالاسىنىڭ ءتۇرلى اۋىلدارىن ارالاپ, قايىرىمدىلىق كونتسەرتىن ۇيىمداستىرىپ, «ادامدىق بورىشىڭ, حالقىڭا قىزمەت ەت» دەيتىن شاكارىم قاجى قاعيداسىنا ادالدىعى – ءوز الدىنا جەكە تاقىرىپ.
كەنجەكەڭنىڭ انشىلىگىنەن بولەك ازاماتتىق قىرى استانادا شىڭدالدى. وڭتۇستىك استانادان ورنىن سۋىتىپ, اقمولاعا قاراي ات باسىن تىرەدى. ول كەزەڭدە كەشەگى اقمولا, بۇگىنگى استانا قالاسىندا قازاق ونەرى تۇگىل, قازاق ءتىلىنىڭ نىشانى بىلىنبەيتىن. اقمولاداعى قازاقتاردىڭ ۇلەس سالماعى نەبارى جيىرما پايىزعا عانا تولار-تولماس بولاتىن. سول ءبىر ساتتەردى ساڭلاق ءانشى: «مەن ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى امانگەلدى قۇسايىنوۆتىڭ شاقىرتۋىمەن 1996 جىلى اقمولاعا قونىس اۋداردىم. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورى اتاندىم. ول كەزدە ۇلكەن اۋداندىق ماسشتابتاعى قيقى-جيقى, تالعامسىز سوعىلعان قالا ەدى. قازاقتاردىڭ رۋحى باسىلىپ قالعان. قازاققا قازاقشا سويلەسەڭ, بەتىڭە باجىرايا قارايتىن. قازىر, قۇدايعا شۇكىر, ءىشىڭ جىليدى. كوشەدە دە قازاق, كولىكتە دە قازاق. قالا ءوسىپ كەلەدى. مەن دە ءدال بۇلاي بولادى دەپ ويلاماعان ەدىم» دەپ تەبىرەنە ەسكە الادى. وڭتۇستىك وردادان كەلە سالا ەڭبەك مايدانىنىڭ ىشىنە بەل بۋىپ كىرىستى دە كەتتى. استانادا ايمان مۇساقوجاەۆامەن بىرگە قازاق ۇلتتىق مۋزىكا اكادەمياسىنىڭ شاڭىراعىن كوتەرىپ, ۋىعىن قادادى. وسى ونەر ورداسىندا بۇگىندەرى ەسىمدەرى ەلگە ءمالىم ەۆگەني چاينيكوۆ پەن تويشىبەك قۇماشۇلى سەكىلدى شاكىرتتەردىڭ توماعاسىن سىپىرىپ, تۇساۋىن كەستى.
اقمولا وبلىستىق فيلارمونياسىن قۇردى. ايتا بەرسەڭ, ابزال اعانىڭ ۇرپاققا جاساعان ەڭبەگىنىڭ سارا جولى ەلوردا جىلناماسىندا سايراپ جاتىر. ءبىر سوزبەن ايتقاندا, بىرەگەي ءانشى استانانىڭ رۋحاني اۋراسىنىڭ قالىپتاسۋىنا اششى تەرىن توكتى.
قازىر دە جاس ۇرپاقتىڭ ءان ونەرىنىڭ اسىلىن تانىپ ءبىلىپ, تانىم-تالعامىن وسىرۋگە ەرەن ەڭبەگىن سىڭىرۋدە. ءبىر كەزدە ءوزى قىزمەت ەتكەن ءبىلىم ورداسى – ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ەرلان ءباتتاشۇلىنىڭ ارنايى شاقىرۋىمەن قايتا ورالىپ, اتىنا زاتى ساي «كاۋسار» ونەر بىرلەستىگىنىڭ داڭعىل جولىن سالۋدا. اينالاسى ەكى جىلعا جەتپەس قىسقا مەرزىمدە تالعامى بيىك جاۋھار ءان كەشتەرىنىڭ ۇيىتقىسى بولىپ, ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمىنىڭ عانا ەمەس, استانالىقتار مەن استانا قوناقتارىنىڭ ايرىقشا سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنۋدە.
كەنجەعالي اعامىزدىڭ ازاماتتىق پىكىر-ءۋاجى ءتۇرلى رەسپۋبليكالىق باسىلىمداردا ءجيى-ءجيى جاريالانىپ جاتادى. كونفۋتسيدىڭ ءىزباسارى ايگىلى مۋزىكاتانۋشى سيۋنى-تسزى: «ەگەر مۋزىكاسى سالماقتى دا سابىرلى سازىمەن باۋراسا, ول حالىق – ۇجىمى جاراسقان باقىتتى حالىق, ەگەر مۋزىكاسى سىرباز دا سىرشىل بولسا, وندا ول حالىق كىسىلىكتى سۇيەدى, بۇلىك شىعارمايدى, ەگەر مۋزىكاسى ەسىڭنەن ايىرا ەلىكتىرىپ اكەتسە, سونىمەن قاۋىپتى, سەبەبى, ونداي مۋزىكاعا دەن قويعان حالىق كىسىلىكتەن جۇرداي بولىپ, جاقسىلىقتى جات ساناپ, كۇيكىلىككە كوڭىل جۇباتقىش بولىپ الادى..» دەيدى. سيۋنى-تسزىنىڭ سوڭعى ەسكەرتپەسىنە جاقىن, بۇگىندە جۇرەكتى جىلىتار سازى, ءسوز دەيتىن ءسوزى جوق, ەتەگى ەلپەك كەمباعال اندەر تاعدىرى ونەرپازدىڭ وزەگىن قاريدى. ءبىز اتالعان باسىلىمداردان قازىرگى قازاق ونەرىنىڭ قامىرىق ءحالىن ايتىپ, وعان ۇدايى جاناشىر بولىپ وتىراتىن شىن دەگداردىڭ داۋىسىن ەستيمىز: «بۇل كۇندە جىگىت ايتاتىن ءاندى قىز ايتىپ, ونىمەن قويماي, ءمانىن بۇزىپ, ناقىشىن قۇرتىپ ىڭىرسيدى-اي كەلىپ. نەگىزىندە, «ايتتىم سالەم, قالامقاس», «جەلسىز تۇندە جارىق اي», «كوزىمنىڭ قاراسى», «القوڭىر», «اقباقاي», «جيىرما بەس», «گاۋھار تاس», «ياپىر-اۋ», «قارلىعاش» – وسى اندەردىڭ ءبارى تەك ەر ادام ايتاتىن اندەر. ءبىزدىڭ ەلدە اۋىزى باردىڭ ءبارى ءانشى اتاندى. كەيبىر انشىلەر حالىق اندەرىن بۇزىپ, جۇرتتىڭ ساناسىن ءدۇبارا مۋزىكامەن ءۇستى-ۇستىنە ۋلاپ جاتىر. جىلاۋىق اندەردىڭ كۇرت كوبەيگەنىنە ناليمىن. تالعام-تارازى قايدا قالىپ قويدى. دارىنسىزداردى كورگىم كەلمەيدى. كوردىم ەكەن اشۋلانىپ, تەلەديداردى ءوشىرىپ تاستايمىن. ءبىز بولساق كۇشىمىز بەن جىگەرىمىزدى سالىپ ايتامىز. سودان تولقيسىڭ, تولعاناسىڭ, جۇيكەڭدى توزدىراسىڭ. فونوگرامما توقتاتىلۋى كەرەك, سوندا الگى ساحنادا «جۇلدىزبىز» دەپ جۇرگەن جاساندى انشىلەردىڭ شىنايى بەتپەردەسى سىپىرىلادى, ءان ايدىنى تازارىپ, تۇنىق سۋ اعار ەدى» دەيدى ونەر جاناشىرى.
قازاق ءان ونەرىنىڭ بىلگىرى, سەگىز قىرلى, ءبىر سىرلى تالانت يەسى يليا جاقانوۆ «ەرتە كەزدە دامىعان ەلدەردىڭ وزىندە دە كەنجەعالي سەكىلدى انشىلەر سيرەك كەزدەسەدى. بيىك اندەردى تىڭداعاندا بويىڭا قان جۇگىرەدى. وسىنداي ساتتە ءوزىمىزدىڭ اۋەزىمىزدەن الىستاتىپ بارا جاتقان باتىس ەۋروپانىڭ سيىقسىز مۋزىكاسىنان قالايدا قۇتىلۋ كەرەك دەگەن وي مازالايدى. ودان ءبىزدى قۇتقاراتىن تەك كەنجەعالي سەكىلدى ناعىز انشىلەر عانا» دەپتى.
يليا سوزىنە يمانداي سەنەمىز. بۇعان قوسىپ-الار ءبىزدىڭ ەشقانداي ءسوزىمىز جوق. ءبىر سۇحباتىڭىزدا: «شىركىن-اي, جەتپىسكە دەيىن ءان سالسام, ارمانىم بولماس ەدى» دەپسىز. لايىم داۋسىڭىز قارلىقپاسىن, قازاق دالاسىن انمەن تەربەتە بەرىڭىز دەيمىز!
قايرات ساق,
ىقىلاس وجاي,
ل.ن.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ جۋرناليستيكا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتىنىڭ
پروفەسسور-وقىتۋشىلارى
