ناۋرىز – قازاقتىڭ ۇلتتىق رۋحى ءوسiپ, بەرەكەسi مەن مەرەكەسi كوبەيiپ, بiراز مارقايىپ قالاتىن ايى. وسى ايدىڭ 20 جۇلدىزى كۇنi (دالiرەك ايتقاندا, 1915 جىلدىڭ 20 جۇلدىزىندا) ارتىنا وشپەستەي ەتiپ اتىن قالدىرىپ كەتكەن نار تۇلعا جۇمابەك تاشەنەۆ تۋعان ەكەن.
جۇمابەك احمەتۇلى تاشەنەۆتiڭ قىزىل يمپەريانىڭ تۇسىندا قازاقستاننىڭ بەس وبلىسىن رەسەيگە قوسۋ تۋرالى اپەرباقان باستاما كوتەرگەن كوكپ باس حاتشىسى نيكيتا حرۋششەۆتىڭ بەتiن قايتارعانى, وڭتۇستiكتiڭ بiراز جەرiن وزبەكستانعا بەرۋگە قارسى شىققانى, «سوتسياليستiك قازاقستان» گازەتiنiڭ «كازاحستانسكايا پراۆدانىڭ» قازاق تiلiندەگi اۋدارماسى عانا بولۋىنا تويتارىس بەرگەنi جانە تاعى دا باسقا حالقىنىڭ مۇددەسi ءۇشiن ەرەن ەرلiك جاساعانى جونiندە اقپارات قۇرالدارىندا كوپ جازىلىپ ءجۇر. بۇگiن مەنiڭ سوعان قوسقالى وتىرعان اڭگiمەم – تۇلعانىڭ ازاماتتىعى تۋرالى ەل اۋزىندا اڭىز بولىپ ايتىلىپ جۇرگەن بiر-ەكi جاعداي. ازاماتتىڭ لاۋازىمدى قىزمەتiنەن ەل نامىسىن بيiك قويىپ, تومەن قىزمەتكە كەتسە دە, جەكە باسى بەدەلiنiڭ جوعارى بولعاندىعى بەلگiلi. قولىما قالام الۋىما ءوزiم «اقسۋ-جاباعىلى» شيپاجايىندا دەمالىستا بولعانىمدا جۇمەكەڭدi جاقسى بiلگەن ەكi ازاماتپەن كەزدەسۋiم سەبەپ بولىپ وتىر.
ايتىلعان ەكi ازاماتتىڭ بiرەۋi – كەڭەس وداعىنىڭ سوڭعى شاقىرىلعان جوعارعى كەڭەسiنiڭ دەپۋتاتى, وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسى پارتيا كوميتەتiنiڭ مۇشەسi, تۇلكiباس اۋداندىق كەڭەسiنiڭ بiرنەشە رەت دەپۋتاتى بولعان, لەنين, وكتيابر رەۆوليۋتسياسى وردەندەرiنiڭ جانە ت.ب. ماراپاتتار يەگەرi, «ازات» كولحوزىنىڭ قىرىق جىلعا تارتا ەگiس بريگاديرi بولعان وزبەك ازاماتى – ءمiرسالi ميرحادىروۆ. ول كiسi جۇمابەك احمەتۇلى تۋرالى بىلاي دەيدi: «ەگەر دە قازاقستاندا باسقارۋ ەتيكاسىن قاتاڭ ساقتاعان ەكi ادام بار بولسا, سونىڭ بiرەۋi – جۇمابەك تاشەنەۆ. ول سونداي مادەنيەتتi, ءوز مiندەتiنە جاۋاپكەرشiلiگi كۇشتi, كەڭ ماڭدايلى, ۇلكەن كوزدi, بالۋان دەنەلi, اققۇبا كiسi بولاتىن. جينالىستارعا قاتىسقاندا تۇراقتى تۇردە بiر ورىنعا وتىرۋشى ەدi. ءوزi باسقاراتىن سالا بويىنشا بارلىق ماسەلەنi ءوزi شەشەتiن. باستىققا سiلتەمەيتiن. بۇل تۋرالى كوپ ادامنان ەستيتiنبiز دە. ال مiنبەگە كوتەرiلگەندە زالدا تىنىشتىق ورناپ, زور ىقىلاسپەن تىڭدايتىنبىز. شەشەن كiسi ەدi. بiزدiڭ كولحوزبەن جاقسى قارىم-قاتىناستا بولىپ, جيi كەزدەسiپ جۇردiك. ءوزiنiڭ iسiمەن, قىلىعىمەن بiزدiڭ ەلدە جوعارى بەدەلگە يە ەدi…»
ۇلتى وزگە بولسا دا, ءمiرسالi اقساقالدىڭ جۇمەكەڭدi زور قۇرمەتپەن ەسكە الىپ وتىرعانى مەنi دە قۋانتقان.
ال ەكiنشi سويلەسكەن ازاماتىم – عىلىم دوكتورى جارىلقاسىن كۇزەمباەۆ. ول كiسi بىلاي دەپ سىر شەرتتi: «وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتi توراعاسىنىڭ ورىنباسارلىعىنان زەينەتكە شىققاننان كەيiن بiز جۇمىس iستەيتiن اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمي وندiرiستiك بiرلەستiگiنە ديرەكتوردىڭ ەكونوميكا جونiندەگi ورىنباسارى بولىپ كەلدi. بiزدiڭ ۇجىمدا كوپ قىزمەتكەرلەر بولدى. بiر-بiرiمiزدi جاقسى بiلمەيتiنبiز. ونىڭ ۇستiنە مەن كiشi عىلىمي قىزمەتكەرمiن. بiردە ديسسەرتاتسيالىق جۇمىسىم بويىنشا ماسكەۋگە بارۋىم كەرەك بولدى. سول ساپار جۇمەكەڭمەن اۋەجايدا كەزدەسiپ قالدىق. ول كiسi مەنiڭ ەسiمiمدi بiلمەسە دە, تۇرiمنەن تانىدى. مەنiڭ سول مەكەمەدە iستەيتiنiمدi بiلدi. ءسويتiپ, ماسكەۋگە بiرگە ۇشتىق. جولدا: «انا جاقتا مەنiمەن بiرگە جۇرەسiڭ», – دەدi. شاباداندى الىپ ءجۇرۋiم كەرەكتiگiن ەسكەرتiپ قويدى. ايتقانىن ورىنداپ, جانىنان قالمادىم. ماسكەۋگە جەتكەن سوڭ بiر كەرەمەت ماشينە كەلiپ, iشiنەن قىزمەتتەگi ادام عوي دەيمiن, شىرتتاي كيiنiپ, گالستۋك تاعىنعان بiر ادام ءتۇسiپ, قارسى الدى. قىزىل الاڭنىڭ جانىنداعى ۇلكەن قوناقۇيگە كەلدiك. جۇمەكەڭ ماعان: «ەشقانداي قۇجاتتارىڭدى كورسەتپە. مەنiڭ سوڭىمنان ەرiپ جۇرە بەر!» – دەپ, ەسكەرتiپ قويدى. ءسويتiپ, ول كiسi مەنi ءوزiنiڭ جانىنداعى ەكi بولمەلi نومiرگە ورنالاستىردى. ارتىنان ءوز بولمەسiنە شايعا شاقىردى. ورنالاسقان جەرi بەس-التى بولمەلi ليۋكس ەكەن. جوباسى بۇل كiسiنiڭ كەلەتiنiن ەرتە بiلگەن. ءبارi دايىن تۇر. سوندا بايقاعانىم, جۇمابەك احمەتۇلى لاۋازىمدى قىزمەتiنەن تۇسكەنiنە بiرنەشە جىل بولسا دا, ماسكەۋدەگiلەر ول كiسiنiڭ ۇلكەن ازاماتتىعىن, ادامگەرشiلiگiن ءالi دە ۇمىتپاعان ەكەن. بۇل سونىڭ بiر كورiنiسi ەدi.
ەكiنشi ءوزiمiزدiڭ وبلىستا بولعان بiر جاعدايعا توقتالايىن. بiرلەستiكتە iستەپ جۇرگەن كەزiمiز. كوميسسيا بولىپ بiر iرi شارۋاشىلىقتىڭ مالىن قابىلداۋعا باردىق. شارۋاشىلىق باسشىسى وبلىستا بەدەلi بار ەڭبەك ەرi ەدi. بiزبەن جۇرە سويلەسiپ, كوميسسيانىڭ جۇمىسىنا قاتىسقىسى كەلمەدi. بiراق مۇنداي جاۋاپتى جۇمىستى ونسىز اتقارۋعا بولمايتىن. امالسىز, كوميسسيا توراعاسىنىڭ شەشiمiمەن بiز جۇمىستى توقتاتىپ, قالاعا قايتىپ كەلدiك. جەتەكشiمiز بۇل جاعدايدى تاشەنەۆكە جەتكiزدi. ول ءوزi سارى كiسi بولاتىن. قىپ-قىزىل بولىپ كەتتi دە, اۋداندىق پارتيا كوميتەتiنiڭ بiرiنشi حاتشىسىنا جاڭاعى بiزدi مەنسiنبەگەن شارۋاشىلىق باسشىسىن الىپ, ەكi ساعاتتىڭ شاماسىندا الدىنا كەلۋiن بۇيىردى. ايتقان ۋاقىتىنان بۇرىن ولار كەلiپ جەتتi. نە ايتقانىن بiلمەيمiز. بiزدi شاقىرىپ الىپ, شارۋاشىلىق باسشىسىنا: «مىنا جiگiتتەر قايتا بارادى. كەتكەنشە قاسىندا بولاسىڭ», – دەپ, شىعارىپ جiبەردi. بۇل جەردە دە جەكە باسىنىڭ بەدەلi جوعارى ەكەنi بايقالىپ تۇردى».
راسىندا دا, ەكi كiسiنiڭ اڭگiمەسiنەن دە جۇمەكەڭ بەدەلدi لاۋازىمدى ءوزiنiڭ iسكەرلiگiمەن, ادامگەرشiلiگiمەن العان عوي دەپ قورىتىندىلاۋعا بولادى.
ايتا كەتەتiن تاعى بiر جاي, قازاقتىڭ تاعى بiر باتىر ۇلى باۋىرجان مومىشۇلى دا جۇمەكەڭدi جاقسى سىيلاعان ەكەن. تiپتi, شىمكەنتتە وتكەن بiر جيىندا باۋىرجان مومىشۇلى جۇمابەك تاشەنەۆتi كورسەتiپ تۇرىپ: «بiلە بiلسەڭدەر, توبەلەرiڭiزگە كوتەرەتiن ازاماتتارىڭىزدىڭ بiرi – وسى» دەگەن ءسوز ايتىپتى. سونى شىمكەنتتiكتەر ورىندادى. ول كiسiنiڭ اتىنا ۇلكەن بiر كوشە بەردi. ەكi كوشەنiڭ قيىلىسىنا ەسكەرتكiشiن ورناتتى. ال نار تۇلعانىڭ ءوزi تۋعان اقمولا وبلىسىندا ۇلتىنا ولشەۋسiز ەڭبەك سiڭiرiپ وتكەن تۇلعانى ماڭگiلiك ەستە قالدىرۋ ءۇشiن ايتارلىقتاي شارۋالار اتقارىلدى دەپ ايتا المايمىن.
تۇلعا تۋىپ-وسكەن ارشالى اۋدانى دا تىم-تىرىس. ال تاۋەلسiزدiك العانىنا جيىرما جىل تولعاندا ۇلتتىڭ رۋحىن ءوسiرۋ ءۇشiن الدىمەن ۇلت قايراتكەرلەرiن ۇلىقتاي بiلۋ قاجەت ەمەس پە؟
استانا قالاسىندا جۇمابەك تاشەنەۆ وقىعان تەحنيكۋم بار. سونىڭ عيماراتىنا, مەنiڭشە, ەڭ بولماعاندا ەسكەرتكiش تاقتا ورناتىلۋعا تيiس. ال اقمولا وبلىسى ارشالى اۋدانىنداعى بiر ەلدi مەكەن, تiپتi اۋداننىڭ ءوزi جۇمابەك تاشەنەۆتiڭ ەسiمiمەن اتالسا, ارتىقتىق ەتپەيدi.
جۇمەكەڭ – قان مايداندا ەتiگiمەن سۋ كەشپەسە دە, بەيبiت ومiردەگi سۇراپىل ايقاستى جۇرەگiنەن وتكiزگەن ادام. ول كiسi تۋرالى حالىق ايتىپ تا, جازىپ تا جاتىر. ەلدiڭ باعالاۋى بويىنشا, ول كiسi – بەيبiت ءومiردiڭ باتىرى. باتىرىن اسپەتتەپ, كەلەشەك ۇرپاققا ۇلگi ەتۋ – بiزدiڭ پارىزىمىز.
ەركiن داۋەشۇلى,
ارداگەر-ۇستاز, «استانا اقشامى» گازەتiنiڭ قۇرمەتتi تiلشiسi
