شاكارiم قۇدايبەردiۇلىنىڭ «ءۇش ساۋال» (ل.تولستويدان اۋدارعان) اڭگiمەسiندە:
بiر پاتشا تاقۋا كiسiدەن سۇراپتى: بiرiنشi – «قاي iستi قانداي ۋاقىتتا iستەگەن جاقسى؟» ەكiنشi – «ەڭ كەرەكتi كiسi كiم؟» ءۇشiنشiسi – «ەڭ كەرەكتi iس نە؟» وقيعا جەلiسi بويىنشا, بiر كiسi اكەسiن ولتiرگەنi ءۇشiن پاتشادان كەك قايتارماق بولعاندا, پاتشانىڭ جەندەتتەرi جارالايدى. ال, پاتشا جارالىنىڭ جاراسىن تاڭادى. سوندا تاقۋا بىلاي دەپ جاۋاپ بەرiپتi: ەڭ كەرەكتi ۋاقىت – وسى ۋاقىت. قازiر ەڭ كەرەك كiسi – وسى دۇشپانىڭ بولدى. نەگە دەسەڭ, مۇنىڭ جازىلار, جازىلماسى ءازiر نەعايبىل. ەگەر جازىلسا, بۇل-داعى بiرەۋگە جاقسىلىق قىلعاندى جانىنداي جاقسى كورەر ەدi. ەڭ كەرەك iس – قازiر وسىعان قىلعان جاقسىلىعىڭ, نەگە دەسەڭ, ادامنىڭ موينىنداعى شىن مiندەتi – بiرەۋگە جاردەم ەتۋ ەدi…
نە ءتۇيدiڭiز؟ الدە جاي عانا ۋاقىتتى ىسىراپ ەتتiڭiز بە؟ «ەڭ كەرەكتi ۋاقىت – وسى ۋاقىت» دەلiندi. ءيا, ۋاقىت! تىق-تىق ەتكەن ساعات تiلi توقتاسا دا, ۋاقىت تiلi توقتامايدى. اتتەڭ, پاتشا سەكiلدi «قاي iستi قانداي ۋاقىتتا iستەگەن جاقسى؟» دەپ سۇراپ جۇرمەسەك ەتتi. وزەگiمiزدi ورتەيتiن وكiنiشتiڭ بiرi سوندا بولار. قازiرگi تاڭدا «تايم-مەنەدجمەنت» دەگەن تەرمين پايدا بولدى. ماعىناسى – ۋاقىتتى تيiمدi پايدالانۋ. وسى ۇعىم اياسىندا 2011 جىلى تۇسiرiلگەن «ۆرەميا» فانتاستيكالىق تريللەرiن كوپشiلiگiمiز تەلمiرە قارادىق. ستسەناري اۆتورى ەندريۋ نيككولدىڭ شەبەرلiگiنە تامسانعان جاندار دا از بولمادى. جالت-جۇلت ەتiپ الدايتىن مىنا جالعان دۇنيەدەن جاراتىلعان الەمگە قايتقاندا, «قايتتى», «ۋاقىتى بiتتi» دەيدi. جاراتۋشىنىڭ بەرگەن سىناعىنان سۇرiنبەي ءوتۋدi بiرi ساناسىنا توقىسا, بiرi تۇرمىس ساناسىمەن ءومiر ءسۇرiپ جاتىر. مىناعان نازار اۋدارىڭىزشى! ورىس ۇلتىنىڭ كورنەكتi جازۋشىسى لەۆ تولستوي جولعا شىققاندا جولاۋشىلار ۆاگونىنداعى جەكە بولمەنiڭ بارلىق بيلەتتەرiن ساتىپ الىپ, شىعارماشىلىقپەن اينالىسادى ەكەن. وي قورىتۋعا ارنا تارتار بiر مىسال عانا. دانيەل دەفونىڭ روبينزونى دا جابايى ارالدا وتكەن ءاربiر كۇنiن تاس پىشاقپەن اعاشقا كەرتiپ, بەلگiلەپ قويىپ وتىرمادى ما؟ وتكەن شاقتى باعامداي الماعاننىڭ وزiندە, وسى شاقتى باعالاي الماۋىمىزعا جالقاۋلىق, ۇيقى, دۇنيەقۇمارلىق تۇرتكi بولادى دەپ توپشىلايمىز. قازاقتا «ەرiنشەك تۇسكە دەيiن ۇيىقتايدى, كەشكە دەيiن ەسiنەيدi» دەگەن ماقال بار. بۇل ءتامسiل ءسوزدiڭ بiر ۇشى سiزگە تيسە, بiر ۇشى «سارت ەتiپ» وزiمە تيەدi. ق.امانجولوۆ «وتەدi كۇندەر» ولەڭiندە:
…ۇيىقتاپ وتسەڭ ومiرiڭدە,
ۇيقىڭ ەشبiر قانباسا,
تiرلiگiڭ نە, ولگەنiڭ نە,
ەشبiر iزiڭ قالماسا», – دەپ بار ويدىڭ يۋiن بiر ارناعا توعىستىرعان. ساناسى تۇنىق جانعا ۇلاعاتتى ءسوزدiڭ ءوزi ۇستاز. سەبەبi, ۇستاز دا ءسوز ارقىلى تاربيەلەيدi, ءسوز دە ۇستازدى تاربيەلەيدi. مۇنىڭ ءوزi – بولەك تاقىرىپ. قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرا بەرسەك, ۋاقىت بiزدەن وزىپ كەتەدi. ال, ۋاقىتتان وزعانداردى تۇسiنبەي جاتاتىنىمىز ابايدىڭ «ماسعۇت» پوەماسىنداعىداي جايت. اۆستريانىڭ ايگiلi كومپوزيتورى ۆ.موتسارت سەگiز جاسىندا تىرناق الدى سوناتا سيمفونيالارىن جازىپ, ون بiر جاسىندا «سيقىرلى سىبىزعى» وپەراسىن جازعان. ال, الەمگە ايگiلi بيلل گەيتس قالالىق كولiكتەر مەن تاسىمال ماسەلەلەرiن ۇيلەستiرiپ وتىراتىن كومپيۋتەرلiك باعدارلامانى ون بەس جاسىندا ويلاپ تاپتى. الاش ارىسى م.دۋلاتوۆ «ويان, قازاقتى» 19 جاسىندا جازسا, س.تورايعىروۆ «قاراڭعىلىق كوگiنە كۇن بولام» دەپ 17 جاسىندا ايتتى. ەندi شامالاي بەرiڭiز. قانشا جاسادىڭىز, نە اتقاردىڭىز؟ بولار ەلدiڭ بالاسى ون جاسىندا باسپىن دەۋشi ەدi, ال بازبiرەۋلەر وتىزدى ومىراۋلاپ قالسا دا «جاسپىن» دەپ جۇرگەن جايى بار. پايعامبارىمىز (س.ع.س.) ۇمبەتiن ەكi نارسەنiڭ قادiرiن بiلۋگە شاقىردى. ونىڭ بiرi – دەنساۋلىق, ەكiنشiسi – ۋاقىت. ۋاقىت – ءومiر, ءومiر – قامشىنىڭ سابى. فيردوۋسي ايتقانداي: «ءدان كوتەرگەن قۇمىرسقاعا تيمەڭدەرشi, الىسقانى ءومiر عوي, ءومiر سونداي ابزال عوي».
سالتانات سۇگIر,
ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتiنiڭ ستۋدەنتi
