ورتا – «ءۇشىنشى ۇيرەتۋشى»
نەيروديزاين دەگەنىمىز – ءبىر قاراعاندا ءبىر-بىرىمەن مۇلدە بايلانىسى جوق نەيروبيولوگيا مەن ينتەرەر ديزاينىن بىرىكتىرەتىن جاڭا كونتسەپتسيا. ول وقۋشىلاردىڭ فيزيكالىق حال-احۋالىن, مي ونىمدىلىگىن جانە ەموتسيالىق ينتەللەكتىنى جاقسارتۋعا كومەكتەسەتىن ەرەكشە كەڭىستىكتەر قۇرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كورمە قاتىسۋشىلارىنىڭ ءبىرى, Kozmo.drom كومپانياسىنىڭ وكىلى تيمۋر بوسكينمەن اڭگىمەلەسكەنىمىزدە, وسىنداي زاماناۋي جوبانىڭ قىر-سىرىنا قانىقتىق.
– ءبىز مەكتەپ, كوللەدج جانە بالاباقشا ءىشىن مودەرنيزاتسيالاۋمەن اينالىسامىز. ءبىزدى قۇرىلىس نەمەسە ديزاين كومپانيالارىمەن شاتاستىرۋعا بولمايدى, ءبىز ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا تىكەلەي باعىتتالعان ۇيىمبىز. جۇمىسىمىز باتىس عالىمدارى جانە ءوزىمىز ازىرلەگەن پرينتسيپتەرگە نەگىزدەلگەن. وندا وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم الۋىنا قولايلى ورتا قالىپتاستىراتىن جاعدايلار ەسكەرىلەدى. ادەتتە نەلىكتەن دامىعان ەلدەردە ءبىلىم الۋ ورتاسىنا ەرەكشە كوڭىل بولەدى؟ ويتكەنى ورتا – وتباسى مەن پەداگوگتان كەيىنشى ءۇشىنشى ۇيرەتۋشى. بۇگىندە بالالار دا, مۇعالىمدەر دە, پەداگوگيكا دا وزگەرۋدە, ال نەلىكتەن سىنىپتار وزگەرمەيدى؟ قازىر كەز كەلگەن قىمبات مەكتەپتەرگە بارساڭىز, ونداعى وقىتۋ بولمەلەرى باسقاشا. ال ءبىز مەملەكەتتىك مەكتەپتەردە دە سول سەكىلدى كەڭىستىك قۇرۋدى ماقسات تۇتامىز, – دەيدى ول.
مىسال رەتىندە تيمۋر بوسكين استانالىق مەكتەپتەردىڭ بىرىنە جاساعان ديزايندى ءتۇسىندىردى. وندا كوزىمىز ۇيرەنگەن قاز-قاتار پارتالار اتىمەن جوق, ەسەسىنە وقۋشىلار ءبىر قاراعاندا ارانىڭ ۇياشىعىن ەسكە تۇسىرەتىن پىشىندەگى ءموبيلدى ۇستەلدەرگە جايعاسقان. ولاردى توپتىق جۇمىس بارىسىندا وپ-وڭاي بىرىكتىرۋگە, ال تاپسىرمانى جەكەلەي ورىنداعاندا بولەك-بولەك قويۋعا دا بولادى ەكەن. سونداي-اق ءبىر بۇرىشتا ءتۇرلى ءتۇستى پۋفيكتەر مەن ديۆاندار ورنالاستىرىلىپتى. بۇلار بالالارعا پسيحولوگيالىق جايلىلىق سەزىمىن سىيلاپ, ساباق ۇستىندەگى سترەستەن قۇتىلۋعا جاردەمدەسەدى. مۇنىمەن قوسا, سىنىپ ىشىندە ءار وقۋشىنىڭ شكافى بار. Kozmo.drom مامانىنىڭ ايتۋىنشا, سىنىپتا بالانىڭ تەك وزىنە تيەسىلى بۇرىشى بولعاندا, بالا سىنىپتى ءۇيى, وزىنە جاقىن ورتا رەتىندە قابىلدايدى. سايكەسىنشە, ساباققا دا ىقىلاسپەن دايىندالىپ, اينالاسىنا جاناشىرلىقپەن قاراۋدى ۇيرەنەدى.
قازىرگى تاڭدا ەلورداداعى №49, №73, №37 سەكىلدى مەكتەپتەردەگى بولمەلەر وسىنداي نەيروديزاين نەگىزىندە جابدىقتالعان.
اۆاتار اعىلشىنشا ۇيرەنۋگە كومەكتەسەدى
كورمەنىڭ تاعى ءبىر قاتىسۋشىسى ەرنار اككيسەۆ – وتاندىق Pine Learning Innovations كومپانياسىنىڭ مامانى. ونىڭ ايتۋىنشا, اتالعان ۇيىم مۇعالىمدەر مەن شاكىرتتەردىڭ اعىلشىنشا قارىم-قاتىناس جاساۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىن امەريكالىق Raz Plus پلاتفورماسىن قازاقستاندا تاراتۋمەن اينالىسادى.
– بىزدە قازىر مىناداي پروبلەما بار. كوپ مەكتەپتەردە بالالار تەك اعىلشىن ءتىلى ءپانى كەزىندە عانا اعىلشىنشا سويلەيدى دە, باسقا كەزدە ءتىل ۇيرەنۋ تاجىريبەسى قالىپ قويادى. بۇل پلاتفورما بالالارعا 24 ساعات بويى اعىلشىننان قول ۇزبەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇگىندە ونى الەمنىڭ 170 شاقتى ەلىندە پايدالانادى. وندا مۇعالىمدەر ءۇشىن 50 مىڭنان اسا ماتەريال مەن وقۋشىلار ءۇشىن 2 جارىم مىڭداي كىتاپ قورى بار. تاپسىرمالار 29 ءتۇرلى دەڭگەيگە بولىنەدى. ياعني, 1-سىنىپتان باستاپ 11-12 سىنىپ وقۋشىلارىنا دەيىن ىڭعايلى. بالالار پلاتفورمادا كىتاپ وقىپ, ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداپ, ونى جازباشا نەمەسە اۋديو تۇرىندە مۇعالىمگە جىبەرە الادى, – دەيدى ول.
اتالعان پلاتفورمانىڭ ەرەكشە تۇسى, ول ويىن تۇرىندە قۇراستىرىلعان. ءار اككاۋنت يەسىنىڭ, ياعني, وقۋشىنىڭ ءوز اۆاتارى بولادى. ول – ۆيرتۋالدى بەينە. ءار ورىندالعان تاپسىرما ءۇشىن جۇلدىزشا بەرىلەدى. ونى وقۋشى ءوز اۆاتارىن بەزەندىرۋگە جۇمسايدى. مىسالى, الگى اۆاتارعا كيىم, بۇيىم «ساتىپ الۋ» ءۇشىن الگى جۇلدىزشالاردى جيناۋ كەرەك.
Raz Plus پلاتفورماسىمەن جۇمىس ىستەيتىن ەلوردالىق مەكتەپتەر قاتارىندا «ميراس», Spectrum, «نۇر وردا» سەكىلدى ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى بار ەكەن. جۋىردا اتالعان پلاتفورما رەسۋرستارىن ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ماقۇلداپتى, بۇل – دەمەك الداعى ۋاقىتتا مەملەكەتتىك مەكتەپتەر دە وعان قول جەتكىزە الادى دەگەن ءسوز.
«الەم ازاماتتارىن» تاربيەلەيتىن مەكتەپتەر
كورمە بارىسىندا «حالىقارالىق باكالاۆريات» باعدارلاماسىنا مۇشە ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارى وكىلدەرىمەن دە سۇحباتتاستىق. 1968 جىلى قۇرىلعان حالىقارالىق ءبىلىم بەرۋ قورى دايىنداعان باعدارلاما نەگىزىندە نۇر-سۇلتانداعى №73 جانە №81 بالاباقشالار جانە №66, №73, №85 مەكتەپ-ليتسەيلەر مەن №81 مەكتەپ-گيمنازيا وقىتادى.
– «حالىقارالىق باكالاۆريات» باعدارلاماسىنا مۇشە بولۋدىڭ ءوزى بىرنەشە ساتىدان تۇرادى. ءبىرىنشى, «قىزىعۋشى مەكتەپ», كەيىن ءبىر جىل بويى «كانديدات مەكتەپ» رەتىندە تىركەلۋ كەرەك. باعدارلامانىڭ بارلىق تالاپتارىنا ساي كەلگەندە عانا مۇشەلىككە قابىلدايدى, – دەيدى №85 مەكتەپ-گيمنازيانىڭ اعىلشىن ءتىلى ءپانىنىڭ مۇعالىمى ءاليا قوجاباەۆا.
باعدارلاما وقۋشىلاردى «الەم ازاماتى» بولۋعا ۇيرەتەدى, ءار پاندە جاڭا تاقىرىپقا قاتىستى عالامدىق ترەندتەرمەن تانىستىرادى. سونداي-اق بالالاردى باستاۋىش سىنىپتان باستاپ زەرتتەۋشى رەتىندە قالىپتاسۋعا تاربيەلەيدى.
– مىسالى, جالپى مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ باعدارلاماسى بويىنشا بالاباقشالاردا كىتاپحانا بولۋ مىندەتتى ەمەس. ال «حالىقارالىق باكالاۆريات» ءۇش ءتىلدى كىتاپتار قورى بار كىتاپحانانىڭ بولۋىن مىندەتتەيدى. سول سەكىلدى, مەكتەپتە دە كەز كەلگەن ءپان بويىنشا دايارلانعان ءداستۇرلى باعدارلاماعا قاراعاندا, بۇل باعدارلاما وزگەشەلەۋ. ماسەلەن, دەنە شىنىقتىرۋ پانىندە وقۋشىلارعا دوپ بەرىپ, ساباق بويى سپورت زالدا ويناتىپ نەمەسە جاتتىعۋ جاساتىپ قويۋدىڭ ورنىنا ولارعا فيتنەستىڭ پايداسى, دەنەنى شىنىقتىرۋدىڭ تاسىلدەرىن تۇسىندىرۋگە ارنايى ۋاقىت بولەدى, – دەيدى پەداگوگ.
ەموتسيالىق ينتەللەكتىنى دامىتۋ سترەستەن ساقتايدى
«بالانى تاربيەلەمەستەن بۇرىن اتا-انا مەن مۇعالىم اۋەلى ءوزىن تاربيەلەۋى كەرەك. وكىنىشكە قاراي, كوپ ەرەسەكتەر وزدەرىنىڭ ەموتسياسىن تانۋعا قابىلەتسىز» دەيدى كورمە قوناقتارىنىڭ ءبىرى, ەموتسيالىق ينتەللەكت حالىقارالىق اكادەمياسىنىڭ قىزمەتكەرى اسەل مۇراتوۆا. بۇل ۇيىم بىرنەشە جىلدان بەرى استانالىق اتا-انالار مەن مۇعالىمدەرگە ارناپ ەموتسيانى باسقارۋ بويىنشا ترەنينگتەر جۇرگىزىپ كەلەدى ەكەن.
– ەموتسيالىق ينتەللەكت دەگەنىمىز – ادامنىڭ ءوزىنىڭ جانە باسقالاردىڭ ەموتسياسىن تاني ءبىلۋ قابىلەتى. ول قارىم-قاتىناستى سول نارسە ارقىلى جۇرگىزۋگە باعىتتايدى. مىسالى, وقۋشى ساباق وقىماي كەلسە, «سەن نەگە ايتقان ءتىلدى المايسىڭ؟», «نەگە وقىماي كەلدىڭ؟» دەپ جەر-جەبىرىنە جەتۋدىڭ ورنىنا «سەن ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداماي كەلگەنىڭ ءۇشىن مەنىڭ كوڭىل-كۇيىم ءتۇسىپ تۇر», «سەنىڭ مەنى تىڭدامايتىنىڭ مەنى اشۋلاندىرادى» دەپ ءوز ەموتسياسىن ايتۋ ارقىلى بايلانىس ورناتۋدى كوزدەيدى, – دەيدى ول.
ماماننىڭ ايتۋىنشا, ەموتسيانى ىشتە ساقتاۋعا بولمايدى. ايتپەسە ءبىزدىڭ اعزامىز سترەسكە دۋشار بولادى. بىراق ونى الدەقايدا دۇرىس كۇيدە سىرتقا شىعارۋعا داعدىلانۋ كەرەك.
– وزىڭدىكىمەن قوسىپ, وزگەنىڭ دە ەموتسياسىن تاني الۋ جانە سولايشا باسقارا الۋ – اسىرەسە, پەداگوگقا اسا قاجەت قاسيەت. مىسالى, بالالاردىڭ بويىندا جارقىن ەموتسيالار تۋدىرۋ ارقىلى قيىن تاقىرىپتى وڭايىراق ەتىپ تۇسىندىرۋگە دە بولادى. ال وقۋشىلار ءۇشىن بۇل قابىلەتتى يگەرۋ جاڭا وزگەرىستەرگە دايىن بولۋعا كومەكتەسەدى. بۇگىنگە دەيىن نۇر-سۇلتان بويىنشا 11 مەكتەپ, 500-دەي مۇعالىم جانە 3 مىڭعا جۋىق اتا-انا ءبىزدىڭ ترەنينگتەرىمىزدەن ءوتتى, – دەدى اسەل مۇراتوۆا.
