قارجىلىق ساۋاتسىزدىق قارىزعا باتىرادى. قازاقستاندا 1 ملن-نان استام ادام نەسيەسىن وتەي الماي ءجۇر. نەسيەگە كولىك العانداردىڭ بەرەشەگى 40 ملرد تەڭگەدەن اسادى ەكەن. جالپى, 1,8 ترلن تەڭگە – تۇرعىنداردىڭ بانك الدىنداعى «تۇتىنۋشىلىق» قارىزى. ساراپشى ماماندار كەيبىر ازاماتتاردىڭ تاپقان تابىسىنان دا كوپ جاراتاتىنىن العا تارتادى. قولداعى قارجىنى وڭدى-سولدى, جوسپارسىز جاراتۋ تۇبىندە قارجىلىق ساۋاتسىزدىققا اكەلەدى, ءتىپتى ەل ەكونوميكاسىنىڭ دامۋ دەڭگەيىنە اسەر ەتەدى.
قازىرگى ۋاقىتتا قىمبات كولىك ءمىنۋ, باعالى تەلەفون ۇستاۋ, ۇلان-اسىر توي جاساۋ كۇندەلىكتى تىرلىككە اينالدى. ورتاشا جالاقىنىڭ ازدىعىنا قاراپ, قالاي قول جەتكىزۋگە بولادى دەپ الاڭداساڭىز, جاۋاپ بىردەن تابىلادى. ول – قارىز الۋ. ءيا, بۇگىنگى كۇننىڭ وزىندە بانك حالىققا 175 ملرد تەڭگە تۇتىنۋشىلىق نەسيە بەرىپتى. بۇل ازاماتتاردىڭ باسىم بولىگى نەسيەگە ءومىر سۇرەتىنىن ايعاقتايدى.
اشىعىن ايتۋ كەرەك, قاراپايىم حالىق وتباسىلىق بيۋدجەتىن قۇرۋعا داعدىلانباعان. «نەسيە الۋعا شىنىمەن مۇقتاجبىن با؟» دەپ باس اۋىرتپايدى. بانككە نەسيەسىن ۋاقىتشا توقتاتۋعا ءوتىنىش جازاتىنداردىڭ كوبى جالاقىنىڭ ازدىعىن, جۇمىس اۋىستىرعانىن جانە ءبىر بۇيىردەن قىسقان قىمباتشىلىقتى العا تارتادى ەكەن.
قارجىنى باسقارا ءبىلۋ ماڭىزدى
«قازىرگى تاڭدا, اسىرەسە, حالىقتىڭ قارجىلىق-ەكونوميكالىق ساۋاتتىلىعى تومەن ەكەنى بەلگىلى. اۋىلداعى اعايىننىڭ جاعدايى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. حالىق نەسيەگە ابدەن بايلانىپ قالعان. قايتارا السا جاقسى. وتەي الماي, قايتارىمسىز نەسيەلەردىڭ قاتارىن ارتتىرادى. سونىڭ سالدارىنان وتاندىق بانكتەر نەسيەنىڭ پايىزىن جوعارىلاتادى. ول بولسا, تۇپتەپ كەلگەندە, حالىقتى يپوتەكالىق نەسيە الا المايتىن جاعدايعا سوقتىرىپ وتىر. سەبەبى بانكتىڭ پايىزدىق مولشەرلەمەسى جوعارى, ونى بانكتە دە ءبىلىپ وتىر.
سالدارىنان الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعداي تۇتاستاي ناشارلايدى. ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟ ارينە, ءبىرىنشى كەزەكتە حالىقتىڭ قارجىلىق ساۋاتتىلىعىن ارتتىرۋ كەرەك» دەيدى ەكونوميست ماقسات حالىق. تانىمال ماماننىڭ پىكىرىنشە, جەر-جەرلەر مەن ەلىمىزدىڭ ايماقتارىنا عىلىمي-ساراپتامالىق تالداۋ جاساۋ كەرەك.
ماسەلەلىك نەسيەلەر قاي وڭىردە كوپ بولسا, سول وڭىرگە ۇلتتىق بانكتىڭ باسشىلىعىمەن, جەرگىلىكتى اكىمدىكتەردىڭ قولداۋىمەن ارنايى قارجى ساۋاتتىلىعى كۋرستارى وتكىزىلۋى كەرەك. الدىمەن ماسەلە تۋىنداپ تۇرعان وڭىرلەردەن باستاعان ابزال. كەيىنىرەك ەلىمىزدىڭ بارلىق ايماقتارىن قامتىسا ارتىقتىق ەتپەيدى. وعان قازاق ءتىلىن مەڭگەرگەن مىقتى قارجىگەر, ەكونوميستەر تارتىلسا, بۇل ماسەلەنى بەلگىلى ءبىر دارەجەدە شەشۋگە بولادى دەپ سانايدى.
ال تاۋەلسىز ساراپشى نۇرجان جانارباەۆتىڭ ايتۋىنشا, قارجى ساۋاتتىلىعى ناقتى تۇجىرىمدالعان ماقسات پەن وعان جەتۋ ءۇشىن قۇرىلعان ايقىن جوسپارمەن ايقىندالادى. سوندىقتان اقشانى باسقارۋ, ينۆەستيتسيانى دۇرىس جاساۋ, ءبىلىمدى قارجىعا اينالدىرۋدىڭ وڭتايلى جولدارىن تۇسىنىكتى تىلدە ۇيرەتۋ كەرەك. قارجى ساۋاتتىلىعى – ادامنىڭ ءتۇرلى جاعدايعا, وزگەلەرگە جانە جۇيەگە تاۋەلدى بولماۋىنىڭ بىردەن-ءبىر جولى.
تۇرعىندارعا تۇتىنۋ نەسيەسى, دەپوزيت, يپوتەكا تۋرالى, ءاربىر ادامنىڭ ءوز قارجى جوسپارىن قۇرۋدى تەرەڭىرەك تۇسىندىرگەن ءجون. نەسيە راسىمدەگەن كەزدە دە تولەيتىن سىياقى مولشەرلەمەسى مەن كەلىسىمشارت باپتارىن مۇقيات قاراعان ارتىقتىق ەتپەيدى.
گۇلميرا ايماعانبەت
