كەز كەلگەن ادامدى ادەمىلىگىمەن باۋراپ الاتىن اسەم استانا عاجايىپ ساۋلەتىمەن, ءزاۋلىم عيماراتتارىمەن ەرەكشە. الايدا باس قالانىڭ, اسىرەسە, كۇنگە شاعىلىساتىن بيىك شىنى عيماراتتارى قالايشا ادەمى ءارى مۇنتازداي تازا بولىپ تۇرۋى مۇمكىن؟ بىلە بىلسەڭىز, ول ءۇشىن وندىرىستىك الپينيست ماماندارى تىنباي ەڭبەك ەتەدى.
وندىرىستىك الپينيزم اقش-تا پايدا بولعان
بيىك عيماراتتاردىڭ قابىرعاسىندا ارقانمەن سالبىراپ تۇرعان ادامداردى بايقاپ جۇرگەن بولارسىز. ءيا, ولار – وندىرىستىك الپينيستەر. ولاردى بىلايعى جۇرت «ورمەكشى ادام» دەپ تە اتايدى. كوپشىلىك تالايدان بەرى حاباردار بولعانىمەن, بۇل كاسىبي ماماندىق كەيبىرەۋ ءۇشىن ءالى دە تاڭسىق سىڭايلى.
وندىرىستىك الپينيزم وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارىندا اقش-تاعى ءزاۋلىم عيماراتتار مەن ەلەكتر ستانسالارىنىڭ قۇرىلىسى سالىنىپ جاتقان ۋاقىتتا پايدا بولعان دەسەدى. تاريحي مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك, اتالمىش ماماندىق كەڭەس وداعىنا 1941-45 جىلدارداعى سوعىس كەزىندە جەتكەن. لەنينگرادتى فاشيستەردەن ازات ەتۋ كەزىندە الپينيستەر بريگاداسىنىڭ قۇرامىندا بولعان كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ميحايل ۆوبروۆ ارقانمەن ورمەلەپ, وندىرىستىك ءالپينيزمنىڭ قىر-سىرىن مەڭگەرگەن دەگەن دەرەك بار. الايدا تەك 1980 جىلداردان بەرى عانا الەم ەلدەرى قاۋىرت قولدانا باستاعان اتالمىش كاسىبي ماماندىقتىڭ قازاقستانعا ناقتى قاي جىلى كەلگەنى بەلگىسىز. دەگەنمەن كەيبىر دەرەكتەرگە سۇيەنسەك, 2000 جىلدارى تمد ەلدەرىنىڭ ەشقايسىسىندا, ءتىپتى رەسەيدە دە كاسىبي الپينيستەردى وقىتاتىن كۋرستار بولماعان-دى. كوپ قاباتتى, شىنى عيماراتتاردىڭ كوپتەپ سالىنۋىنا بايلانىستى 2008 جىلى قازاقستاندا ارنايى وقىتۋ ورىندارى اشىلا باستاپتى. ال استاناداعى وندىرىستىك الپينيستەردى دايىندايتىن «پرومالپ» جشس-ءتىڭ وقىتۋ كۋرستارى 2010 جىلى اشىلعان. بۇل مەكەمەنىڭ تەحنيكالىق ديرەكتورى ارمان حاسەنوۆتىڭ ايتۋىنشا, «پرومالپ» جشس – كۋرس وتكىزەتىن استاناداعى جالعىز كاسىپورىن.
– 2010 جىلدان بەرى 100-دەن استام الپينيستەردى وقىتىپ شىعاردىق. كۋرس اقىسى – قازىرگى ۋاقىتتا 120 مىڭ تەڭگە. ال استانادا الپينيستەردى دايىندايتىن ءبىز عانا بولعانىمەن, تاپسىرىس بويىنشا جۇمىس ىستەيتىن 2-3 ءىرى كومپانيا بار. ودان بولەك, ءىرىلى-ۇساقتى بريگادالار وتە كوپ, – دەگەن ارمان حاسەنوۆ «پرومالپ» جشس ەلىمىزدەگى بىرقاتار ۇيىمدارمەن, قۇرىلىس كومپانيالارىمەن, مەملەكەتتىك مەكەمەلەرمەن, سونىڭ ىشىندە قر ىشكى ىستەر مينيسترلىگى توتەنشە جاعدايلار كوميتەتىمەن تىعىز قارىم-قاتىناستا جۇمىس ىستەيتىنىن ايتادى.
قالت كەتسەڭ, قاتەرگە ىلىگەسىڭ
«پرومالپ» جشس-ءتىڭ ارنايى كۋرسىن اياقتاعان جۇزدەن استام تۇلەكتەرىنىڭ ءبىرى – قايراتبەك تۇرعانجانوۆ. قازىرگى تاڭدا «حايۆيل سەرۆيس» جشس سەرۆيستىك كومپانياسىندا الپينيست بولىپ ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن قايراتبەكپەن كاسىبي ماماندىعى جايلى سۇحبات قۇرعان بولاتىنبىز.
– كۋرستى 2012 جىلى وقىعانمىن. 5 جىلدان بەرى وسى كاسىپپەن ناپاقامدى تاۋىپ جۇرگەن جايىم بار. بۇل كاسىبي ماماندىق بويىنشا ءبىراز جىل تەك تاپسىرىسپەن عانا جۇمىس ىستەدىم. ويتكەنى نەگىزگى جۇمىسىم – جاتتىقتىرۋشىلىق. ال سەرۆيستىك كومپانيادا تۇراقتى تۇردە جۇمىس ىستەپ جۇرگەنىمە كوپ بولعان جوق, – دەگەن ول وسى كاسىبي ماماندىققا قالاي كەلگەنىنە توقتالدى. – وندىرىستىك الپينيست بولۋدى ەرتە جاستان ارماندادىم دەپ ايتا المايمىن. ارينە, بۇل كاسىبي ماماندىققا كەز كەلگەن ادامنىڭ بارا بەرمەيتىنى راس. بىراق مۇنى مەن ءوزىم ءۇشىن اسا ءبىر جەتىستىك دەپ تە ەسەپتەمەيمىن. بۇل بار بولعانى قىزىعۋشىلىق. بالا كەزىمنەن سپورتپەن اۋەستەنىپ, كۇرەسپەن اينالىسقاندىقتان بولار, ارقانمەن ورمەلەۋ – مەن ءۇشىن كەزەكتى جاتتىعۋلاردىڭ ءبىرى سياقتى. تەك بيىكتە ارقانعا ءىلىنىپ ءجۇرىپ جۇمىس ىستەۋگە كەز كەلگەن جاننىڭ جۇرەگى داۋالامايتىنىن بىلگەن سوڭ قىزىقتىم.
وندىرىستىك الپينيست ءۇشىن ەڭ نەگىزگى جابدىق – تاقىمعا كيىلەتىن بەكىتكىش (وبۆيازكا). سودان سوڭ ستاتيكالىق ءجىپ, ياعني ارقان. ودان كەيىن تۇسەتىن قۇرىلعى (وسى ارقىلى ءجىپ وتەدى), كارابين (وتىراتىن جابدىق), ىلگىشتەر, شىنى قابىرعالارعا جابىساتىن قۇرال سياقتى باسقا دا ۇساق-تۇيەك جابدىقتار جەتىپ ارتىلادى. جالپى, ءبىر وندىرىستىك الپينيسكە قاجەتتى قۇرىلعىلار جيناعى ءبىرشاما قارجىنى قۇرايدى ەكەن. ات قۇلاعىندا ويناپ وسكەن اۋىل بالاسى ءۇشىن ارقانمەن ورمەلەۋدىڭ اسا اۋىر بولمايتىنىن ايتقان قاقا 5 جىلدىڭ ىشىندە قىر-سىرىن مەڭگەرگەن كۇندەلىكتى جۇمىستارى جايلى كەڭىنەن اڭگىمەلەپ بەردى.
– الدىمەن ارقاندى عيماراتتىڭ شاتىرىنداعى قولايلى ءبىر جەرگە مىقتاپ بايلاۋ قاجەت. نەگىزى, الپينيستەرگە ارنالعان 1500-دەي بايلاۋ ءتۇرى بار ەكەن. بىراق ءبىز وتە ىڭعايلى بولعاندىقتان, ۇنەمى «بۋلين» دەپ اتالاتىن بايلاۋ ءتۇرىن پايدالانامىز. سول سياقتى قازىقباۋ شالۋعا دا بولادى. ەڭ باستىسى, ءجىپ قانشالىقتى مىقتى بايلانسا, ارقان بويىمەن تومەن تۇسكەندە وزىڭە سونشالىقتى سەنىمدى بولاسىڭ, – دەگەن قايراتبەك قۇرمانعازىۇلى, – ءالپينيستىڭ قاتەلىك جاساۋعا قۇقىعى جوق. قالت كەتسەڭ, نە دەنساۋلىعىڭ, نە ءومىرىڭ قاتەرگە تىگىلەدى يا بولماسا جەردەگى ادامدارعا زيانىڭ ءتيۋى مۇمكىن. سوندىقتان ءار ءسات مۇقيات بولامىز. قاتتى جەل بولعاندا, جاڭبىر جاۋعاندا جۇمىسقا شىقپاي, اۋا رايى بولجامىن باقىلاپ جۇرەمىز, – دەيدى.
بيىكتەن ءبارى باسقاشا
قازىرگى ۋاقىتتا استانانىڭ ءسانىن كەلتىرىپ تۇرعان ساۋلەتتى عيماراتتاردىڭ ءبىرى, ەكسپو-نىڭ باستى نىسانى – «نۇر الەم» شار تارىزدەس پاۆيلونىنىڭ تۇرعىزىلۋىنا قايراتتىڭ از دا بولسا وزىندىك ۇلەسى بار دەۋگە بولادى. 8 قاباتتى الىپ شاردىڭ قاڭقاسىن قۇراستىرۋ كەزىندە ول وسى نىساندا الپينيست بولىپ جۇمىس ىستەپتى. سول سياقتى اقتاۋ قالاسى مەن استانانىڭ ءبىرشاما نىساندارىندا ەڭبەك ەتكەن كەيىپكەرىمىز سارىارقا ۆەلوترەگىنىڭ توبەسىندەگى سۋ اعارلاردى اۋىستىرۋ سياقتى بىرقاتار جاۋاپتى جۇمىستاردى ىستەگەن. جالپى, ورمەكشى ادامدارعا, ياعني وندىرىستىك الپينيستەرگە ارتىلاتىن جۇمىس جەتەرلىك. ماسەلەن, ولار كوپ قاباتتى عيماراتتاردىڭ قۇرىلىسى مەن شىنىلاردى جۋ, كەروماگرانيتتەردى اۋىستىرۋ, كەي كەزدەرى ليفتكە سىيمايتىن جيھازداردى تەرەزەدەن كىرگىزۋ سەكىلدى ءتۇرلى جۇمىستاردى اتقارادى. سول سياقتى جاڭا جىل مەرەكەسى كەزىندە تەرەزەدەن اياز اتانى كىرگىزىپ, بالالارىنا توسىن سىي جاساۋ ءۇشىن دە اتا-انالار وندىرىستىك الپينيستەردىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى.
– ءوز باسىم اياز اتا بولىپ كورگەن جوقپىن. الايدا «اقىلدى ۇيلەردىڭ» تۇرعىندارى كىرۋ كودتارىن ۇمىتىپ قالعان كەزدە بىرنەشە رەت ارقانمەن بارىپ, تەرەزەدەن ىشكە ەنىپ, ەسىكتەرىن اشىپ بەرگەن كەزدەرىم بولدى. مەن جۇمىس ىستەگەن ەڭ بيىك عيمارات 40 قابات بولدى. ارينە, بيىكتىكتى تالعامايمىن. دەگەنمەن جۇمىر باستى پەندە بولعاننان كەيىن, ءبارىبىر قورقىنىشتىڭ بولاتىنى راس. بىراق ارقانىڭ مىقتى بولىپ, وزىڭە سەنىمدى بولساڭ, قورقاتىن دانەڭەسى دە جوق. ۇنەمى «ءبىسسىمىلانى» ايتىپ, تاۋەكەلگە بەل بۋىپ, ارقان بويىمەن كەتە بەرەمىز, – دەگەن وزگەشە ماماندىق يەسى, – تومەنگە قاراعانىمدا, جەردەگى كولىكتەر سىرىڭكەنىڭ قورابىنا ۇقساسا, ادامدار كىشكەنتاي قىبىرلاعان جاندىكتەر سياقتى بولىپ كورىنەدى. ال قالانىڭ كوركەم عيماراتتارى مەن ادەمى بەينەسىن بيىكتىكتەن كورۋ, البەتتە, باسقاشا. العاشقى كەزدە تىپتەن قىزىقتى ەدى. قازىر كوز ۇيرەنىپ قالعاننان با, اسا تاڭسىق بولماي كەتتى. دەي تۇرعانمەن جازدىڭ كۇنى جاسىل جەلەكتىڭ جايقالىپ تۇرعانىندا قالانىڭ توبەسىنەن قاراعان قاتتى ۇنايدى, – دەيدى.
قايراتبەكتىڭ تۋعان اعاسى قۋانىشبەك تۇرعانجانوۆتىڭ دا كاسىبي الپينيست ەكەنىن ايتا كەتۋ كەرەك. بيىلعى شىلدەدەگى قاسيەتتى رامازان ايىندا ورازا ۇستاعان اعايىندى الپينيستەر تاپسىرىس تۇسكەن سوڭ 40 قاباتتى ءۇيدىڭ تەرەزەلەرىن جۋىپتى. اپتاپ ىستىقتا 19 ساعات تامشى سۋعا زار بولىپ, ءشول قىسسا دا, اۋزى بەرىك الپينيستەر ارقاننان استە تۇسپەگەن. جانكەشتى جانداردىڭ وتباسىنا اماندىق, ەڭبەكتەرىنە جەمىس تىلەي وتىرىپ, لايىم بيىكتەن كورىنە بەرسىن دەيمىز.
نۇرداۋلەت كاكىشەۆ
