بىزدە ءبىر جاعىمسىز ادەت بار. جوعارى لاۋازىمدى ءبىر شەنەۋنىك نەمەسە دەپۋتات قازاقشا سويلەيمىن دەپ قاتە جىبەرىپ جاتسا, جاپپاي جابىلىپ سىنايمىز.
جۋىردا ءماجىلىس دەپۋتاتى گۇلجان قاراقۇسوۆا اپايىمىز ءۇش تىلدە وقىتۋ تۋرالى ءجۋرناليستىڭ ساۋالىنا قازاقشا جاۋاپ بەرىپ, ءدۇيىم ەلگە جەكسۇرىن بولدى. «ءويتىپ قازاقشا سويلەمەي-اق, ورىسشا سويلەي سالمادى ما ەكەن», «ۇندەمەي-اق قويمادى ما», «ماسقارا عوي مىناۋ. بۇدان ەسىموۆتىڭ اعىلشىنشاسى ءتاۋىر مە دەپ قالدىم» دەپ الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى جارىسا سوزبەن «سويىپ» سالدى. مۇنى كورگەن گۇلجان جانپەيىسقىزى دا, وزگە سويلەيىن دەپ تالپىنىپ جۇرگەندەر دە ۇركەتىنى انىق. نەگە وسى ءبىز مەملەكەتتىك تىلدە سويلەۋگە دەگەن نيەتى بار ادامدى مازاق قىلۋعا قۇمارمىز؟ وسىنى تۇسىنبەي-اق قويدىم.
بۇيتە بەرسەك, جۇرتقا مازاق بولامىن دەپ سويلەمەي قويادى ەمەس پە؟ ءوز باسىم پارلامەنتتە ءتىلشى بولىپ ءجۇرىپ, گۇلجان جانپەيىسقىزىنان 8 ناۋرىز مەرەكەسىندە ەكى مارتە قازاق تىلىندە سۇحبات الدىم. شاماسى كەلگەنىنشە وي-پىكىرىن قازاقشا جەتكىزدى. ءماجىلىستىڭ بۇرىنعى سپيكەرى, مارقۇم ورال مۇحامەدجانوۆتىڭ كەزىندە تومەنگى پالاتاداعى وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ 98 پايىزعا جۋىعى مەملەكەتتىك تىلدە سويلەيتىن ءۇردىس بولۋشى ەدى. ەگور كاپپەل, ۆيكتور كيانسكي, روزاقۇل حالمۇرادوۆ جانە ت.ب. ساۋالدارىن قازاقشا جولدايتىن. كەيبىرىنىڭ تىلدەرى كەلمەي جاتسا دا, ولارعا تىڭداپ وتىرعان باسشىلار دا, ارىپتەستەرى دە قۇرمەتپەن قارايتىنىن كوزبەن كوردىك.
ايتايىن دەگەنىم, قازاق تىلىنە اشىق قارسى تۇرماسا دا, ءوز انا ءتىلىن بىلە تۇرا, بيىك مىنبەردەن ادەيى سويلەمەيتىن, سويلەگىسى كەلمەيتىن دەپۋتاتتار دا, لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەر دە از ەمەس. بىراق سولاردى جان بالاسى سىنامايدى. الدە الەۋمەتتىك جەلىدەگى سىناعىشتار ولار ورىس ءتىلدى بولعان سوڭ, سىناپ-مىنەۋگە قورقا ما؟ تۋعان ۇلتىنىڭ بولاشاعىنان قول ۇزگەندەردى نەگە مازاقتامايمىز؟ گرۋزين پارلامەنتىندە گرۋزين ءتىلىن بىلمەي, ەستون پارلامەنتىندە ەستون ءتىلىن بىلمەي تۇرىپ, سول ەلدىڭ دەپۋتاتى بولىپ, زاڭ شىعارۋ دەگەن مۇلدەم جوق. كەزىندە پارلامەنتتە دەپۋتات بولعان ۇلت زيالىسى امانگەلدى ايتالى اعامىز: «تەك قازاق ەلىندە عانا قازاقتىڭ ءتىلىن, تاريحىن, مادەنيەتىن بىلمەي-اق زاڭ شىعارا بەرۋگە بولادى» دەپ مالىمدەمە جاساعانى ەسىمىزدە. «ءوز-ءوزىڭدى جاتتاي سىيلا, جات جانىڭنان ءتۇڭىلسىن» دەمەي مە قازاق؟! ەندەشە, مەملەكەتتىك تىلدە سويلەگەن نەمەسە سويلەۋگە تالپىنعان جانداردىڭ شاشباۋىن كوتەرگەننىڭ ورنىنا, ءجونى سول ەكەن دەپ سىنعا الۋ ءجون بە؟ قازاقشا قازاق ەلىنىڭ پارلامەنتىندەگى دەپۋتات سويلەمەگەندە, باسقا كىم سويلەيدى؟ ءبىر-ءبىرىمىزدى قالىڭ ەلگە كەلەكە ەتكەننەن نە ۇتامىز؟ وسىنى ويلانايىقشى!
تولەن تىلەۋباي
وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن دا وسىلاي تالپىنىپ ءجۇر ەدى, ءالى تالپىنۋدا, وكىنىشكە كاراي. قولىندا بيلىگى بار وسىنداي حانىمدار مەن مىرزالار ەڭ ءبىرىنشى تىلگە دەگەن جاناشىرلىقتان باستاپ, وزدەرى مىقتاپ مەڭگەرىپ السا جاقسى بولار ەدى… ايتپەسە ولار انا ءتىلىن ۇيرەنەم دەپ «تالپىنىپ» جۇرگەنشە, ءۇش ءتىلدى مەڭگەرگەن قانشاما تۇلەكتەر قانات قاقتى.