قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ 2019 جىلدىڭ 2 قىركۇيەك كۇنى قازاقستان حالقىنا «سىندارى قوعامدىق ديالوگ – قازاقستاننىڭ تۇراقتىلىعى مەن وركەندەۋىنىڭ نەگىزى» تاقىرىبىندا جولداۋىن جولدادى.
وسى اتالعان جولداۋدىڭ ءبىرىنشى تاراۋىندا «قوعامدىق كەلىسىمدى نىعايتۋ» دەگەن ماسەلە بار. پرەزيدەنت ق.ك. توقاەۆ: «الەۋمەتتىك جانە ەتنيكالىق توپتار اراسىنداعى كەلىسىم – بۇكىل قوعامنىڭ بىرلەسكەن ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى. وسىعان وراي, ساياسي ۇدەرىستەردى سارالاپ, بىرلىگىمىزدى نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن ناقتى شارالار قابىلداۋ كەرەك. قازاق حالقىنىڭ مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت ەكەندىگىن بەكەمدەپ, ەتنوسارالىق تاتۋلىق پەن دىنارالىق تۇسىنىستىكتى قالىپتاستىرا بەرۋىمىز كەرەك», – دەپ ءادىل اتاپ ءوتتى.
بۇل وتە ورىندى اتالعان وزەكتى تاقىرىپ ەكەندىگى انىق. قازىرگى ۋاقىتتا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 18 ميللون ادام تۇراتىن بولسا, ولار 140 ەتنوس وكىلدەرىنەن قۇرالعان. ال, رەسپۋبليكادا مەملەكەت قۇراۋشى ۇلت, ول – قازاقتار بولىپ تابىلادى.
رەسپۋبليكامىزدا تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا ۇلتارالىق قاتىناس جانە كەلىسىم ماسەلەسى بىردەن جولعا قويىلعان جوق. ويتكەنى, جاڭادان ەگەمەندىك العان مەملەكەت ءوزىنىڭ دامۋ جولىن تاڭداۋى قاجەت بولدى. وسى ۋاقىتتا شەتەلدىك زبيگنەۆ بەجزينسكي سياقتى كەيبىر ساياساتكەرلەر ءوزىنىڭ «ۆلەليكايا شاحماتنايا دوسكا» اتتى ەڭبەگىندە «ەۋرازيا بالقانى» دەگەن اتاۋمەن بىرقاتار ەلدەردىڭ ءوز الدىنا تاۋەلسىز ەل بولىپ تۇرا المايدى دەگەن بولجامىن اتاپ وتكەن بولاتىن. ونداعى ەلدەردىڭ قاتارىنا وزگە مەملەكەتەرمەن قاتار قازاقستان مەن تۇركيا كىرگەن. ءدال سول تۇستا ەلىمىزدىڭ كەيبىر وبلىستارىندا ءارتۇرلى ۇلت وكىلدەرىنىڭ اراسىندا تولقۋلار دا بايقالعان. ياعني, جاڭادان تاۋەلسىزدىك العان مەملەكەت قاي باعىتتا داميدى دەگەن سۇراق تۋىندادى. بۇل زاڭدى قۇبىلىس ەدى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنان باستاپ, ۇلتارالىق تاتۋلىقتى ساقتاۋعا باعىتتالعان ساياساتتى نەگىزدەگەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى – ن.ءا. نازارباەۆ بولاتىن. مەملەكەت باسشىسى العاشقى سايلاۋ الدى باعدارلاماسىندا 1991 جىلى جانە 1992 جىلى «قازاقستان حالىقتارىنىڭ فورۋمىندا» ەتنوسارالىق كەلىسىمدى ۇيلەستىرەتىن ورگان قاجەت ەكەندىگىن اتاعان.
مىنە, وسى ويدى پرەزيدەنت ن.ءا. نازارباەۆ 1995 جىلى جۇزەگە اسىرىپ, «قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىن» قۇردى. بۇل قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى جانىنداعى كونسۋلتاتيۆتى-كەڭەسشى ورگان قازىرگى ۋاقىتتا 20 جىلدان استام ۋاقىت كوپ جۇمىستار اتقارىپ كەلەدى. ونىڭ وبلىستاردا كىشى اسسامبلەيالار مەن «دوستىق ۇيلەرى» بار. ولاردىڭ قاراماعىندا ءارتۇرلى ەتنوس وكىلدەرىنىڭ مادەني ورتالىقتارى جۇمىس جاساپ كەلەدى. اتاپ ايتقاندا, قوعامدىق بىرلەستىك رەتىندە قۇرىلعان ءار ەتنومادەني ورتالىقتاردىڭ رۋحاني جاڭعىرۋ مەن حالىقتىڭ دامۋىنا قوسىپ كەلە جاتقان ۇلەستەرى زور.
مىسالى, رەسپۋبليكا بويىنشا كارىس جانە نەمىس ۇلتىنىڭ وكىلدەرىنىڭ ەتنومادەني ورتالىقتارىنىڭ باسىن بىرىكتىرىپ, ورتاق جۇمىستى رەتتەپ وتىراتىن «رەسپۋبليكالىق اسسوتسياتسيالارى» بار. ال, شاعىن ەتنومادەني ورتالىقتارىنىڭ ءوزى جەكسەنبىلىك مەكتەپتەر ۇيىمداستىرىپ, جاستارعا ءتىل جانە سالت-ءداستۇردى ۇيرەتۋمەن قاتار, مادەني ءىس-شارالاردى وتكىزۋگە كوپ قاتىسادى. اسىرەسە, ولار مەرەكەلىك شارالاردا باس قوسىپ, ۇلتتىق سالت-داستۇرلەرىن ناسيحاتتاپ كەلەدى.
رەسپۋبليكامىزدا تۇراتىن ءارتۇرلى ەتنوس وكىلدەرى تاعدىردىڭ جازۋىمەن كەلىپ قونىستانعان. مىسالى, سوناۋ پاتشالىق رەسەي يمپەرياسى كەزىندەگى قونىس اۋدارتۋ, كەڭەستىك كەزەڭدەگى دەپورتاتسيا مەن تىڭ يگەرۋ جانە تاعى باسقا ناۋقانداردا كەلدى. قازىرگى ۋاقىتتا ولاردىڭ ۇرپاقتارىنىڭ شەتەلدەگى تاريحي وتاندارىنا قايتقاندارى دا بار. وسىندا تۇراقتاپ قالعاندارى قازاق حالقىمەن ەتنوسارالىق كەلىسىم مەن تاتۋلىقتا ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى.
جالپى, قوعامدىق كەلىسىم ماسەلەسى ارقاشان دا وزەكتى ماسەلە بولىپ كەلەدى. بولاشاقتا دا ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىز ەل رەتىندە ءوسىپ, وركەندەۋى مەن دامۋى ءۇشىن بىرلىك, تاتۋلىق جانە ەتنوسارالىق كەلىسىم ساقتالىپ, قازاق حالقى وزگە جۇرتپەن بىرلىكتە ءومىر ءسۇرۋى قاجەت. ول ءۇشىن بىرلەسكەن ورتاق ماقسات پەن مۇددە, بولاشاق جوسپارلار اياسىندا ءوزارا تۇسىنىستىكتە جۇمىستار اتقارىلۋى ءتيىس.
قانات ەڭسەنوۆ,
قر بعم عك مەملەكەت تاريحى
ينستيتۋتىنىڭ جەتەكشى عىلىمي
قىزمەتكەرى,تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى
