«دوللار 334 تەڭگەدەن استى. قازاقستان قور بيرجاسىنىڭ (ققب – KASE) تاڭەرتەڭگى سەسسياسىندا دوللاردىڭ ورتاشا باعامى 2018 جىلى 12 ماۋسىمدا 334,54 تەڭگەنى قۇرادى. ءبىر كۇن بۇرىنعى باعامەن سالىستىرعاندا ۇلتتىق اقشامىز 0,86 تەڭگەگە ارزاندادى. استانانىڭ اقشا ايىرباستاۋ نۇكتەلەرىندە امەريكا ۆاليۋتاسى – 335,3 تەڭگەگە, الماتىدا 335,6 تەڭگەگە ساتىلۋدا» دەپ حابارلادى kapital.kz سايتى. ءبىز كۇندەلىكتى وسىنداي اقپاراتتاردى ءجيى وقيمىز. دەسەك تە, قارجىلىق وپەراتسيالار ققب-داعى اقشالار نارىعىندا جۇرگىزىلەتىنىن بىلە بەرمەيمىز. جالپى, ەلىمىزدىڭ قور نارىعى قالاي جۇمىس ىستەيدى؟ بانك جۇيەسى مەن قور نارىعىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟ باعالى قاعازدار نارىعى دەگەنىمىز نە؟ وسىنداي ساۋالدارعا تومەندەگى ساراپتامالىق ماقالادا جاۋاپ بەرۋگە تىرىستىق.
قازاقستان قور بيرجاسى
قازاقستان قور بيرجاسى (ققب) – بۇل قارجى قۇرالدارىن ساتۋعا ارنالعان امبەباپ بيرجا. وندا اكتسيالار, وبليگاتسيالار, ينۆەستيتسيالىق قورلاردىڭ پايلارى, مەملەكەتتىك باعالى قاعازدار, شەتەل ۆاليۋتالارى جانە دەريۆاتيۆتەر ساتىلادى. ققب-نا بيىل 25 جىل تولادى. اكتسيونەرلەرىنىڭ سانى – 53. سونىڭ ىشىندە 50,1%-ى ۇلتتىق بانككە, 27,4%-ى ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەرگە, 64%-ى بىرىڭعاي جيناقتاۋشى زەينەتاقى قورىنا (بجزق), قالعان اكتسيالارى بروكەرلەرگە, جەكە ينۆەستورلارعا تيەسىلى. جالپى العاندا, ققب-نىڭ 57 مۇشەسى بار. جىل سايىن جاڭا مۇشەلەر قوسىلىپ وتىرادى. بيىل «فريدوم فينانس» ينۆەستيتسيالىق كومپانياسى, «تسەسنا كاپيتال» جانە «Tengri Bank» اق قوسىلدى. تمد-داعى بيرجالاردىڭ ىشىندە كولەمى جونىنەن 2-ورىن الادى.
امبەباپ بيرجادا 2017 جىلى 151,5 ترلن تەڭگەگە – 302,1 مىڭ, 2018 جىلى 1-توقساندا 33,8 ترلن تەڭگەگە 92,7 مىڭ مامىلە جاسالىپتى. ال وتكەن 5 ايدا ساۋدا-ساتتىق كولەمى 54,7 ترلن تەڭگەنى قۇرادى. ايتارلىعى, ققب-دا 100 مىڭ جەكەلەگەن ينۆەستورلار بار. مىسالى, باعالى قاعازدار نارىعىن الساق, 2018 جىلدىڭ 3 ايىندا 895 شوت اشىلعان. بيرجاداعى ساۋداعا مۇشەلىك مارتەبەسىن العان قارجى ۇيىمدارى عانا قاتىسا الادى. ال جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار ققب-نىڭ مۇشەلەرىنىڭ كليەنتى بولۋ ارقىلى ساۋدالاسادى.
قارجىلىق ساۋاتتىلىق – تۇيتكىلدى ماسەلە
قازاقستان قور بيرجاسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى اندرەي تساليۋكتىڭ پىكىرىنشە, وتاندىق قور نارىعىنىڭ قالىپتاسۋىنا الۋان ءتۇرلى فاكتورلار اسەر ەتتى.
وتاندىق ساراپشى ەلىمىزدە قور نارىعىنا كىرگەن ازاماتتاردىڭ سانى ازدىعىن ايتادى. «قازاقستاندا ورتا تاپتىڭ سانىنىڭ ازدىعى دا ۇلكەن ءرول وينادى. ول سوڭعى كەزدەرى ايتارلىقتاي وسۋدە. باعالى قاعازدار نارىعى وسى تاپقا ارقا سۇيەيدى. بىزدە بۋما-بۋما اقشاسىن بيزنەسكە سالاتىن بايلار دا, جالاقىدان ەكىنشى جالاقىعا دەيىن ءومىر سۇرەتىن كەدەي ادامدار دا بار. قور نارىعىنا اقشا سالۋ ءۇشىن اۋەلى كۇندەلىكتى قاجەتتىلىكتەردى قاناعاتتاندىرىپ العان ابزال» دەگەن ويىمەن ءبولىستى ا.تساليۋك. ونىڭ ايتۋىنشا, قارجىلىق ساۋاتتىلىقتى ارتتىرۋعا ءمۇمكىندىك ارقاشاندا مول. مىسالى, سوڭعى كەزدەرى عالامتورداعى ساۋدا-ساتتىق جاقسى دامىدى. جاھانتوردىڭ مۇمكىندىگىن ءساتتى پايدالانۋعا بولادى. «ەڭ باستىسى – كليەنتتەردى نارىققا تارتۋ. ءبىزدىڭ وكىلدەرىمىز وڭىرلەردە كاسىپكەرلەرمەن كەزدەسەدى. ولاردىڭ اراسىندا قازاقستاندا قور نارىعى بار ەكەنىن بىلمەيتىندەر كوپ. سوندىقتان ءبىز – العاشقى دەڭگەيدەمىز» دەيدى قازاقستان قور بيرجاسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى.
بيرجا دا جالعىز,
دەپوزيتاري دە جالعىز
بيرجاداعى ساۋداعا قالاي ارالاسۋعا بولادى؟ ول ءۇشىن اۋەلى باعالى قاعازدار نارىعىن رەتتەيتىن زاڭنامانى ءبىلۋ كەرەك. ودان كەيىن ققب-نىڭ مۇشەلەرى اراسىنان ءبىر بروكەرلىك كومپانيانى تاڭدايسىز. سول كومپانيادا شوت اشىپ, باعالى قاعاز ساتىپ الاسىز. ءسال كەيىنىرەك ونى ساتۋعا تولىق قۇقىڭىز بار. بىراق سول بروكەرلىك كومپانيانى قالاي دۇرىس تاڭداۋ كەرەك؟ مىسالى, ققب-نىڭ مالىمەتى بويىنشا «فريدوم فينانس» ينۆەستيتسيالىق كومپانياسىنىڭ كورپوراتيۆتىك وبليگاتسيالارىنا 2017 جىلى 108% سۇرانىس بولعان. «فريدوم فينانس» اق-نىڭ باسقارما توراعاسى رومان مينيكەەۆتىڭ سوزىنە قاراعاندا, كليەنتتەر ءارتۇرلى بولىپ كەلەدى. ولار بىرنەشە بروكەرلىك كومپانيادان شوت اشىپ, ءوز تاۋەكەلدەرىن ءارتاراپتاندىرۋدى كوزدەيدى.
«بۇدان تاۋەكەل ازايۋى ءمۇمكىن. نازار اۋداراتىن جايت, قازاقستانداعى باعالى قاعازدار نارىعىندا بروكەر ءوزىنىڭ تەڭگەرىمىنە كليەنتىنىڭ اكتيۆتەرىن المايدى. سەبەبى ول بانكروتقا ۇشىراعان جاعدايدا كەز كەلگەن كليەنتتىڭ اكتيۆتەرى ۇلتتىق بانكتەگى ورتالىق دەپوزيتاريگە اۋدارىلىپ, باسقا بروكەرگە بەرىلەدى. ال شەتەلدەردە مۇنىڭ ءتارتىبى بولەك. بالكىم, بىزدە تاۋەكەلدەردى ازايتىپ, جەكەمەنشىك ينۆەستورلار بروكەرلىك كومپانيالارمەن جۇمىس ىستەۋگە كۇدىكتەنبەۋى ءۇشىن وسىنداي ءتارتىپ ەنگىزىلگەن بولار. ەلىمىزدەگى باعالى قاعازدار ەسەبىن ورتالىق دەپوزيتاري عانا جۇرگىزۋگە قۇقىلى. ايتارىم, شەتەلدەردە ءارتۇرلى تاسىلدەر قولدانىلادى. دامىعان ەلدەردە, سونىڭ ىشىندە رەسەيدە مۇنداي دەپوزيتاريلەردىڭ سانى بىرنەشەۋ. ال بىزدە جالعىز دەپوزيتاري, جالعىز بيرجامىز بار» دەيدى ول. توراعانىڭ ايتۋىنشا, كومپانيانىڭ كليەنتتەر بازاسىندا 50 مىڭعا جۋىق ادام بار. «قازىرگى كەزدە «فريدوم فينانس» كومپانياسىنىڭ 35 مىڭ كليەنتى بار, وعان «اسىل ينۆەستتىڭ» 20 مىڭى قوسىلادى. ويتكەنى «اسىل ينۆەستتىڭ» بىزگە قوسىلۋ ۇدەرىسى ءجۇرىپ جاتىر» دەپ ءتۇسىندىردى ر.مينيكەەۆ.
بانك پەن قوردىڭ باسەكەلەستىگى نەدە؟
جاي ادامعا بانك پەن قوردىڭ ايىرماسى بايقالمايدى. بىراق ولاردىڭ اراسىندا باسەكە بارى انىق. نەلىكتەن قازاقستاندىقتار اقشاسىن قورعا ەمەس, بانكتىڭ دەپوزيتىنە سالادى؟ بۇل ساۋالعا اندرەي تساليۋك بىلاي جاۋاپ بەردى: «وتاندىق قور نارىعى اۋەلدەن بانك سەكتورى تاراپىنان ۇلكەن باسەكەلەستىكتى سەزىنەدى. سول باسەكەلەستىك جويىلعان جوق. ءبىز امەريكالىق ەمەس, گەرماندىق مودەلدى تاڭدادىق. ياعني ادامدار اقشاسىن دەپوزيتتەردە ساقتايدى. ءبىز وسى مودەلدى وزگەرتۋگە ۇمتىلىپ جاتىرمىز. ادامدار بارىنشا كوبىرەك ينۆەستيتسيالاۋى ءۇشىن انگلو-ساكسوندىق مودەلگە اۋىسۋىمىز كەرەك. ارينە, نەسيە مەن دەپوزيتكە سۇرانىس جوعارى. بانكتەر مەن قور نارىعىنىڭ ناقتى باسەكەلەستىگى مىنادا: بانكتەر حالىققا نەسيە بەرۋدەن تابىس تابادى. نەسيەنىڭ ورنىنا باعالى قاعازدار نارىعىن قارجىلاندىرۋ ولارعا ءتيىمسىز. سونداي-اق, نارىقتا باعالى قاعاز ساتىپ الۋ ءۇشىن ادامدار بانكتەگى دەپوزيتىن جابادى. بۇل دا بانككە ءتيىمسىز. ءوزارا ءىس-قيمىل تۋرالى ايتساق, بانكتەر باعالى قاعازىن ساتادى دا, جينالعان اقشاعا نەسيە تاراتادى. ياعني باعالى قاعازدار نارىعى قاراجاتتىڭ قاينار كوزى بولىپ تابىلادى».
ونىڭ ايتۋىنشا, ققب-نىڭ ساۋدا الاڭىندا باعالى قاعازدارمەن جاسالعان وپەراتسيالاردى جۇزەگە اسىرعاندا تۇسكەن كىرىستەر سالىق سالۋدان بوساتىلادى. ال دەپوزيتتەن تۇسەتىن تابىستارعا سالىق سالىنادى.
قانداي كومپانيالاردىڭ
اكتسياسىن ساتىپ العان ءتيىمدى؟
قازىر ول كومپانيالاردىڭ اتاۋلارى بەلگىلى. مەملەكەتتىك ورگاندار IPO جەكەشەلەندىرۋ ۇدەرىسىن استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ الاڭى ارقىلى جۇزەگە اسىرۋعا ۋادە بەرۋدە. اندرەي تساليۋك بۇل ماسەلەگە تومەندەگىدەي تۇسىنىك بەردى: «ۇلتتىق كومپانيالاردىڭ جەكەشەلەندىرىلۋى ءدال استانا حالىقارالىق قارجى ورتالىعى الاڭىندا وتەتىنى ءالى شەشىلمەگەن. ولار – «قازاقتەلەكوم», «ەير استانا», «قازمۇنايگاز» سياقتى ءىرى-ءىرى كومپانيالار. ءتىزىم جالعاسا بەرەدى. ال مىسالى «قازاتومونەركاسىپكە» قاتىستى قىزۋ پىكىرتالاس ءجۇرىپ جاتىر. ويتكەنى ول – اسا تارتىمدى جانە ەرەكشە نىسان. ۋران قورى جونىنەن الەمدە 1-ورىندا تۇرمىز. الايدا ۋراندى تابيعات قويناۋىنان جاي عانا الامىز. بۇل كومپانيانى جەكەشەلەندىرۋ قانشالىقتى دۇرىس قادام بولماق دەگەندى ويلانۋىمىز كەرەك. سونداي-اق, «قازاقستان تەمىر جولى», «قازپوشتا» كومپانيالارى دا تىزىمدە بار. بۇل – ءىرى, كۆازيمەملەكەتتىك كومپانيالار. IPO باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ الدىندا ءبىز قازاقستان قور بيرجاسى اسا قولايلى الاڭ بولاتىنىن حالىققا جەتكىزۋگە تىرىستىق. مەملەكەت ۇلتتىق كومپانيالار ارقىلى سول نىسانداردىڭ تابىسىن حالىقپەن بولىسە الاتىنىن كورسەتكىمىز كەلدى».
تولەن تىلەۋباي
