قوعامدىق كەڭىستىكتەردى كوبەيتۋ ارقىلى قالا جۇرتشىلىعىنىڭ ءتيىمدى دەمالىسى مەن سپورتپەن اينالىسۋىنا كوبىرەك قولايلى جاعداي جاسالادى. سونىمەن بىرگە مۇنداي كەڭىستىكتەردى قالانىڭ ءار تۇسىنداعى بوس, قاراۋسىز جاتقان جەرلەردە اشىپ, ونى اباتتاندىرۋ قۋىس-قۋىستا جاستاردىڭ قۇر سەندەلىپ جۇرمەۋىنە سەپتىك ەتۋ ارقىلى ءتۇرلى قۇقىقبۇزۋشىلىقتاردىڭ الدىن الۋعا, شاھار ءسانىن ارتتىرۋعا دا ىقپال ەتەدى. وسى رەتتە ەلوردانىڭ باس جوسپارىندا قالا تۇرعىندارى مەن قوناقتارى بوس ۋاقىتىن ءتيىمدى جانە دەنساۋلىعىنا پايدالى تۇردە وتكىزە الاتىن جاڭا تارتىمدى ورىندار اشۋعا زور ءمان بەرىلگەن.
ەلوردادا مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىنا سايكەس قالانى كوگالداندىرۋ جانە اباتتاندىرۋ جۇمىستارى جۇيەلى جۇرگىزىلىپ كەلەدى. پرەزيدەنت حالىققا جولداۋىندا بۇقارالىق سپورت, دەنە شىنىقتىرۋ جانە بالالارعا باسىمدىق بەرۋ كەرەكتىگىن ۇنەمى ايتادى. باسىمدىقتاردىڭ ءبىرى – سەرۋەندەۋگە جانە سپورتپەن اينالىسۋعا ارنالعان ورىنداردى قۇرۋ. ءار اۋداننىڭ جانە تۇرعىن الاپتارىنىڭ وزىنە ءتان كورىكتى ورىندارى بولعانى ماڭىزدى.
استانا قالالىق ۋربانيستيكا ورتالىعىنىڭ باسشىسى ەلنار بازىكەننىڭ ايتۋىنشا, بيىل ەلوردادا 165-تەن استام قوعامدىق بىرلەستىكتەر مەن اۋلالار اباتتاندىرىلىپ, 1 ملن جاسىل كوشەت وتىرعىزىلعان. سونىڭ 130-دايى وڭ جاعالاۋدا. قالانىڭ بۇرىنعى تاريحي ورتالىعىن, «جاعالاۋ» جاقتى جانە قالانىڭ بارلىق اۋداندارىن دامىتۋ بويىنشا تۇجىرىمداما ازىرلەندى. ق.ساتپاەۆ, بەيبىتشىلىك, جەلتوقسان, ش.ءۋاليحانوۆ كوشەلەرى مەن ماڭگىلىك ەل, بوگەنباي باتىر داڭعىلدارى جانە اقبۇلاق وزەنىنىڭ جاعالاۋىندا وسىنداي ءىرى كەڭىستىكتەر اشۋ جوبالارى جۇزەگە اسىرىلدى. اۋداندار بويىنشا ايتار بولساق, وسى جىلى الماتى اۋدانىندا 8 قوعامدىق كەڭىستىك پەن 60 اۋلا, سارىارقا اۋدانىندا 4 كەڭىستىك پەن 40 اۋلا, نۇرا اۋدانىندا 6 كەڭىستىك پەن 4 اۋلا, ەسىلدە 7 كەڭىستىك پەن 12 اۋلا, بايقوڭىر اۋدانىندا 10 كەڭىستىك پەن 25 اۋلا اباتتاندىرىلدى.
– ەلوردانى ۋربانيستىك تۇرعىدا دامىتۋ اياسىندا ءبىزدىڭ ورتالىق حالىقارالىق تاجىريبە جيناقتادى. ورتالىق ازيا ەلدەرىنە, سونىڭ ىشىندە تاشكەنت, دۋشانبە, اشحاباد, سامارقان قالالارىنا جۇمىس ساپارىمەن باردىق. ينكليۋزيۆتى قالانىڭ تۇراقتىلىعىن دامىتۋ بويىنشا بۇۇ وڭىرلىك بولىمدەرىمەن جۇمىستار جۇرگىزدىك. سونىمەن قاتار وسى جازدا حالىقارالىق مامانداردى تارتا وتىرىپ ەلوردانى دامىتۋ ماسەلەلەرى بويىنشا استانادا وتكەن باۋىرلاس قالالار فورۋمىندا پانەلدىك سەسسيا ۇيىمداستىردىق, – دەيدى ە.بازىكەن.
بۇگىندە مىڭجىلدىقتار اللەياسى اۋدانىن دامىتۋدىڭ باستاپقى تۇجىرىمداماسى ازىرلەنىپ, بەكىتىلدى. شەتەلدىك مامانداردى تارتا وتىرىپ قالانى كەشەندى دامىتۋ تۋرالى پرەزيدەنتتىڭ تاپسىرماسىنا وراي بريتاندىق كومپانيا قىزمەتكەرلەرى وسى جۇمىسقا قاتىستىرىلدى. تۇجىرىمداما مەن باستاپقى ديزاين قالادا دىتتەگەن جەرىڭە تەز جەتۋ يدەيالارىن بىرىكتىرەدى, سونىمەن بىرگە ءسال ايالداپ, تىنىعىپ الۋعا, كەڭ تىنىستاپ, بوي سەرگىتۋگە جانە ءارى قاراي بىرقالىپتى جايلى ءومىر سۇرۋگە مۇمكىندىكتەر قاراستىرىلادى.
– ۋربانيستيكا ورتالىعى استانا قالاسىن كوگالداندىرۋ جانە قوعامدىق كەڭىستىكتەردى دامىتۋ تۇجىرىمداماسىن ازىرلەدى. وعان قالانىڭ ءار اۋدانىنداعى قوعامدىق كەڭىستىكتەردى اباتتاندىرۋ بويىنشا سۇلباسى مەن كوگالداندىرۋ جارعىسى كىردى. اتالعان قۇجات بارلىق ستەيكحولدەر, ياعني قۇرىلىس كومپانيالارى, بيزنەس پەن ءوندىرىس نىساندارى جانە جەرگىلىكتى قوعامداستىقتى تارتا وتىرىپ جاسىل جانە جايلى قالا قۇرۋدىڭ قۇرالى بولىپ سانالادى, – دەيدى ورتالىق باسشىسى.
الەم ەلدەرى تاجىريبەسى قانداي؟
بيىل ۇيلەرىن پايدالانۋعا بەرەتىن قالا قۇرىلىسىن سالۋشىلارمەن دە جۇمىس جۇرگىزىلگەن. قالانىڭ دەندرولوگيالىق جوسپارى قايتا قاراستىرىلىپ, جاسىل كوشەتتەر وتىرعىزۋ كولەمى 2,5 ەسە ارتتىرىلعان. ءار اۋدان تۇرعىندارىمەن قوعامدىق تالقىلاۋ وتكىزىلگەن. قالا تۇرعىندارىنىڭ كەرى بايلانىسى كەزىندە ايتىلعان ۇسىنىستار اباتتاندىرۋ جانە كوگالداندىرۋ جوسپارىن جاساۋعا ەسكەرىلگەن. كوگالداندىرۋ جارعىسىن ازىرلەۋدە حالىقارالىق تاجىريبەگە يەك ارتىلىپ, س.سەيفۋللين اتىنداعى قازاتۋ مەن ماسكەۋ قالاسىنداعى رحدۋ اراسىندا كوگالداندىرۋعا عىلىمي تۇرعىدا كەلۋ جانە ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىلدى. ەلوردالىق ماماندار گەرمانياداعى تالىمباقتارعا بارىپ, ولاردىڭ كوگالداندىرۋ بويىنشا تاجىريبەسىن مەڭگەردى.
وتكەن جىلى قالادا 250-دەن استام قوعامدىق كەڭىستىك پەن اۋلالار اباتتاندىرىلدى. ولاردىڭ قاتارىندا قالالىق الاڭ, اباتتاندىرىلعان باراەۆ كوشەسى, پرەزيدەنت ساياباعىنداعى امفيتەاتر, «ۆسترەچا» ساۋدا ءۇيى الدىنداعى كەڭىستىك, سونداي-اق قالانىڭ ەلدى مەكەندەرىندەگى سكۆەرلەر سياقتى ورىندار بار. وسىنىڭ ارقاسىندا قاراۋسىز قالعان جەرلەر مەن بوس ورىندار سانى ايتارلىقتاي ازايدى.
دەمالىس ايماعى كوبەيدى
اكىمدىك تاراپىنان ەلوردادا جاڭا قوعامدىق كەڭىستىكتەر مەن اۋلالار سالۋعا ءاردايىم باستى كوڭىل بولىنەدى. بيىل شىلدە ايىندا قالا كۇنى قارساڭىندا اممان جانە ابىلاي حان كوپىرلەرىنىڭ استىندا جاياۋ جۇرگىنشىلەر وتكەلدەرى اشىلدى. ولار اقبۇلاق وزەنىنىڭ بويىنداعى ساياباق كلاستەرىن بايلانىستىرادى. سونىمەن قاتار ق.مۇڭايتپاسوۆ كوشەسىنەن پەتروۆ كوشەسىنە دەيىنگى جۇمىس اياقتالىپ, كولەڭكەلى شاتىرلار, ويىن الاڭدارى ورناتىلىپ, اعاشتار مەن جاسىل جەلەكتەر وتىرعىزىلدى. سونداي-اق پەتروۆ كوشەسى مەن ب.مومىشۇلى داڭعىلى ارالىعىنداعى ۋچاسكەنى اباتتاندىرۋ قىركۇيەك ايىنا دەيىن اياقتالدى. ودان سوڭ ساتباەۆ كوشەسى قاجىمۇقان كوشەسىنەن پەتروۆ كوشەسىنە دەيىن جوندەلدى. ورتالىق جاعالاۋدىڭ تاريحي كوشەلەرىنىڭ قايتا قۇرىلۋى جاڭا اباتتاندىرىلعان ورىنداردى بۇرىنعى ورىندارمەن بىرىكتىرۋگە مۇمكىندىك بەردى. تامىز ايىندا «قازاقستان تەمىرجولى» ۇلتتىق كومپانياسى كولىك قىزمەتكەرلەرى كۇنى قارساڭىندا ەلوردا تۇرعىندارى مەن قوناقتارىنا ارناپ «سالتانات قاقپاسى» مونۋمەنتىنىڭ جانىندا جاڭا گۇلزاردى سىيعا تارتتى. الاڭ اۋماعىندا جاپىراقتى اعاشتار دا وتىرعىزىلدى. سكۆەردىڭ قۇرىلىسى ۇلتتىق كومپانيا مەن ەسىل اۋدانىنىڭ اكىمدىگى اراسىندا بۇرىن قول قويىلعان مەموراندۋم اياسىندا جۇزەگە اسىرىلدى.
– ءبىز ەلوردا تۇرعىندارى مەن قوناقتارى بوس ۋاقىتىن پايدالى وتكىزە الاتىن ورىندار سانىن كەڭەيتۋ ءۇشىن عانا ەمەس, سونداي-اق قالاداعى ساياباقتار مەن گۇلزارلاردى قايتا قۇرۋ ءۇشىن دە جۇمىس ىستەپ جاتىرمىز. بيىل 165-تەن استام اۋلا مەن قوعامدىق كەڭىستىكتى اباتتاندىرامىز, ولاردىڭ ءبىر بولىگى «حالىق قاتىساتىن بيۋدجەت» جوباسى بويىنشا اياقتالدى, – دەگەن ەدى استانا قالاسىنىڭ اكىمى جەڭىس قاسىمبەك بيىلعى وتكىزگەن بريفينگتەرىنىڭ بىرىندە.
بيىل جازدا اكىمنىڭ ءوزى باستاپ قالانىڭ ساياباقتارى مەن قوعامدىق كەڭىستىكتەرىنە رەۆيزيا جۇرگىزدى.
– كورىكتى ورىندار مەن مادەني نىساندارعا ىرگەلەس اۋماقتاردى دا كوگالداندىرامىز. ق.قۋانىشباەۆ اتىنداعى مۋزىكالىق دراما تەاترىنىڭ جانىندا قوعامدىق كەڭىستىك سالىپ جاتىرمىز. قازىر اعاش وتىرعىزۋ جۇمىسىندا كەمشىلىكتەر بار. بۇل پروبلەمانى جاقىن ارادا رەتكە كەلتىرۋدى تاپسىردىم.
قولدانىستا بار ساياباقتار مەن قوعامدىق كەڭىستىكتەردىڭ جاي-كۇيىنە كوڭىل ءبولىپ قانا قويماي, جاڭا اۋلالار مەن قوعامدىق كەڭىستىكتەر سالامىز. سەبەبى ەلوردا تۇرعىندارى مەن قوناقتارى ءۇشىن بوس ۋاقىتىن اشىق اسپان استىندا پايدالى وتكىزە الاتىن ورىندار اشۋ ماڭىزدى, – دەدى ەلوردا اكىمى سول كەزدە.
اكىم ايتقان بيىلعى جوسپارعا ساي اۋلالار مەن قوعامدىق كەڭىستىكتەردى اباتتاندىرۋ جۇمىستارى قاراشانىڭ اياعىندا اياقتالدى.
– بيىل قالانى اباتتاندىرۋ بويىنشا اۋقىمدى جۇمىستار جۇرگىزىلدى. سونىمەن قاتار, بۇرىن كوپپاتەرلى تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنىڭ قۇرىلىسى قاراستىرىلعان 9 ورىنعا گۇلزارلار مەن قوعامدىق كەڭىستىكتەر سالىناتىن بولادى. ماسەلەن, ش.ايتماتوۆ-سىعاناق كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى ۋچاسكەدە 12 قاباتتى كوپفۋنكتسيونالدى كەشەننىڭ ورنىنا گۇلزار سالىندى. ر.باعلانوۆا كوشەسى مەن تۇران داڭعىلىنىڭ قيىلىسىندا جەكە قۇرىلىس سالۋشى تۇرعىن ءۇي كەشەنىن سالۋدى جوسپارلاعان. ناتيجەسىندە بۇل ۋچاسكەدە ينۆەستورمەن بىرگە قوعامدىق كەڭىستىك سالىندى. كۇمىسبەكوۆ كوشەسى, 7/1 مەكەنجايىنداعى ەسكى گاراجداردىڭ ورنىنا قالا تۇرعىندارى ءۇشىن ىڭعايلى ءارى قاۋىپسىز ورىن جاسالدى. اۋماعى اباتتاندىرىلىپ, اعاش وتىرعىزىلدى. ال كوكتوبە, 5 مەكەنجايىندا بوس جەردىڭ ورنىنا سپورت-ويىن ايماعى سالىندى, – دەدى اكىم ءوز سوزىندە.
سول سياقتى قالادا ورتالىق جاعالاۋداعى تاريحي كوشەلەر جاڭارىپ, «جۋرناليستەر اللەياسى», سالتانات قاقپاسىنىڭ جانىنداعى گۇلزار, ش.ءۋاليحانوۆ كوشەسىندەگى كراۆتسوۆ كوشەسىنەن س.سەيفۋللين كوشەسىنە دەيىنگى جاياۋ جۇرگىنشىلەر كەڭىستىگى جانە باسقا دا ورىندار اباتتاندىرىلدى.
كوپىرلەر استى – كورىكتى
قوعامدىق كەڭىستىكتەردى بوس, قاراۋسىز جاتقان جەرلەردە نەمەسە كوپىرلەر استىندا سالۋ جۇمىستارى دا تيىمدىلىگىن كورسەتىپ تۇر. قالادا كوپىر استىنداعى جانە كوپىر جانىنداعى بوس جاتقان جەرلەرگە سالىنعان بىرنەشە كەڭىستىك بار. بىرەۋى ل.گۋميلەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جانىنداعى كوپىردىڭ استىندا ورنالاسقان. ارت-كەڭىستىكتە ستريتبول, كونكي, ۇستەل تەننيسى جانە workout الاڭدارى بار. ونىڭ باستى ماقساتى – سپورتقا جاعىمدى احۋال قالىپتاستىرۋ.
ەكىنشىسى, سارايشىق كوشەسى تۇسىنداعى «ارقار» كوپىرىنىڭ استىندا سالىنعان. تۇرعىندار مەن قالا قوناقتارىنا ارنالعان دەمالىس ورنى تاماقتانۋ ايماعىنا جانە سپورتتىق سەكتسيالارعا بولىنگەن. كوپىر استىنداعى كەڭىستىك ترياتلون مەن پرەزيدەنت ساياباقتارىن بىرىكتىردى.
تاعى بىرەۋى قابانباي باتىر داڭعىلىندا ەسىل وزەنىنىڭ جاعالاۋىنداعى كوپىردىڭ استىندا سامال شاعىن اۋدانى جاعىنان سالىنعان. مۇنداعى كولەڭكەلى قالقالار, بالالار الاڭى, دەمالۋعا ارنالعان ايماق, قويىلىمدار/كونتسەرتتەر مەن شىعارماشىلىق ەكسپەريمەنتتەرگە ارنالعان يمپروۆيزاتسيالانعان ساحنا, تاماقتانۋ ورىندارى حالىقتىڭ جايلى دەمالىسىنا سەپتىك ەتەدى.
