كەشە استانادا ۇلتىمىزدىڭ داڭقتى باتىرى, رەيحستاگقا ءبىرىنشى بولىپ تۋ تىككەن قازاقتىڭ ۇلى, حالىق قاھارمانى راقىمجان قوشقارباەۆتىڭ ەسكەرتكىشى اشىلدى.
بەلگىلى ءمۇسىنشى اسقار نارتوۆتىڭ قولىنان شىققان, تۇعىرىمەن قوسقانداعى جالپى بيىكتىگى 12 مەتر بولاتىن باتىردىڭ قولا ءمۇسىنى قوشقارباەۆ-مومىشۇلى داڭعىلدارىنىڭ بويىندا بوي كوتەردى.
ەرەكشە وقيعانىڭ باسىنا قوعام قايراتكەرلەرى, زيالى قاۋىم وكىلدەرى, اسكەري وقۋ ورىندارىنىڭ تاربيەلەنۋشىلەرى, باتىر ۇرپاقتارى, قالانىڭ جۇرتشىلىعى جينالىپ, راقىمجان رۋحىنا تاعزىم ەتتى. تۇلعانىڭ تۋعانىنا تۋرا 92 جىل تولعان كۇنى ەلوردا تورىنەن بوي كوتەرگەن ەسكەرتكىشتى استانا اكىمىنىڭ ورىنباسارى ەرمەك امانشاەۆ اشىپ بەردى.
– بۇگىن – استانالىقتار ءۇشىن ايرىقشا كۇن. وسى سارىارقا, اقمولا وڭىرىنەن قازاقتىڭ تالاي باتىرلارى مەن ەرلەرى تۇلەپ ۇشتى. تالعات بيگەلدينوۆ, ساعادات نۇرماعامبەتوۆ, المۇقان سەمبينوۆ سىندى باتىرلاردىڭ اتقارعان ىستەرى ۇرپاققا ونەگە. ولاردىڭ ەسىمدەرىمەن حالىق ماقتانىپ, تۇلعالارىن ارداقتايدى. وسى قاتارعا راقىمجان قوشقارباەۆتى دا ءسوزسىز قوسۋعا بولادى. باتىردىڭ اشىلىپ وتىرعان ەسكەرتكىشى – استانالىقتار كەز كەلگەن ۋاقىتتا ءتاۋ ەتەتىن, اعامىزدىڭ ۇلكەن ەرلىگىنە باس يەتىن ورىنعا اينالادى, – دەگەن ەرمەك ءامىرحانۇلى اتالمىش ەسكەرتكىشتىڭ بوي كوتەرۋىنە ۇلكەن ۇلەسىن قوسقان «ءBى GROUP» كومپانياسىنا العىسىن جەتكىزدى.
حالىق تىلەگى ورىندالدى
بىردە عالامتور بەتىن شارلاپ ءجۇرىپ, بەلگىلى جۋرناليست انار تولەۋحانقىزىنىڭ «حاس باتىردىڭ ەسكەرتكىشى قايدا؟» اتتى ماقالاسىنا جولىعىپ قالدىق. وندا اۆتور بۇل ماسەلەنى كوتەرۋگە ۆوكزال كارىمۇلى دەيتىن ادامنىڭ قوزعاۋ سالعانىن ايتادى. اقساقالدىڭ: «زامانىمىز جاقسارىپ, ەلىمىزگە تىنىشتىق ورنادى. ەكونوميكامىز كۇشەيىپ, بيۋدجەت قورىمىز جىل سايىن ءوسىپ, جەكە كاسىپكەرلەرىمىزدىڭ دە سانى كوبەيىپ كەلەدى. بارلىعى تاماشا, بىراق وكىنىشكە قاراي, ەلىمىزدىڭ باس قالاسى استانادا حالىق قاھارمانى راقىمجان قوشقارباەۆتىڭ ەسكەرتكىشى جوق. ەسكەرتكىش ورناتىلسا, مەملەكەت باسشىلارىنا حالقىمىز شەكسىز العىسىن ايتار ەدى» دەگەن سوزدەرىن دە كەلتىرەدى. شامالاساق, بۇل وسىدان ءتورت جىل بۇرىنعى اڭگىمە ەكەن. ۆوكزال اعا بۇل ارمانىنا جەتە الماي, ومىردەن وزىپ كەتتى. بۇل كۇندە ارۋاعى ريزا شىعار, كاسىپكەرلەر قولعا الىپ, استانا بيلىگى قولداپ, ەسكىرتكىش بوي كوتەردى.
بۇعان «ءBى GROUP» ينۆەستيتسيالىق قۇرىلىس حولدينگى مۇرىندىق بولدى. ەسكەرتكىشتى ورناتۋدىڭ سىرىن اتالمىش كومپانيانىڭ باسقارما ءتوراعاسى امانگەلدى وماروۆ اشىپ, ونىڭ يدەياسى حولدينگتىڭ مەرەيتويىنا وراي بىلتىر «20 جىلدىققا – 20 ىزگى ءىس» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا قولعا الىنعانىن جەتكىزدى. «بيزنەستىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگى اياسىندا حالقىمىزدىڭ تاريحىنىڭ جارقىن بەتتەرىن اشقىمىز كەلدى. بۇل ەسكەرتكىشتىڭ اشىلۋى سونىڭ ءبىر جەمىسى» دەدى ول.
ەرلىكتىڭ داڭقى وشپەيدى
كەڭەس زامانىندا باۋىرجان مومىشۇلى, راقىمجان قوشقارباەۆ سىندى باتىرلارىمىزدىڭ مايدانداعى ەرلىگى لايىقتى باعاسىن المادى. وسىنى جاڭعىرتقان مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى قاسىم تاۋكەتەگى قوس باتىردىڭ ەسكەرتكىشتەرى ءبىر-بىرىنە جاقىن ماڭدا ورنالاسقانىن, بۇل رۋحىمىزدى كوتەرەتىن وقيعا ەكەنىن ايتىپ ءوتتى.
ەسكەرتكىشتىڭ اشىلۋىنا راقىمجان قوشقارباەۆتىڭ قىزى ءاليا مەن نەمەرەسى ءداۋرەن قاتىستى. «اتا-انامنىڭ ارۋاقتارى ريزاشىلىققا ءبولەنىپ جاتىر دەپ ويلايمىن. ناعىز قازاق باتىرلارىنىڭ اتتارى, ولاردىڭ ەلى ءۇشىن اتقارعان ەڭبەكتەرى ەشقاشان ۇمىتىلمايدى. سوعان ءبارىمىز كۋا بولىپ وتىرمىز. بۇگىن –اكەمنىڭ ۇرپاقتارى ءۇشىن ەمەس, بارشامىز ءۇشىن ۇلكەن توي. سوعان ۇلەس قوسقان بارلىقتارىڭىزعا العىسىم شەكسىز. حالقىمىزدىڭ قاھارمان ۇلدارىن بيىككە كوتەرەر بولساق, ءبىز ءسوزسىز ءماڭگىلىك ەلگە اينالامىز» دەيدى ءاليا راقىمجانقىزى.
باتىر باۋكەڭنىڭ اماناتى
راقىمجان قوشقارباەۆتىڭ ەرلىگى جايلى جازۋشى-جۋرناليست كاكىمجان قازىباەۆ العاش قالام تەربەدى. 1958 جىلدىڭ 21 اقپانىندا «لەنينشىل جاس» (قازىرگى «جاس الاش») گازەتىنە «رەيحستاگقا تۋ تىككەن قازاق» وچەركى شىقتى. كەيىننەن «كەرنەگەن كەك», «نايزاعايداي جارقىلداپ» پوۆەستەرى جارىق كوردى. قالامگەردىڭ بۇل تاقىرىپقا قالاي كەلگەنى ءجونىندەگى قۇندى ەستەلىكتى جارى ورىنشا قارابالينا-قازىباەۆا جاڭعىرتتى.
«مەن دىنمۇحامەد قوناەۆ پەن باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ تۋعان كەلىنىندەي بولدىم. جولداسىم كاكىمجان قازىباەۆتى باۋكەڭ ءتورت جىل ۇيىنە تۇرعىزىپ, ءوزىمنىڭ قارا بالام دەپ اتاعان. باتىردىڭ جالعىز ۇلى باقىتجان كاكىمجاندى جان اعا سانايتىن. سول ۇيگە مەن كەلىن بوپ ءتۇستىم. 1958 جىلدىڭ اقپان ايىنىڭ باسىندا قارا بالاسىن باۋىرجان مومىشۇلى شاقىرىپ الىپ: «سەن كىمسىڭ ءوزىڭ؟ ماماندىعىڭ جۋرناليست بولسا, سەن نە قىلىپ ءجۇرسىڭ وسى كۇندەرگە دەيىن؟ سوعىس بىتكەلى 13 جىل. سەن جۋرناليست ەمەسسىڭ, جۋرناليست بولساڭ راقىمجان قوشقارباەۆ تۋرالى جازار ەدىڭ عوي. ون يستوريچەسكي چەلوۆەك! راقىمجان توزاق وتىندا بولىپ, سودان امان شىعىپ, رەيحستاگتىڭ توبەسىنە ەڭ العاشقى بولىپ جەڭىس جالاۋىن تىكتى. سول كۇننەن باستاپ راقىمجاننىڭ ءومىربايانى وتپەن جازىلدى. وسى جىگىت جاڭا عانا ماعان كەلىپ, سالەم بەرىپ كەتتى. سونى تاۋىپ, جاز» دەپ ۇرسادى» دەگەن ورىنشا اپاي تۇلعالارعا قاتىستى وتكەن كۇندەردىڭ وقيعالارىن جان-جاقتى اشىپ بەردى.
قازىباەۆتىڭ ىزدەنىسى
كاكىمجان قازىباەۆ راقىمجان قوشقارباەۆپەن كەزدەسەتىن كۇندەرى باتىر جاركەنت قالاسىندا قىتايدان كەلگەن قازاقتاردى قارسى الىپ, ورنالاستىرۋ قىزمەتىن اتقارادى ەكەن. قالامگەر ىزدەنە باستاپ, كىتاپحانادان ۆاسيلي سۋببوتين, بوريس گورباتوۆ سىندى جۋرناليستەردىڭ ماقالالارىن تاۋىپ وقيدى. «فرونتوۆيك», «ۆوين رودينى» گازەتتەرىنىڭ تىگىندىلەرىن اقتارادى. سونىڭ ناتيجەسىندە جوعارىدا اتى اتالعان العاشقى ماقالاسى مەن كىتاپتارى دۇنيەگە كەلەدى.
«وسى جىلدارى سونىڭ بارلىعىنىڭ باسى-قاسىندا باۋكەڭ ءجۇرىپ, كاكىمجانعا باعىت بەرىپ وتىردى. جەڭىستىڭ, 20, 25, 30, 35, 40 جىلدىقتارىنىڭ بارلىعىندا جوعارعى جاققا كاكەڭنىڭ قولىمەن, ءازىلحان نۇرشايىقوۆتىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن بۇكىل قازاق رۋحانياتىنىڭ ماقتانىشتارى, ەڭبەك ەرلەرىنىڭ اتىنان قانشاما حاتتار جونەلتىلدى. بىراق ءبارى دە جاۋاپسىز قالدى. 1980 جىلى لەونيد برەجنەۆ قازاقستانعا كەلگەندە بۇل ماسەلە ءدىنمۇحامەد قوناەۆتىڭ اۋزىمەن ايتىلدى. سوندا برەجنەۆ: «تاريحتى قايتا قارامايدى» دەپ جاۋاپ بەرىپتى. سوندا بۇل ماسەلەگە نۇكتە قويىلدى. بىراق كاكىمجان قازىباەۆ ولە-ولگەنشە وتىز جىل بويى راحاڭ جونىندە 23 اقپان جانە 9 مامىر كۇندەرى گازەت-جۋرنالدارعا ماقالا بەرىپ, راديو-تەلەۆيدەنيەدە باتىر تۋرالى سويلەپ وتىراتىن. 1988 جىلى راقىمجان قوشقارباەۆ قايتىس بولدى. ءبىر جىلدان كەيىن كاكەڭ دۇنيەدەن وزدى. دۇنيەدەن وتەر الدىندا بۇكىل ءارحيۆىن سۇيىكتى شاكىرتى جانبولات اۋپباەۆقا تاپسىردى» دەدى ورىنشا قارابالينا-قازىباەۆا.
«مەن قالاي مارات اتاندىم؟»
بەلگىلى عالىم مارات ابسەمەتوۆتىڭ اتىن راقىمجان قوشقارباەۆ قويعان ەكەن. «بىزگە جەزدە بولىپ كەلەتىن راقىمجان قوشقارباەۆ سوعىستان كەيىن بالقاش جاعىندا سارىشاعان ستانساسىنا باسشىلىق ەتتى. سول جىلدارى اكەم جول بويىنىڭ ميليتسياسىنىڭ باستىعى بولدى. الپىسىنشى جىلدارىنىڭ باسىندا مەن دۇنيەگە كەلدىم. اتىم نۇرلان قويىلعان ەكەن. سوندا شىلدەحانا تويى ءوتىپ جاتقاندا راقىمجان اعامىز باستاعان ءبىر توپ كىسى قوناققا كەلەدى. سوندا باتىر اۋزىما تۇكىرىپ, اتىمدى مارات قويدى» دەيدى ول.
ەسكەرتكىشتىڭ باسىندا وسىنداي جارقىن ەستەلىكتەر ايتىلىپ, جىردان جانە قازاق سالتىمەن تاتتىدەن شاشۋ شاشىلدى.
ر.S. قازاقستان مەن رەسەيدىڭ قولداۋىمەن «28 پانفيلوۆشى» ءفيلمى ءتۇسىرىلىپ, جۋىردا رەسەي پرەزيدەنتىنىڭ ەلىمىزگە ساپارى كەزىندە قوس مەملەكەتتىڭ باسشىلارىنا كورسەتىلدى. ەكى ەل بۇل قادامعا پانفيلوۆشىلاردىڭ ەرلىگىنە كۇمانمەن قاراعانداردىڭ كۇدىگىن سەيىلتۋ ءۇشىن باردى. راقىمجان قوشقارباەۆتىڭ ەسكەرتكىشى استانادا بوي كوتەردى.
ەندى گريگوري بۋلاتوۆ ەكەۋىنىڭ ەرلىگىن پاش ەتەتىن كوركەم فيلم كەرەك سياقتى. سەبەبى, رەيحستاگقا العاشقىلار بولىپ تۋ تىككەندەرى اڭىز ەمەس, اقيقات. سول اقيقاتتى وزگەلەر مويىندايتىن كەزەڭ كەلدى.
امانعالي قالجانوۆ
